دراسة تجميعية حول المدارس الداخلية في إندونيسيا

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 128 - 150, 31.03.2025

Titis Thoriquttyas , Süleyman Gümrükçüoğlu

Öz

لقد لعبت المدارس الإسلامية التقليدية في إندونيسيا، المعروفة باسم المدارس الدينية الداخلية، دورًا مهمًا في تشكيل الهوية الإسلامية والتعليم في البلاد. وعلى الرغم من الأبحاث المكثفة حول المدارس الدينية الداخلية، لا تزال هناك حاجة ماسة للتنظيم المنهجي للنتائج والتحليل المتعمق للموضوعات المتكررة في الأدب. تهدف هذه الدراسة إلى سد هذه الفجوة من خلال فحص الأبحاث حول المدارس الدينية الداخلية المنشورة في المجلات الأكاديمية في تركيا بين عامي 2017 و 2024. من خلال تحليل الأدبيات الموجودة، تسعى هذه الدراسة إلى الإجابة على سؤالين رئيسيين: (1) ما هي الموضوعات السائدة في الدراسات المتعلقة بالمدارس الدينية الداخلية؟ (2) كيف تعكس المدارس الدينية الداخلية في إندونيسيا العمليات التعليمية الإسلامية؟ تشير النتائج إلى أن دراسات المدارس الدينية الداخلية تؤكد على العديد من السمات المميزة، بما في ذلك الجذور التاريخية وتنوع المناهج والمستويات التعليمية. للتحقيق في البحث النوعي حول هذا الموضوع، تستخدم هذه الدراسة طريقة التوليف التلوي. وبناءً على ذلك، يركز هذا البحث على ستة مقالات بحثية نُشرت بين عامي 2017 و2024. وتتضمن عملية البحث تحديدًا وترميزًا منهجيًا للمقالات المختارة باستخدام MAXQDA 2024 بعد جمع البيانات ذات الصلة. وتم تحليل البيانات باستخدام التحليل الموضوعي، والذي يتكون من ثلاث مراحل: الترميز الأولي، وتحديد الموضوع، ورسم الخرائط الموضوعية. ومن خلال نهج التوليف، تحدد هذه الدراسة ثلاثة موضوعات رئيسية: البنية التعليمية للمدارس الدينية الإسلامية، وأدوار الكياي، والأبعاد التاريخية للمدارس الدينية الإسلامية. وتسلط هذه النتائج الضوء على أن المدارس الدينية الإسلامية تعمل كمؤسسات اجتماعية مهمة ضمن سياقاتها المجتمعية الأوسع. ومن المتوقع أن يساهم هذا البحث في فهم أعمق لأدوار المدارس الدينية الإسلامية في التعليم والديناميكيات الاجتماعية والسياقات التاريخية.

Anahtar Kelimeler

إندونيسيا, التعليم الإسلامي, الكياي, المدارس الدينية الإسلامية, التوليف

Endonezya'daki Pesantrenlere Dair Bir Meta-Sentez Çalışması

Öz

Endonezya'daki geleneksel İslami eğitim kurumları olan pesantrenler, ülke genelinde İslami kimliğin şekillenmesi ve İslami eğitimin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Pesantrenler üzerine yapılan kapsamlı araştırmalara rağmen, elde edilen bulguların sistematik bir şekilde sınıflandırılmaması ve literatürde sıklıkla tekrar eden temaların analiz edilmemesi, alandaki önemli bir eksiklik olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma, 2017 ile 2024 yılları arasında Türkiye'deki akademik dergilerde yayımlanan pesantrenlerle ilgili araştırmaları inceleyerek söz konusu literatür boşluğunu doldurmayı amaçlamaktadır. Mevcut literatürün analiziyle iki temel soruya yanıt aranmıştır: (1) Pesantrenlerle ilgili çalışmalarda hangi temalar öne çıkmaktadır? (2) Endonezya'daki pesantrenler, İslami eğitim süreçlerini nasıl yansıtmaktadır? Bu bağlamda, pesantrenlerin tarihsel kökenleri, müfredat çeşitliliği ve eğitim düzeyleri gibi ayırt edici özellikler incelenmiştir. Bu araştırmada, pesantrenlerle ilgili nitel çalışmaları analiz etmek amacıyla meta-sentez yöntemi kullanılmıştır. Bu kapsamda, 2017 ile 2024 yılları arasında yayımlanan altı araştırma makalesi odak noktası olarak belirlenmiştir. Çalışma süreci, ilgili verilerin toplanmasının ardından MAXQDA 2024 yazılımı kullanılarak makalelerin sistematik bir şekilde tanımlanması ve kodlanmasını içermektedir. Veriler, tematik analiz yöntemiyle analiz edilmiş olup bu süreç üç aşamadan oluşmaktadır: ilk kodlama, tema tanımlama ve tematik haritalama. Meta-sentez yaklaşımı sayesinde, çalışmada üç ana tema tespit edilmiştir: pesantrenlerin eğitim yapısı, kiai’nin (öğretmen) rolleri ve pesantrenlerin tarihsel boyutları. Bu bulgular, pesantrenlerin içinde bulundukları toplumsal yapıda önemli birer sosyal kurum olarak hizmet ettiklerini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslami Eğitim, Kiai, Meta-sentez, Endonezya, Pesantren

A Meta-Synthesis Study on Pesantrens in Indonesia

Öz

Traditional Islamic schools in Indonesia, known as pesantrens, have played a significant role in shaping the country’s Islamic identity and education. Despite extensive research on pesantrens, there remains a crucial need for the systematic organization of findings and an in-depth analysis of recurring themes in literature. This study aims to fill this gap by examining research on pesantrens published in academic journals in Türkiye between 2017 and 2024. Through an analysis of the existing literature, this study seeks to answer two key questions: (1) What are the dominant themes in pesantren-related studies? (2) How do pesantrens in Indonesia reflect Islamic educational processes?. The findings indicate that pesantren studies emphasize several distinctive features, including the historical roots, curriculum diversity and educational levels. To investigate qualitative research on this topic, this study employs the meta-synthesis method. Accordingly, it focuses on six research articles published between 2017 and 2024. The research process involves systematically identifying and coding the selected articles using MAXQDA 2024 after collecting relevant data. The data were analyzed using thematic analysis, which consists of three stages: initial coding, theme identification, and thematic mapping. Through a meta-synthesis approach, this study identifies three main themes: the educational structure of pesantrens, the roles of kiai, and the historical dimensions of pesantrens. These findings highlight that pesantrens function as significant social institutions within their broader societal contexts. This research is expected to contribute to a deeper understanding of pesantrens' roles in education, social dynamics, and historical contexts.

Anahtar Kelimeler

Indonesia, Islamic Education, Kiai, Pesantren, Meta-synthesis

Kaynakça

• Ahmad, Dihyatun Masqon. “The dynamics of the pondok pesantren: An Islamic educational institution in Indonesia”. Reaching for the Sky. 63-74. Brill, 2012.
• https://brill.com/downloadpdf/book/9789401207584/B9789401207584-s006.pdf al-Qâdhi Abu Syujâ’. Taqrîb. Beirut: Dar el-Masyari’, 1996.
• Anam, Saeful. “Karakteristik Dan Sistem Pendidikan Islam: Mengenal Sejarah Pesantren, Surau Dan Meunasah Di Indonesia”. JALIE; Journal of Applied Linguistics and Islamic Education 1/1 (2017), 146-167.
• Anam, Saeful vd. “The Moral Education and Internalization of Humanitarian Values in Pesantren: A Case Study from Indonesia”. Journal for the Education of Gifted Young Scientists 7/4 (15 Aralık 2019), 815-834.
• https://doi.org/10.17478/jegys.629726 Ayubi, Sholahuddin Al - Masruri, Muhammad. “Ritual Learning Method for Mystical Ijazah at Pondok Pesantren Salafiyah”. Journal of Education and Learning (EduLearn) 19/1 (01 Şubat 2025), 314-321.
• https://doi.org/10.11591/edulearn.v19i1.21090 Baharun, Mokhammad - Arifin, Samsul. “Development of Islamic Boarding School-Based counseling: a model for Indonesia”. Psychology Research on Education and Social Sciences 4/4 (2023), 143-150.
• Barnett-Page, Elaine - Thomas, James. “Methods for the synthesis of qualitative research: a critical review”. BMC Medical Research Methodology 9/1 (11 Ağustos 2009), 59. https://doi.org/10.1186/1471-2288-9-59
• Celâleddin el-Mahallî. Tefsîrü’l-Celâleyn. Madinah: Ummul Qura, 1998. https://islamansiklopedisi.org.tr/tefsirul-celaleyn Endonezya Cumhuriyeti Millî Eğitim Sistemi Kanunu, Kanun No: 20/2003, Resmî Gazete, Sayı: 4301, 11 Temmuz 2003. Erişim 27 Mart 2025. https://peraturan.bpk.go.id/details/43920/uu-no-20-tahun-2003
• Endonezya Pesantren Sistemi Kanunu, Kanun No: 18/2019, Kabul Tarihi: 16 Ekim 2019, Resmî Gazete, Sayı: 6409, Yayım Tarihi: 31 Ekim 2019. Erişim 27 Mart 2025. https://peraturan.bpk.go.id/Details/122743/uu-no-18-tahun-2019
• Gazali, Erfan. “Pesantren di antara generasi alfa dan tantangan dunia pendidikan era revolusi industri 4.0”. OASIS: Jurnal Ilmiah Kajian Islam 2/2 (2018), 94-109.
• Gough, James. An Introduction to Systematic Reviews. London: SAGE Publications, 2012.
• Güneş, Deniz - Erdem, Ramazan. “Nitel Araştırmaların Analizi: Meta-Sentez”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/Özel Sayı 2 (31 Aralık 2022), 81-98. https://doi.org/10.18037/ausbd.1227313 Heriyudanta, Muhammad. “Modernisasi Pendidikan Pesantren Perspektif Azyumardi Azra”. MUDARRISA: Jurnal Kajian Pendidikan Islam 8/1 (2016), 145-172.
• Imam Abu Zakariya Muhyiddin bin Syaraf An-Nawawi. Riyazü’s-Salihin. Jakarta: Darul Haq, 2018.
• Imam al-Ghazali. İhya-u Ulumi’d-Din. Surabaya: al-Haramain, 1992.
• Imam Muhammad bin Abdullah bin Malik. Elfiyye İbn Mâlik. Surabaya: Pustaka Sidogiri, 2002.
• İmam-ı Allamah Ahmed bin Muhammed Ramazan bin Manşur el-Mekki. Akîdetü’l-Avâm. Lebanon: Dar el-Manâr, 1990.
• Kemenag. “Pesantren: Dulu, Kini, dan Mendatang”. Erişim 12 Şubat 2025. https://kemenag.go.id/opini/pesantren-dulu-kini-dan-mendatang-ft7l9d Kemdikbud, “Dataset Guru dan Tenaga Kependidikan”, Erişim 12 Şubat 2025. https://data.dikdasmen.go.id/ Kızılaslan, İshak. “Endonezya Tecrübesi Örnekliğinde İslam Ülkelerinde Kur’an Tedrîsâtı”. Tokat İlmiyat Dergisi 9/2 (2021), 487-509.
• Kuckartz, Udo. Qualitative Text Analysis Using Computer Assistance. London: SAGE Publications, 2014.
• Kusumawati, Ira - Nurfuadi. “Integrasi Kurikulum Pesantren Dalam Kurikulum Nasional Pada Pondok Pesantren Modern”. Sanskara Pendidikan Dan Pengajaran 2/01 (31 Ocak 2024), 1-7. https://doi.org/10.58812/spp.v2i01.293
• Ma’arif, Syamsul. “Education as a Foundation of Humanity: Learning from the Pedagogy of Pesantren in Indonesia”. Journal of Social Studies Education Research 9/2 (2018), 104-123.
• Maesaroh, Nenden - Achdiani, Yani. “Tugas Dan Fungsi Pesantren Di Era Modern”. Sosietas: Jurnal Pendidikan Sosiologi 7/1 (2017). https://ejournal.upi.edu/index.php/sosietas/article/view/10348 Mahrisa, Rika vd. “Pesantren Dan Sejarah Perkembangannya Di Indonesia”. Jurnal Ilmiah Abdi Ilmu 13/2 (2020), 31-38.
• Mukholik, Ayis. “The variation of the Quran reception 21st century in Central Java Indonesia”. IJASOS-International E-Journal of Advances in Social Sciences 3/7 (2017), 268-275.
• Nurina, Cut Intan Evtia. “Science education teaching and learning activity in Islamic boarding school”. IJAEDU-International E-Journal of Advances in Education 3/9 (2017), 484-491.
• Putri, Ardianti Yunita vd. “Pesantren Sebagai Lembaga Pendidikan Islam (Sejarah Lahirnya Pesantren Sebagai Lembaga Pendidikan Islam Di Indonesia, Sejarah Perkembangan Pesantren/Sistem Pendidikan, Dan Perkembangannya Masa Kini)”. Innovative: Journal Of Social Science Research 3/2 (2023), 6684-6697. Rosdianawati, Andi vd. “Manajemen Pengembangan Tenaga Pendidik Di Pondok Pesantren Modern Al-Istiqamah Ngatabaru, Sulawesi Tengah”. Jurnal Integrasi Manajemen Pendidikan 1/2 (09 Kasım 2022), 26-36. https://doi.org/10.24239/jimpe.v1i2.1218
• Rusyd, Ibn. Bidayetül-Müctehid. Semarang: Toha Putra, 2001.
• Salim b. Semir El-Hudari. Sefînetün-Necât. Surabaya: Al Qowam, 1992.
• Sandelowski, Margarete. Handbook for Synthesizing Qualitative Research. New York: Springer Publishing Company, 2007. Syekh Syarafuddin Yahya al-Imrithi. Imrithi. Jakarta: Darul Ilmi, 1990. Toker, Arzu. “Bir Araştırma Metodolojisi Olarak Sistematik Literatür İncelemesi: Meta-Sentez Yöntemi”. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/Özel Sayı 2 (31 Aralık 2022), 313-340. https://doi.org/10.18037/ausbd.1227360
• Waspodo, Muktiono. “Studi Guru Tidak Tetap Pada Jenjang Pendidikan Dasar”. Pusat Penelitian Kebijakan, Badan Penelitian dan Pengembangan dan Perbukuan, Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, 2023. Zeynüddin b. AbdülAziz El-Melebari. Fethü’l-Mu’in. Jakarta: Pustaka Azzam, 2003.