Jeolojik ve Jeomorfolojik Yapının 1999 Depremleri Sonrası Adapazarı Kent Dokusunun Oluşumundaki Etkisi / The Effect of Geological and Geomorphological Structure on the Formation of Adapazarı Urban Fabric after the 1999 Earthquakes

Year 2023, Volume: 66 Issue: 3, 421 - 444, 20.08.2023

Seda Sakar , Hidayet Taga , Fikret Zorlu

https://doi.org/10.25288/tjb.1289115

Abstract

Bu çalışmada 17 Ağustos 1999 (Mw 7,4) ve 12 Kasım 1999 (Mw 7,2) tarihlerinde meydana gelen depremler sebebiyle büyük ölçüde yıkıma uğrayan Adapazarı kent merkezinin, mevcut kentsel alanlar ve yeni gelişme alanlarının yer seçimi ile jeolojik ve jeomorfolojik yapının ilişkisinin ortaya koyulması amaçlanmıştır. Sakarya Nehri’nin taşıdığı alüvyon zemin yapısına sahip, yeraltı su seviyesinin oldukça yüksek olduğu Adapazarı Ovası’na kurulmuş olan Adapazarı kent merkezi; 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 depremlerinde meydana gelen sıvılaşmaya bağlı hasar oluşumunda, depremlerin etkilediği yerleşim alanları içerisinde ilk sırada yer almaktadır. 07.01.2010 tarihinde onaylanan Sakarya ili 1/100.000 ölçekli 2025 yılı Çevre Düzeni Planı kapsamında, Adapazarı kent merkezinin tamamını içine alan Merkez Planlama Bölgesi, çalışma alanı olarak kabul edilmiştir. Hava fotoğrafları, uydu görüntüleri, sayısal yükseklik modelleri ve kurumlardan elde edilen sayısal verilerin Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) kullanılarak üst üste getirilmiş; çalışma alanına ait jeolojik – jeomorfolojik yapı ve kent formu arasındaki ilişki ortaya koyulmuştur. Temel amacı jeolojik ve jeomorfolojik yapının, deprem sonrası kent dokusu üzerindeki etkisinin değerlendirilmesi olan bu çalışmada; kentsel gelişmeye etki eden jeolojik ve jeomorfolojik faktörler, Analitik Hiyerarşi Süreci (AHP) yöntemiyle ağırlıklandırılarak; 1999 depremleri sonrası değişen kentsel dokuyla olan ilişkisi tartışılmıştır. Analizler sonucunda elde edilen sentez haritası ile kentsel dokunun çakıştırılması sonucunda çalışma alanının %65’inin yerleşme için uygun olmayan yapıda olmasına rağmen yapılaşmanın devam ettiği; 1999 depremleri sonrası mevcut kent merkezinin kuzeyinde yer seçen yeni gelişme alanlarının ise jeolojik ve jeomorfolojik açıdan yerleşime uygun yapıda olduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Deprem, Jeoloji, Jeomorfoloji, Kent Morfolojisi, AHP

Supporting Institution

Mersin Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Project Number

2019-3-TP3-3813

The Effect of Geological and Geomorphological Structure on the Formation of Adapazarı Urban Fabric after the 1999 Earthquakes

Abstract

This study aims to reveal the relationship between the geological and geomorphological structure of the Adapazarı city center, which was largely destroyed by the earthquakes on 17 August 1999 (Mw: 7.4) and 12 November 1999 (Mw: 7.2), and the existing settlement areas and location selection of development areas. Adapazarı city center, which is located on the Adapazarı Plain, has an alluvial soil structure carried by the Sakarya River and where the underground water level is quite high. Adapazarı was the most affected city by the 17 August and 12 November 1999 earthquakes, due to liquefaction. The Central Planning Region, which includes the entire Adapazarı city center, has been accepted as the study area within the scope of the Sakarya province 1/100,000 scale Land Use Plan for 2025, which was approved on 07.01.2010. The relationship between the geological-geomorphological structure of the study area and the city has been revealed by overlaying aerial photographs, satellite images, digital elevation models, and digital data obtained by using Geographical Information Systems (GIS). The objective of the study is to investigate the effect of the geological and geomorphological structure on the urban pattern after the 1999 earthquakes. The geological and geomorphological factors affecting the urban development were weighted by the Analytical Hierarchy Process (AHP) method and their relationship with the changing urban pattern was discussed. After obtaining the synthesis map by overlapping the thematic maps, it was found that the constructions on unsuitable land (65% of the study area) continued after the 1999 earthquakes. The newly developed areas located in the northmost part of the existing city center are suitable for settlement in terms of geology and geomorphological criteria.

Keywords

Earthquake, Geology, Geomorphology, Urban Morphology, AHP

Project Number

2019-3-TP3-3813

References

• Akıncı, H., Yavuz Özalp, A. & Temuçin Kılıçer, S. (2015). Coğrafi Bilgi Sistemleri ve AHP Yöntemi Kullanılarak Planlı Alanlarda Heyelan Duyarlılığının Değerlendirilmesi: Artvin Örneği. Artvin Çoruh Üniversitesi Doğal Afetler Uygulama ve Araştırma Merkezi Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 1(2), 40–53.
• Akyol, M. (2007). Sakarya’da 17 Ağustos Depremi Sonrası Kurulan Yeni Yerleşim Alanları [Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Almusaed, A. & Almssad, A. (2019). City Phenomenon between Urban Structure and Composition. In A. Almusaed, A. Almssad, & L. Truong-Hong, (Eds.), Sustainability in Urban Planning and Design (pp. 1-29). IntechOpen. https://doi.org/10.5772/intechopen.90443
• Coates, D. R. & Vitek, J. D. (Eds.). (1980). Thresholds in Geomorphology (1st ed.). George Allen & Unwin Ltd.
• Çökelek, R. (2003). Türkiye’de Sermaye Birikimi Sürecinde Kentsel Gelişme Dinamikleri Açısından Adapazarı [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Anabilim Dalı.
• Emre, Ö., Erkal, T., Tchepalyga, A., Kazanci, N., Keçer, M. ve Ünay, E. (1998). Doğu Marmara Bölgesinin Neojen-Kuvaternerdeki Evrimi. MTA Dergisi, 120, 233–258.
• Emshoff, J. R. & Saaty, T. L. (1982). Applications of the Analytic Hierarchy Process to Long Range Planning Processes. European Journal of Operational Research, 10, 131–143.
• Erkal, T. ve Taş, B. (2013). Jeomorfoloji ve İnsan. Yeditepe.
• Gares, P. A., Sherman, D. J., & Nordstrom, K. F. (1994). Geomorphology and Natural Hazards. Geomorphology,10(1-4), 1-18. https://doi.org/10.1016/0169-555X(94)90004-3
• Hoşgören, M. Y. (2017). Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü. Çantay Kitabevi.
• Huggett, R. J. (2017). Fundamentals of Geomorphology (Fourth ed.). Routledge. https://doi.org/10.5860/choice.49-2681
• Koçyiğit, A., Göncüoğlu, C., Toprak, V., Bozkurt, E., Dırık, K., Rojey, B., Yılmaz, Ö., Teksöz, B., Cihan, M., Özacar, A., Emre, Ö., Ateş, Ş., Duman, T. Y., Keçer, M., Erkal, T., Doğan, A., Durmaz, S., Osmançelebioğlu, R., Karakaya, F., & Özalp, E. (1999). 17 Ağustos 1999 Gölcük-Arifiye (Kuzeydoğu Marmara) Depremleri Sonrası Sakarya İli ve Ona Bağlı Yerleşkeler için Yeni Yerleşim Alanları Araştırma Raporu.
• Kropf, K. (1996). Urban Tissue and the Character of Towns. Urban Design International, 1(3), 247–263. https://doi.org/10.1057/udi.1996.32
• Özmen, B. (2000a). 12 Kasım 1999 Düzce Depreminin Konut ve İşyeri Hasarları (Rakamsal Verilerle). In B. Özmen & G. Bağcı (Eds.), 12 Kasım 1999 Düzce Depremi Raporu.
• Özmen, B. (2000b). 17 Ağustos 1999 İzmit Körfezi Depreminin Hasar Durumu (Rakamsal Verilerle) (TDV/DR 010-53).
• Russell, R. J. (1949). Geographical geomorphology. Annals of the Association of American Geographers, 39(1), 1-11. https://doi.org/10.1080/00045604909351992
• Saaty, T.L. (1988). What is the Analytic Hierarchy Process?. In G. Mitra, H. J. Greenberg, F. A. Lootsma, M. J. Rijkaert, H. J. Zimmermann (Eds), Mathematical Models for Decision Support (pp. 109-121). NATO ASI Series, vol 48. Springer, Berlin, Heidelberg.
• Saaty, T. (1995). Transport Planning with Multiple Criteria: The Analytic Hierarchy Process Applications and Progress Review. Journal of Advanced Transportation, 29(I), 81–126.
• Saaty, T. (2005). Analytic Hierarchy Process. In P. Armitage & T. Colton (Eds.), Encyclopedia of Biostatistics Vol 1 (pp. 165–171). John Wiley & Sons, Ltd. https://doi.org/10.1002/0470011815.b2a4a002
• Saaty, T., & Vargas, L. G. (2012). Models, Methods, Concepts & Applications of the Analytic Hierarchy Process (Second Edi). Springer.
• Sakarya İli, Birinci Etap Alanların Arazi Kullanımına Esas Jeolojik Etüdü Raporu. (2012).
• Topel, A. (2006). Analitik Hiyerarşi Prosesinin Bulanık Mantık Ortamındaki Uygulamaları-Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi [Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• TUİK, (2023, 05 Nisan). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2022-49685#:~:text=T%C3%9C%C4%B0K%20Kurumsal&text=T%C3%BCrkiye'de%20ikamet%20eden%20n%C3%BCfus,575%20bin%20441%20ki%C5%9Fi%20oldu.