Mimari ve Süsleme Özellikleriyle Filibe Şehabeddin Paşa Camii

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 14, 329 - 369, 28.10.2024

Fatih Sarımeşe

https://doi.org/10.32953/abad.1525223

Öz

Filibe I. Murad döneminde fethedilmiştir. Fetih ile birlikte Anadolu’dan getirtilen Türkler bölgeye yerleştirilmiş ve bölge Balkan coğrafyasında Osmanlı için önemli bir yer olmuştur. Fetihten sonra bölgede hızlı bir şekilde imar faaliyetleri başlamış ve Filibe bir Türk-Müslüman şehrine dönüştürülmüştür. Sultan II. Murad devrinde Şehabeddin Paşa tarafından inşa ettirilen Şehabeddin Paşa Camii ya da diğer adıyla İmaret Camii büyük bir külliyenin merkez yapısıdır. Balkanlarda bulunan tabhaneli cami plan tipolojisinde inşa edilmiş yapılar arasında en dikkat çekici olan Şehabeddin Paşa Camii Osmanlı’nın çeşitli dönemlerinde müdahalelere uğramıştır. Yapının kütle mimarisinde ve kalem işi uygulamalarında farklı dönem izleri takip edilebilmektedir. Sultan II. Mahmud devrinde yapılan müdahaleler sonrası camiye ihya kitabesi eklenmiştir. Camide takibi yapılabilen kalem işi uygulamalarının bir kısmı Sultan II. Mahmud devrine ait olmalıdır. Bu çalışmada Şehabeddin Paşa Camii’ne ait eski görsellerin de yardımıyla yapının mimari ile süsleme özellikleri ayrıntılı şekilde incelenmeye çalışılmış ve yapı üzerinde gerçekleştirilecek müdahaleler için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Filibe, Osmanlı, Mimari, Şehabeddin Paşa Camii, Kalem İşi Uygulamaları

Kaynakça

• 1. Arşiv Kaynakları
• BOA, İ.DH, 694/48522.
• BOA, İ.MVL, 504/22802
• BOA, MVL, 948/24
• BOA, MVL, 981/14
• 2. Araştırma-İnceleme Eserleri
• ACAR, Türkan, “Tabhaneli Camilerin Tipolojisi Üzerine Bir Deneme”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 28, Nisan 2013, ss. 303-326.
• AKTAŞ, İhsan, “Filibe Yeni Filibe”, Şehir ve Düşünce, s. 5, 2014, ss. 22-29.
• ALTAN, Araslı, Avrupa’da Türk İzleri, Tercüman Aile ve Kültür Kitaplığı, İstanbul 1986.
• ASLANAPA, Oktay, Osmanlı Devri Mimarîsi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2004.
• AYVERDİ, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Bulgaristan-Yunanistan-Arnavutluk, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul 1982.
• BALKANER, Sami, Filibe’deki Camilere Yapılan Harcamalar (1884-1886), Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2018.
• BALKANLI, Ali Kemal, Şarki Rumeli ve Buradaki Türkler, Elhan Kitabevi, Ankara 1986.
• BİLECİK, Gülberk, Filibe’de Osmanlı Mimarî Eserleri, Kriter Yayınları, İstanbul 2018.
• CAN, Reyhan Rafet, “Bir Osmanlı Şehri Olarak Filibe’nin Kültürel ve Sosyal Yapısı”, The Journal of Social Science, s. 7, 2020, ss. 305-317.
• EMECEN, Feridun, “Şehâbeddin Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 2. Ek, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2016, ss. 547-549.
• ERSOY, Neriman, XIX. Yüzyılda Filibe Şehri (1839-1876), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2003.
• EYİCE, Semavi, “İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi, s. 21, İstanbul 1962, ss. 1-80.
• FLEET, Kate, Türkiye Tarihi (1071-1453) Bizans’tan Türkiye’ye, (çev.) Ali Özdamar, c. 1, Cambridge 1999.
• GÜLYÜZ, Bahriye Güray, Bulgaristan’da Osmanlı Dini Mimarisi (Cami, Türbe, Tekke ve Zaviyeler), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2016.
• HACISALİHOĞLU, Neriman Ersoy, “Balkanlarda Çok Kültürlü Bir Osmanlı Şehri: Filibe”, Türk Tarihinin Kadim Şehirleri, İstanbul 2022, ss. 477-498.
• İBRAHİMGİL, Mehmet Zeki, “Bulgaristan’daki Türk Eserlerinde Duvar Süslemelerinden Örnekler”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, s. 43, 2013, ss. 107-115.
• İBRAHİMGİL, Mehmet Zeki, Hamza Keleş, Bulgaristan’da Osmanlı Dönemi Vakıf Eserleri Envanteri, c. 1, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara 2016.
• ILIEVA, D., “Camiyata i türbeto na Şahabeddin Paşa Plovdiv”, Bılgarski Floklor, s. 3-4, 2012, ss. 131.
• ISOV, Mümin, Plovdiv, Trakya Üniversitesi Yayınları, Edirne 2015.
• KARTA, Nurullah, XVI. Yüzyılda Filibe Kazası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2005.
• KIEL, Machiel, “Filibe”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 13, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, ss. 79-82.
• MIJATEV, Petar, “Bulgaristan’daki Osmanlı Anıtları”, (çev. Yaşar Yücel), Belleten, s. 196, 1986, ss. 291-314.
• MIKOV, Lyubomir, Filibe Şehrin Cuma ve İmaret Camileri (Tarihleri, Özellikleri ve Güncel Durumları), Bulgaristan Müslümanları Baş Müftülüğü Yayınları, Filibe 2020.
• ORUÇ, Hatice Kayhan Orbay, “Filibe’de Şehâbeddin Paşa Vakfı 1632-1641 (H.1041-1051)”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, s. 18, 2010, ss. 19-57.
• ORUÇ, Hatice Kayhan Orbay, “Şehabeddin Paşa’nın Filibe’deki Vakfına Ait Kaynaklar: Muhasebe Defterleri”, Belgeler: Türk Tarih Belgeleri Dergisi, s. 39, Ankara 2014, ss. 1-144.
• OVÇAROV, D., Risunkite-grafiti o “İmaret Camiya” V Plovdiv Kato İzvor Za İstoriyata Na Sredizemnomorie-to Prez XV V. Razkopki i Prouçvaniya, Sofya 1987.
• RUDLOFF, G., O. Hille, “Grad Plovdivi Negovite Zgradi”, Izvestija na Bılgarskoto Archeologiceski Institut, c. 8, Sofia 1934, ss. 392.
• SEZGİN, İbrahim, “Filibe’deki Şehabeddin Paşa Vakıfları”, Uluslararası Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi Türk-Bulgar İlişkileri Sempozyumu 11-13 Mayıs 2005 Bildiriler Kitabı, Eskişehir 2005, ss. 347-353.
• SOYDAN, Elif, Bani Olarak Lala Şahin Paşa ve Mimari Faaliyetleri, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir 2019.
• TATARLI, İbrahim, “Turski Kultovi Sgradi i Nadpisi V Bılgariya”, Godişnik na Sofıyskiya Universitet, Fakultet Po Zapadni Filologii, c. 60, 1966, ss. 596-597.
• TELLİ, Hasan, Osmanlı Döneminde Bazı Filibe Vakıfları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2002.
• TUĞLACI, Pars, Bulgaristan ve Türk-Bulgar İlişkileri, İstanbul 1984.
• TUĞRUL, Mehmet, Osmanlı Dönemi Filibe Vakıfları (XVIII. Ve XIX. Yüzyıllar), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2017.
• YAVAŞ, Doğan, “Yeşilcami Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 43, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, ss. 492-495.
• YÜKSEK, İ. Aydın Yüksel, “Hatuniye Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. 16, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, ss. 501-503.