Türk Vergi Sistemi Neden ve Ne Kadar Karmaşık Algılanıyor?: Bir Karma Yöntem Araştırması

Year 2025, Volume: 32 Issue: 1, 103 - 130, 12.03.2025

Seda Öner , Mehmet Cural

https://doi.org/10.18657/yonveek.1533258

Abstract

Vergi karmaşıklığı, mükelleflerin vergiye uyum davranışlarını olumsuz etkilemekte ve gerek mükellefler için uyum maliyetlerini gerekse vergi idareleri için operasyonel maliyetleri artırarak devleti vergi geliri kaybına uğratabilmektedir. Bu nedenle, vergi sisteminin basitleştirilmesi yönündeki çabalar önem kazanmaktadır. Ancak, vergi karmaşıklığının azaltılması veya ortadan kaldırılması için öncelikle mevcut vergi karmaşıklığı düzeyinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu araştırma; vergi karmaşıklığı algısını belirleyen faktörlerin saptanmasını, vergi karmaşıklığı algısını ölçmek üzere endeks geliştirilmesini ve bu endeks aracılığıyla Türk Vergi Sistemi’nin algılanan karmaşıklık düzeyinin ölçülmesini amaçlamaktadır. Araştırmada muhasebe meslek mensupları, vergi dairesi personeli, maliye alanında araştırma yapan akademisyenler ve vergi hukukunu ilgilendiren konularda hizmet veren avukatlardan oluşan 26 katılımcıyla yarı-yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiş ve ulaşılan bulgulara dayalı olarak bir endeks geliştirilmiştir. Aynı meslek gruplarından belirlenen 507 katılımcıya ait anket verisiyle bu endeks kullanarak yapılan hesaplama sonucunda tüm katılımcıların “genel vergi karmaşıklığı algısı” skorlarının ortalaması 1 üzerinden 0,69 olarak bulunmuş ve Türk Vergi Sistemi’nin yüksek düzeyde karmaşık olarak algılandığı tespit edilmiştir. Araştırma, vergi karmaşıklığı konusunda literatüre ve politika yapıcılara özgün ve önemli katkılar sağlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Vergi Karmaşıklığı, Vergi Karmaşıklığı Algısı, Vergi Karmaşıklığı Endeksi, Vergi Sisteminin Basitleştirilmesi, Vergi Uyumu
JEL Sınıflandırması: H2, K30

Keywords

Vergi Karmaşıklığı, Vergi Karmaşıklığı Algısı, Vergi Karmaşıklığı Endeksi, Vergi Sisteminin Basitleştirilmesi, Vergi Uyumu

Why and How Complex is the Turkish Tax System Perceived?: A Mixed Method Research

Abstract

Tax complexity negatively impacts taxpayers' compliance behavior, increasing compliance costs for taxpayers and operational costs for tax administrations, ultimately resulting in revenue losses for the state. Consequently, efforts to simplify the tax system have gained importance. However, to reduce or eliminate tax complexity, it is first necessary to assess the current level of tax complexity. This research aims to identify the factors determining the perception of tax complexity, develop an index to measure tax complexity perception, and measure the perceived complexity level of the Turkish Tax System through this index. In the research, semi-structured interviews were conducted with 26 participants, including professional accountants, tax office personnel, academics conducting research in the field of public finance, and lawyers serving on issues related to tax law, and an index was developed based on the findings. As a result of the calculation made using this index with the survey data of 507 participants selected from the same professional groups, the average score of all participants’ “overall tax complexity perception” was found to be 0.69 out of 1, and it was determined that the Turkish Tax System is perceived as highly complex. The research provides original and significant contributions to the literature and policymakers on the topic of tax complexity.
Keywords: Tax Complexity, Tax Complexity Perception, Tax Complexity Index, Simplification of the Tax System, Tax Compliance
JEL Classification: H2, K30

Keywords

Tax Complexity, Tax Complexity Perception, Tax Complexity Index, Simplification of the Tax System, Tax Compliance

References

• Aktan, C. C. ve Çoban, H. (2006). Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi Perspektiflerinden Vergiye Karşı Tutum ve Davranışları Belirleyen Faktörler, C. C. Aktan, D. Dileyici ve İstiklal Yaşar Vural (Der.), Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi içinde. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Arslan, C. B. (2020). Vergilemede Açıklık ve Basitlik İlkesi: Kurumlar Vergisi Kanunu'nun Okunabilirlik Düzeyine İlişkin Bir İnceleme. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 13, Sayı 4, 687-695.
• Awasthi, R. and Bayraktar, N. (2014). Can Tax Simplification Help Lower Tax Corruption?, The World Bank Group Policy Research Working Paper 6988.
• Bakkal, U. (2013). Vergiye Uyum Çerçevesinde Karmaşık Vergi Sistemleri Teorik Bir Analiz. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Barney, D., Tschopp, D. and Wells, S. (2012). Tax Simplification through Readability: A Look at Tax Law Complexity. The CPA Journal, Vol. 82, Iss. 12, 6-10.
• Borrego, A. C. (2014). Tax Compliance and Tax Complexity in Portugal: Essays on the Perception of Tax Professional, PhD, Universidade do Minho, Escola de Economia e Gestãoi, Portekiz.
• Borrego, A. C., Loo, E. C., Lopes, C. M. M. and Ferreira, C. M. S. (2015). Tax Professionals’ Perception of Tax System Complexity: Some Preliminary Empirical Evidence From Portugal. eJournal of Tax Research, Vol. 13, Iss. 1, 338-360.
• Borrego, A. C., Lopes, C. M. M. and Ferreira, C. M. S. (2016). Tax Complexity Indices and Their Relation with Tax Noncompliance: Empirical Evidence From the Portuguese Tax Professionals. Tékhne, Vol. 14, Iss. 1, 20-30.
• Budak, T. and James, S. (2016). The Applicability of the OTS Complexity Index to Comparative Analysis Between Countries: Australia, New Zealand, Turkey and the UK. eJournal of Tax Research, Vol. 14, Iss. 2, 426-454.
• Budak, T. and James, S. (2018). The Level of Tax Complexity: A Comparative Analysis between the UK and Turkey Based on the OTS Index. International Tax Journal, Ocak-Şubat, 27-40.
• Budak, T., James, S. and Benk, S. (2017). Vergi Sisteminin Basitleştirilmesi: Kavramsal Bir Değerlendirme, A. Gerçek ve Ö. Çetinkaya (Ed.), Maliye Araştırmaları-1 32. Uluslararası Maliye Sempozyumu Bildiriler/Türkiye Seçme Bildiriler içinde (61-84). Bursa: Ekin Basın Yayın Dağıtım.
• Cansız, H. (2006). Vergi Mükelleflerinin Vergiyi Algılama Hakkındaki Görüşleri: Afyonkarahisar İli Örneği. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, 115-138.
• Carnes, G. A. and Cuccia, A. D. (1996). An Analysis of the Effect of Tax Complexity and its Perceived Justification on Equity Judgments. The Journal of the American Taxation Association, Vol. 18, Iss. 2, 40-56.
• Çakır, M. (2021). Türk Vergi Sisteminde Vergi Karmaşıklığının Analizi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Çataloluk, C. (2008), Vergi Karşısında Mükelleflerin Tutum ve Davranışları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 20, 213-228.
• Değirmenci, T. ve Beşel, F. (2022). Türkiye’de Gelir Üzerinden Alınan Vergilerin Karmaşıklık Analizi. Maliye Dergisi, Cilt 158, 160-178.
• Diamantopoulos, A. and Winklhofer, H. M. (2001). Index Construction with Formative Indicators: An Alternative to Scale Development. Journal of Marketing Research, Vol. 38, Iss. 2, 269-277.
• Evans, C. and Collier, K. (2012). The Delphi Technique (Edited by Lynee Oats). Taxation: A Fieldwork Research Handbook. London: Routledge, 228-241.
• Faridy, N. Copp, R., Freudenberg, B. and Sarker, T. (2014). Complexity, Compliance Costs and Non-compliance with VAT by Small and Medium Enterprises in Bangladesh: Is There a Relationship. Australian Tax Forum, 29, 281-328.
• Gambo, E-M. J., Mas’ud, A., Nasidi, M. and Oyewole, O. S. (2014). Tax Complexity and Tax Compliance in African Self-Assessment Environment. International Journal of Management Research and Reviews, 4(5), 575-582.
• Gök, A. K. (2007). Vergi Direncinin Gelişimi. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 22, Sayı 1, 143-163.
• Hair, J. F., Hult, G. T. M., Ringle, C. M. and Sarstedt, M. (2017). A Primer on Partial Least Squares Structural Equation Modeling (PLS-SEM). Los Angeles: SAGE Publications.
• Hoppe, T., Schanz, D., Sturm, S. and Sureth-Sloane, C. (2017). What Are the Drivers of Tax Complexity for Multionational Corporations? Evidence From 108 Countries. WU International Taxation Research Paper Series, No: 2017-12.
• Hoppe, T., Schanz, D., Sturm, S. and Sureth-Sloane, C. (2020). Measuring Tax Complexity Across Countries: A Survey Research on MNCs. TRR 266 Accounting for Transparency Working Paper Series No. 5.
• Isa, K. (2014). Tax Complexities in the Malaysian Corporate Tax System: Minimise to Maximise. International Journal of Law and Management, Vol. 56, Iss. 1, 50-65.
• İpek, S. ve Kaynar, İ. (2009). “Vergiye Gönüllü Uyum” Konusunda Çanakkale İline Yönelik Ampirik Bir Çalışma. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt 16, Sayı 1, 173-190.
• Karabacak, Y. (2013a). Vergi Karmaşıklığı Modern Vergi Sistemlerinin Kaçınılmaz Sonu Mudur?, Mali Çözüm Dergisi, Cilt 120, 15-30.
• Karabacak, Y. (2013b). Türk Vergi Kanunlarının Karmaşıklık Düzeyinin Ölçümü Üzerine Bir Deneme. Maliye Dergisi, Cilt 165, 38-53.
• Karlinsky, S. S. and Andrews, J. D. (1986). Measuring Conceptual Complexity: A Content-Analytic Model Using the Federal Income Tax Laws. Written Communication, Vol. 3, Iss. 2, 186-194.
• Koch, B. S. and Karlinsky, S. S. (1984). The Effect of Federal Income Tax Law Reading Complexity on Students’ Task Performance. Issues in Accounting Education, Vol. 1, 98-109.
• Kuzucu Yapar, B. (2022). Vergilendirmede Açıklık İlkesi: Veraset Ve İntikal Vergisi Kanunu'nun Okunabilirlik Düzeyine İlişkin Bir Değerlendirme. Journal of Economics Business & Finance Research/Ekonomi İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 3, 207-216.
• Long, S. B. and Swingen, J. A. (1987). An Approach to the Measurement of Tax Law Complexity”, Journal of the American Taxation Association. Vol. 8, Iss. 2, 22-36.
• Martindale, B. C., Koch, B. S., and Karlinsky, S. S. (1992). Tax Law Complexity: The Impact of Style. The Journal of Business Communication (1973), Vol. 29, Iss. 4, 383-400.
• Mas’ud, A., Manaf, N. A. A. and Saad, N. (2015). Compliance Complexity and Tax Compliance for Individuals in Pre and Post M-filing Implementation in Malaysia. Journal of Accounting and Finance in Emerging Economies, Vol. 1, Iss. 1, 1-8.
• McKerchar, M., Ingraham, L. R. and Karlinsky, S. (2005). Tax Complexity and Small Business: A Comparison of the Perceptions of Tax Agents in the United States and Australia. Journal of Australian Taxation, Vol. 8, 289-327.
• Milliron, V. C. (1985). A Behavioral Research of the Meaning and Influence of Tax Complexity. Journal of Accounting Research, Vol. 23, Iss. 2, 794-816.
• Neuman, W. L. (2020). Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar I. (Ö. Akkaya, Çev.) Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Office of Tax Simplification [OTS]. (2012). The Office of Tax Simplification Complexity Index. https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a7b29d740f0b66eab99f695/ots_complexity_index_methodology_paper.pdf
• Office of Tax Simplification [OTS]. (2013). The OTS Complexity Index – version 2. https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a7c55d3e5274a2041cf3522/ots_complexity_index_version2.pdf
• Office of Tax Simplification [OTS]. (2015). OTS Complexity Project – The OTS Complexity Index. https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a816d6ae5274a2e87dbd91f/OTS_complexity_index_methodology_June_2015.pdf
• Ömürbek, N., Çiçek, H. G. ve Çiçek, S. (2007). Vergi Bilinci Üzerine Bir İnceleme: Üniversite Öğrencileri Üzerinde Yapılan Anketin Bulguları. Maliye Dergisi, Cilt 153, Temmuz-Aralık, 102-122.
• Öner, S. ve Cural, M. (2019). Vergi Karmaşıklığı: Gelir Vergisi Kanunu, Gelir Vergisi Beyanname Düzenleme Rehberleri ve Beyan Broşürlerinin Okunabilirliği. Maliye Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, 99-114.
• Pyrczak, F. (1976). Readability of “Instructions for Form 1040”. Journal of Reading, Vol. 20, Iss. 2, 121-127. Richardson, G. and Smith, D. (2002). The Readability of Australia's Goods and Services Tax Legislation: An Empirical Investigation. Federal Law Review, Vol. 30, 475-506.
• Saad, N. (2014). Tax Knowledge, Tax Complexity and Tax Compliance: Taxpayers’ View. Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol. 109, 1069-1075.
• Saad, N., Udin, S. M. and Derashid, C. (2014). Complexity of the Malaysian Income Tax Act 1967: Readability Assessment. Procedia-Social and Behavioral Sciences, Vol. 164, 606-612.
• Saw, K. and Sawyer, A. (2010). Complexity of New Zealand's Income Tax Legislation: The Final Installment. Australian Tax Forum, Vol. 25, 213-244.
• Saygın, Ö., Sandalcı, U. ve Sandalcı, İ. (2019). Vergi Sistemi Karmaşıklığının Vergi Uyumu Üzerindeki Etkisinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma. Vergi Sorunları Dergisi, Cilt 42, Sayı 366, 144-162. Schenk, D. H. (2011). Exploiting the Salience Bias in Designing Taxes. Yale Journal on Regulation, Vol. 28, 253-311.
• Slemrod, J. (2005). The Etiology of Tax Complexity: Evidence From US State Income Tax Systems. Public Finance Review, Vol. 33, Iss. 3, 279-299.
• Smith, D. and Richardson, G. (1999). The Readability of Australia's Taxation Laws and Supplementary Materials: An Empirical Investigation. Fiscal Studies, Vol. 20, Iss. 3, 321-349.
• Strauss, R. P. and Toor, S. (2014). The Readability of the US Federal Income Tax System: Some First Results. National Tax Association 107th Research Conference, November 13-15, Santa Fe, NM, 1-17.
• Şencan, H. (2005). Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik. (1. Baskı), Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Tan, L. M and Tower, G. (1992). The Readability of Tax Laws: An Empirical Research in New Zealand. Australian Tax Forum, Vol. 9, 355-372.
• TMF Group. (2017). The Financial Complexity Index. http://go.tmf-group.com/complexity_index_report.html
• TMF Group. (2021). The Global Business Complexity Index. https://www.tmf-group.com/en/news-insights/publications/2021/ global-business-complexity-index/
• TMF Group. (2022). The Global Business Complexity Index. https://www.tmf-group.com/en/news-insights/publications/2022/ global-business-complexity-index/
• Tran-Nam, B. and Evans, C. (2014). Towards the Development of a Tax System Complexity Index. Fiscal Studies, Vol. 35, Iss. 3, 341-370.
• Tran-Nam, B., Lignier, P. and Evans, C. (2016). The Impact of Recent Tax Changes on Tax Complexity and Compliance Costs: The Tax Practitioners' Perspective. Australian Tax Forum, 31(3), 455-479.
• Tuay, E. ve Güvenç, İ. (2007). Türkiye’de Mükelleflerin Vergiye Bakışı, Gelir İdaresi Başkanlığı Yayınları, Yayın No: 51.
• Uğurlu, H. (2019). Vergilendirmede Basitlik İlkesi Açısından Türk Vergi Sistemi’nin Değerlendirilmesi. The Journal of International Scientific Researches, Cilt 4, Sayı 2, 178-194.
• Umar, M. S. and Saad, N. (2015). Readability Assessment of Nigerian Company Income Tax Act. Jurnal Pengurusan (UKM Journal of Management), Vol. 44, 25-33.
• Üyümez, E. (2016). Vergi Mevzuatının Karmaşıklığı ve Uzlaşma Yöntemi Bağlamında Vergi Uyumunun Değerlendirilmesi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, Cilt 8, Sayı 1, 39-45.
• Vaillancourt, F., Lammam, C., Ren, F., and Roy, M. (2016). Measuring Personal Income Tax Complexity in Canada, Vancouver: Fraser Institute.
• Vaillancourt, F., Roy, M. and Lammam, C. (2015). Measuring Tax Complexity in Canada. Fraser Research Bulletin, 1-10.
• Weinstein, P. (2014). The State Tax Complexity Index: A New Tool for Tax Reform and Simplification, Washington DC: Progressive Policy Institute Policy Memo.
• World Bank Group and PwC (2018). Paying Taxes: Thirteen Years of Data and Analysis on Tax Systems in 190 Economies: A look at Recent Developments And Historical Trends, Washington DC: World Bank.
• World Bank Group and PwC (2020). Paying Taxes 2020: The Changing Landscape of Tax Policy and Administration across 190 Economies, Washington DC: World Bank.
• Yelman, E. (2021). Vergi Karmaşıklığı Bağlamında Türkiye’de Harcama Vergilerinin Okunabilirlik Analizi. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 11, Sayı 2, 145-165.
• Yeniçeri, H. (2005). Vergi Yükümlerinin Vergi Karşısındaki Tutum ve Davranışlarının Gelir Düzeyine Göre Karşılaştırılması. Sosyoloji Konferansları, 31, 279-299.
• Yıldız, H. ve Saruç, N. T. (2007). Mükelleflerin Algıladıkları Vergi Adaleti Ölçümüne Yönelik Bir Çalışma: Sakarya İli Örneği, V. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler 11–13 Haziran 2007 içinde (1015-1028). Calalabat-Kırgızistan.
• Zeren, G. (2019). Türkiye’de ve Bazı Ülkelerde Vergi Karmaşıklığının Karşılaştırmalı İncelenmesi. International Journal of Public Finance, Cilt 4, Sayı 2, 145-165.