Kuzey Kafkasya Bölgesi Toplumlarının Mutfak Kültürleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: Kafkasya Araştırmaları Özel Sayısı, 36 - 54, 01.09.2024

Büşra Elem Yıldırım , Yener Oğan

https://doi.org/10.22466/acusbd.1505842

Öz

Kuzey Kafkasya Bölgesi, Karadeniz’in doğu kıyısından Hazar Denizine kadar olan geniş bir bölgeyi kaplamaktadır. Bölgede yaşayan toplumların dil ayrılıkları olmasına rağmen geçmişten gelen bir kültür birliği bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Kuzey Kafkasya’da yaşayan etnik toplulukların mutfak kültürlerini incelemektir. Çalışmaya Kuzey Kafkasya Bölgesi’nde yer alan Çerkez, Abaza, Nogay, Karaçay-Malkar, Kabardey-Balkar, Oset, Çeçen-İnguş ve Dağıstan toplumları dâhil edilmiştir. Kuzey Kafkasya Bölgesi’nde tarımsal ve hayvancılık önemli bir geçim kaynağıdır. Bu durum mutfak kültürlerine hamur işi ürünler, süt ürünleri ve et ürünleri olarak yansımıştır. Bölge toplumlarının mutfağında sofra adabı ve misafir ağırlama önem verilen bir husustur. Bölgede yer alan yemek çeşitleri birbirine benzerlik göstermesine rağmen, her etnik toplum yemekleri kendi diliyle adlandırmaktadır. Yemeklerde haşlama, kızartma ve fırında pişirme yöntemleri ile baharat kullanımı sıklıkla tercih edilmektedir. Bölge mutfağında çeşitlilik ve gösterişten ziyade sadelik hâkimdir. Komşuluk ve akrabalık ilişkilerine bağlı olarak dayanışma ve yardımlaşma kültürü gelişmiştir. Çalışma kapsamında bölge mutfak kültürlerini araştıran saha çalışmalarının yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Mutfak Kültürü, Etnik Mutfak, Kuzey Kafkasya Bölgesi

A Study on the Culinary Cultures of the Societies of the North Caucasus Region

Öz

The North Caucasus Region covers a vast region from the eastern coast of the Black Sea to the Caspian Sea. Although the communities in the region have linguistic differences, there is a cultural unity from the past. This study aims to examine the culinary cultures of ethnic communities living in the North Caucasus. Circassian, Abaza, Nogay, Karachay-Balkar, Kabardino-Balkar, Ossetian, Chechen-Ingush, and Dagestan communities in the North Caucasus Region were included in the study. Agriculture and livestock are essential sources of livelihood in the North Caucasus Region. This situation was reflected in culinary cultures such as pastries, dairy products, and meat products. Table manners and hosting guests are important in the regional communities' cuisine. Although the region's dish types are similar, each ethnic community names the dishes in its own language. Boiling, frying, baking, and using spices in meals are frequently preferred. The regional cuisine is dominated by simplicity rather than diversity and ostentation. A culture of solidarity and cooperation has developed depending on neighborhood and kinship relations. Field studies are recommended to investigate the region's culinary cultures in different studies.

Anahtar Kelimeler

Culinary Culture, Ethnic Cuisine, North Caucasus Region

Kaynakça

• Acar, V. ve Karaosmanoğlu, K. (2019). Çerkes mutfak kültürünü deneyimlemeye yönelik bir tur önerisi: Düzce ili örneği. International Journal of Contemporary Tourism Research, 3(2), 177-197. https://doi.org/10.30625/ijctr.580354
• Adiloğlu, A. (2007). Karaçay-Malkar Türklerinin etnik oluşumunda Bulgar ve Sabir Hunlarının rolü. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi (24).
• Akdeniz Ar, A., Doğan, C. ve Bican Şen, A. (2022). Çerkez kültüründe yemek tüketim alışkanlıklarına yönelik fenomenolojik bir analiz. Journal of gastronomy, hospitality and travel (Online), 5(1), 381 - 394. https://10.33083/joghat.2022.138
• Akhiyadov, M. (2020). Kuzey Kafkasya Raporu: Kafkasyaʹda din, siyaset ve etnisite. İstanbul: Pelikan Basım. Alan Vakfı, (2024). Osetlerde Tarım ve Hayvancılık. https://alanvakfi.org.tr/oset-yemekleri adresinden 26.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Alpargu, M. (2007). Nogaylar. Değişim Yayınları.
• Arslan, M. (2013). Kuzey Kafkasya coğrafyasında yaşanan etno-politik sorunların çözümünde Kumuk Türkçesinin önemi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 13(2), 167-184.
• Aşkın Uzel, R. (2018). Geleneksel mutfak kültürü ve tarımsal ürün çeşitliliğinin, üniversite öğrencileri beslenme durumu üzerine etkisi. Journal of Agriculture Faculty of Ege University, 55(1), 37-44. https://doi.org/10.20289/zfdergi.358701
• Batman, O., Tekdemir, A. ve Duran, C. (2022). Kuşaklara göre Çerkes mutfağındaki değişim. Journal of gastronomy, hospitality and travel (Online), 5(3), 1241 - 1251. https://10.33083/joghat.2022.198
• Berkok, N., & Toygar, K. (1994). Kuzey Kafkas mutfak kültürü ve yemekleri. Ankara: Birlik Matbaacılık.
• Bessière, J. (1998). Local development and heritage: traditional food and cuisine as tourist attractions in rural areas. Sociologia Ruralis, 38, 21–34.
• Beşirli, H. (2010). Yemek, kültür ve kimlik. Millî folklor, 22(87), 159-169.
• Coene, F. 2009. The Caucasus-an introduction. Routledge.
• Çağlar, R.C. (2021). Gastronomik kimlik açısından Çerkes mutfak kültürünün incelenmesi: Uzunyayla örneği [Yüksek lisans tezi]. Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çalmaz, G. ve Seçim, Y. (2022). Kafkas Türkleri mutfak kültürü üzerine nitel bir araştırma. 1th International Conference on Culture and Civilization February, 22-23, 2022 Mardin, Turkey.
• Çam, O. ve Çılgınoğlu, H. (2021). Yöresel mutfakların gastronomi turizmindeki önemi: Kastamonu mutfağı örneği. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(1), 176-192. https://doi.org/10.37847/tdtad.885081
• Çavdar, F. A. ve Mustafaoğlu, R. (2023). Derleme ve derleme türleri. Akgül, A., Birinci, T., & Sayın, İ. (Ed.) Nitelikli Bilimsel Araştırma Makalesi Nasıl Yazılır?. (71-76). İstanbul: IUC University Press
• Çeçen Kültürü, (2024). Kurzunuş mantısı, https://www.ankaracecen.org/cecen-kultur/ adresinden 26.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Dağı, Z. (2002). Kimlik, milliyetçilik ve dış politika: Rusya'nın dönüşümü. Boyut Kitapları.
• Daşdemir, İ. ve Tekin, S. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında Türk-Kültür öğelerinin kullanımı. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 18(1), 215-228.
• Eldarov, E. M., Gadzhiev, M. D., & Vagabov, M. M. (2017). Methods of study and practical analysis of culinary tourism in Dagestan. International Journal of Sciences and Research, 73(4), 65- 76.
• Erbil, K. (2019). Kültürel kimlik bağlamında Sakarya mutfağı: Abhaz mutfağı incelemesi, [Yüksek lisans tezi]. Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Eren, H. (2006). Anadolu’da Kafkasya Türkleri-II. Türk Dili araştırmaları yıllığı. Belleten, 52(2004/1), 163-249.
• Ergönenç Akbaba, D. (2013). Nogay adı ve Nogayların kökeni üzerine. Tehlikedeki Diller Dergisi, 2(2), 233-242.
• Folts, R. (2022). The Ossetes modern-day Scythians of the Caucasus. London: Bloomsbury Publishing Plc.
• Gapurov, S. A., Bugaev, A. M., & Magamadov, S. S. (2023). The peoples of the North Caucasus in the works of Russian writers of the first half of the 19th century. 11th International Scientific and Practical Conference “Current Issues of Linguistics and Didactics: The Interdisciplinary Approach in Humanities and Social Sciences” (CILDIAH-2022)00099, https://doi.org/10.1051/shsconf/202316400099.
• Gerontoloji, (2024). Kuzey Kafkas kökenli topluluklarda halk hekimliği-beslenme ilişkileri, https://cerkesfed.org/kultur/mutfak-kulturu/kuzey-kafkas-kokenli-topluluklarda-halk-hekimligi-beslenme-iliskileri/ adresinden 18.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Güçlü Nergiz, H. ve Karaca, E. (2021). Turizmde çekicilik unsuru olarak Dağıstan mutfağı: Güneyköy örneği. TroyAcademy, 6(2), 712-732. https://doi.org/10.31454/troyacademy.946328.
• Hogg, M. A. ve Vaughan, G. M. (2014). Sosyal psikoloji. İ. Yıldız ve A. Gelmez, (Çev.). Ütopya. https://doi.org/10.24010/soid.369906.
• İlhan, R. ve Mesci, M. (2018). Gastronomi turizmi çerçevesinde Çerkez mutfağının incelenmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 293-315. https://doi.org/10.31454/usb.476886.
• İnsamer, (2024). Kabardey-Balkar ekonomi. https://www.insamer.com/tr/ulke-profili-kabardey-balkar/ adresinden 25.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Kabardey-Balkar, (2024). Kabardey-Balkarlarda yemek. https://www.turkishnews.com/tr/content/ 2021/10/14/kabartay-balkar-turklerinde-yemek-ve-konukgelenekleri adresinden 25.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Kafkasya Haritası, (2024). https://www.karsmanset.com/haber/kafkasya-ve-orta-asya-ticaretinde-hopa-limaninin-onemi-29719.htm adresinden 14.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Kalaycı, İ. (2015). Tarih, kültür ve iktisat açısından Çerkesya (Çerkesler). Avrasya Etüdleri, 47(1), 71-111.
• Karaca, E., & Güçlü Nergiz, H. (2020). Yalova Çerkezlerinin mutfak kültürü. Yalova SB Dergisi, 10(20), 51-66.
• Karaca, E. ve Altun, İ. (2017). Toplumsal cinsiyetin geleneksel Türk mutfağına yansıması. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 10(20), 335-342.
• Klein, O., & Azzi, A. E. (2001). The strategic confirmation of meta-stereotypes: How group members attempt to tailor an out-group's representation of themselves. British Journal of Social Psychology, 40(2), 279–293. https://doi.org/10.1348/014466601164759.
• Kurban, V., Fedakar, P., Uçkun, Ö. Ü. R., Beşikçi, A. G. S. Ö., Kureş, M. N., Çümen, N. ve Gül, B. (2020). Tarihi, sosyo-kültürel yapisi ve siyasal yönleriyle Çeçenler. İKSAD.
• Margaritis, C. (2010). Conflict in the Caucasus. Res Publica-Journal of Undergraduate Research, 15, 61-76. https://digitalcommons.iwu.edu/respublica/vol15/iss1/10.
• Mesci, Z., & Yavuz, A. (2022). A research on the cuisine culture of the Abhazs living in Düzce. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 19(1), 99-107. https://10.24010/soid.1071134.
• Mukojev, A. H. (2017). Sovyet yönetimi döneminde Kabardey-Balkar'da İslamiyet, Yeni Türkiye, XXIII(98), 309-325.
• Oboturova, N., Evdokimov, I., Kulikova, I., Bratsikhin, A., & Bogueva, D. (2022). Traditional foods of the North Caucasus region. Nutritional and Health Aspects of Traditional and Ethnic Foods of Eastern Europe (69-91), Academic Press, 69-91, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-811734-7.00001-3.
• Oğan, Y., Keskin, M. A., & Bulut, Z. (2024). A gastronomic product specific to the Caucasus region culinary: Khinkali (ხინკალი) & Hinkal. Journal of Multidisciplinary Academic Tourism, 9(2), 179-189. https://doi.org/10.31822/jomat.2024-9-2-179.
• Oset Mutfağı, (2024). Oset çorbaları. https://www.lokantalarim.net/tag/oset-yemekleri/ adresinden 26.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Oset Yemekleri, (2024). Oset Yemekleri. https://mad-edu.com/guney-osetya-meshur-yemekleri/ adresinden 26.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Özey, R. (2016). Kafkasya ve Kafkas ülkeleri coğrafyası. Pegem Yayınları.
• Özkan, M. ve Yetim, H. (2018). Çeçen Mutfak Kültürü ve Yeme Alışkanlıkları Üzerine Bir Değerlendirme. Journal of Tourism andGastronomy Studies, 6(3), 352-363, https://10.21325/jotags.2018.286.
• Polat, C. (1999). Başlangıcından günümüze ülkemizde derleme çalışmaları, [Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sağır, A. (2012). Bir yemek sosyolojisi denemesi örneği olarak Tokat mutfağı. Turkish Studies, 7(4), 2675-2695. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.3834.
• Sarıışık, M. ve Özbay, G. (2015). Gastronomi turizmi üzerine bir literatür incelemesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 26(2), 264-278. https://doi.org/10.17123/atad.vol26iss218417.
• Seçim, Y. ve Demiryürek, İ. (2022). Konya Çerkez mutfak kültürü. 2. Baskent International Conference on Multidisciplinary Studies, 24-25 February,2022, Ankara, Turkey.
• Seçim, Y. ve Kaya, M. (2020). Karaçay Türkleri ve yemek kültürleri. Gastroia: Journal of Gastronomy and Travel Research, 4(1), 70-85. https://doi.org/10.32958/gastoria.667194.
• Tavkul, U. (2007). Kafkasya gerçeği. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Uslu, A.N. ve Kırmacı, H.A. (2021). Gastronomi turizmi çerçevesinde Nogay yemek kültürünün ve yemeklerinin incelenmesi: Konya örneği. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 6(2), 275-295. https://doi.org/10.37847/tdtad.996941.
• Uslu, A. N., Kırmacı, H. A., & Yumuk, Y. (2022). Eating and drinking customs of Nogai Turks onspecial days. Journal of Humanities and Tourism Research, 12(3), 597-613, https://doi.org/10.37847/tdtad.996941.
• Ünüvar, Ş. ve Cesur, G. (2023). Düzce mutfak kültürü üzerine bir çalışma. Journal of Global Tourism And Technology Research, 4(1), 29-39.
• Wikipedia, (2024). Dağıstan mutfağı. https://tr.wikipedia.org/wiki/Kategori:Da%C4%9F%C4% B1stan_mutfa%C4%9F%C4%B1 adresinden 26.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Wikipedia, (2024a). Etnik nedir? https://tr.wikipedia.org/wiki/Etnik_grup adresinden 14.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Wikipedia, (2024b). Kafkasya Bölgesi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Kafkasya adresinden 14.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Wikipedia, (2024c). Abhaz mutfağı yemekleri, https://tr.wikipedia.org/wiki/Abhaz_mutfa%C4%9F%C4%B adresinden 14.06.2024 tarihinde alınmıştır.
• Yayak, A. (2018). Etnik kimlik algısının dört boyutu. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(2), 778-788.
• Yıldır, E. (2012). Yitik kule, Çeçen kültür yıllığı. Aryan Basım.
• Yılmaz, S. (2017). Kuzey Kafkasya analizi: Gölgelenen savaşlar. Igdir University Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences, (2), 1-20.
• Yılmaz, A. (2019). Sakarya’daki etnik çeşitliliğin mutfak kültürü fotoğraflarıyla temsili [Doktora tezi[. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.