TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ADAYLARININ METİN TÜRLERİNİ KAVRAMLAŞTIRMA EĞİLİMLERİ VE TÜR FARKINDALIKLARI

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 86 - 102, 11.03.2019

B. Ümit Bozkurt

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2019.19.43815-499154

Cited By: 4

Öz

Metin türü farkındalığının okuduğunu anlama ve yazma süreçlerini
etkilediği bilinmektedir. Bu süreçlerde kılavuz olacak Türkçe öğretmenlerinin
de metinlerin yapısına ilişkin farkındalıklarıyla ilgili araştırmalara
gereksinim bulunmaktadır. Bu çerçevede araştırma, Türkçe öğretmeni adaylarının
metin türlerine ilişkin kavramlaştırma eğilimlerini ve bu eğilimleri belirleyen
gerekçeleri keşfetmek amacıyla tasarlanmıştır. Araştırma nicel ve nitel
verilerin toplanıp bütünleştirildiği eşzamanlı karma desen içinde yürütülmüştür.
Katılımcılar, Türkiye’deki üç üniversitenin Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi
Anabilim Dalı öğrencileridir (n=213). Metinlerin türünü belirlemeye ilişkin kapalı uçlu veri toplama işlemi (çoktan
seçmeli) ile katılımcıların söz konusu metnin türünü belirlerken kullandıkları
gerekçeleri içeren açık uçlu veri toplama
işlemi, eşzamanlı yapılmıştır. Kapalı uçlu veriler için sıklık çözümlemesi;
açık uçlu veriler içinse kategorisel çözümleme yapılmıştır. Bulgulara göre
Türkçe öğretmeni adaylarının yarısı, seçilen haber metnini, “yaşanmış
(gerçek) bir olaydan söz ettiği” ve “öyküleyici
dil kullandığı” için anlatısal
metin olarak; %30’u ise “bilgi verdiği ve
bir olayı açıkladığı” için açıklayıcı
metin olarak sınıflamışlardır. Katılımcıların çoğu anlatısal yapıdaki gezi yazısını, “yazarın okurun zihninde canlandıracak biçimde anlatmış olması”
gerekçesiyle betimsel metin olarak
belirlemişlerdir. Açıklama metninde
ise “bir konuda neden bildirerek açıklama
yapma” veya “bilgi verme” özelliğini
öne çıkaran katılımcılar açıklayıcı; “yazar bilgi vermiş, öğretmek istemiş”
belirlemesiyle hareket eden katılımcılar öğretici
kavramına eğilim göstermişlerdir. Katılımcılar kişisel deneyim anlatısı ve denemeyle
ilgili ise tek bir seçeneğe yönelememişler; öğretici,
anlatısal, açıklayıcı, betimleyici ve
tartışmacı türlerde, kararsız bir dağılım göstermişlerdir. Sonuç olarak
katılımcıların çoğunun metinlerin şematik yapısına ilişkin ayrımları
belirleyemedikleri, özellikle kişisel
deneyim anlatısı ile denemede tür
farkındalığına sahip olmadıkları, öğretici
metinlerle açıklayıcı metinleri
ayıramadıkları ve tür belirlerken küçük ölçekli yapılara odaklandıkları ortaya
çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Metin türü kavramlaştırması, tür farkındalığı, Türkçe öğretmeni adayları

Kaynakça

• Baki, A. ve Gökçek, T. (2012). Karma yöntem araştırmalarına genel bir bakış. Electronic Journal of Social Sciences, 11(42), 1-21.
• Bazerman, C. (1985). Physicists reading physics: Schema-laden purposes and purpose-laden schema. Written communication, 2(1), 3-23.
• Cervetti, G. N., Bravo, M. A., Hiebert, E. H., Pearson, P. D., and Jaynes, C. A. (2009). Text genre and science content: Ease of reading, comprehension, and reader preference. Reading Psychology, 30(6), 487-511.
• Creswell, J. W. (2017). Karma yöntem araştırmalarına giriş (Çev. Ed. M. Sözbilir) Ankara: Pegem akademi.
• Çakır, Ö. (2001). Metinlerin sözbilim yapısının temel eğitim düzeyinde metin işlemleme süreçlerine etkisi. Eğitim ve Bilim, 26 (121), 45-50.
• van Dijk, T. A. and Kintsch, W. (1983). Strategies of discourse comprehension. New York: Academic Press.
• Dilidüzgün, Ş. (2011). İlköğretim Türkçe metin çalışmalarında metin türü farkındalığı. içinde G.L. Uzun ve Ü. Bozkurt (Eds.) Theoretical and Applied Researches on Turkish Language Teaching/Türkçenin Eğitimi Öğretiminde Kuramsal ve Uygulamalı Araştırmalar (ss. 459-474). Essen: Die Blaue Eule.
• Dilidüzgün, Ş. (2013). Ortaokul Türkçe derslerinde oku(ma)dan özet yaz(ma)ya. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(2), 47-68.
• Dilidüzgün, Ş. (2014). Türkçe öğretiminde haber metinleri-metin yapısı bağlamında etkinlik oluşturma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(3), 89-100.
• Güneş, F. (2017). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller (5.baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Francis, H. and Hallam, S. (2000). Genre effects on higher education students' text reading for understanding. Higher Education, 39(3), 279-296.
• Hallam, S. and Francis, H. (1998). Is my understanding yours? A study of higher education students' reading for understanding and the effects of different texts. Learning and Instruction, 8(1), 83-95.
• Hamed, L.A.A., Behnam, B., and Saiedi, M. (2014). The role of formal schemata in the development of précis writing in an Iranian EFL Context. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 98, 207-211.
• Han, J. and Hiver, P. (2018). Genre-based L2 writing instruction and writing-specific psychological factors: The dynamics of change. Journal of Second Language Writing, 40, 44-59.
• Hyland, K. (2007). Genre pedagogy: Language, literacy and L2 writing instruction. Journal of Second Language Writing, 16(3), 148-164.
• Johns, A.M. (2008). Genre awareness for the novice academic student: An ongoing quest. Language Teaching, 41(2), 237-252.
• Karbalaei, A.R. and Hejazi, M. (2015). The effect of genre-based instruction on reading comprehension among Iranian EFL learners. Journal of Language and Literature, 6(1), 253-261.
• Keçik, İ. ve Uzun, L. (2004). Türkçe sözlü ve yazılı anlatım. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Kintsch, W. and Yarbrough, J. C. (1982). Role of rhetorical structure in text comprehension. Journal o f Educational Psychology, 14(6), 828-834.
• Knapp, P. (1992) Resource book for genre and grammar. Metropolitan West Literacy and Learning Program. Parramatta: NSW Dept of School Education.
• Labov, W. (1972). Transformation of experience in narrative syntax. Language in the Inner City. Philadelphia: Univercity of Pennsylvania Pres.
• Labov, W. (1997). Some further steps in narrative analysis. The Journel of Narrative and Life History, 7.
• Lüle-Mert, E. (2016). The awareness of 8th graders towards particular genres of fairytale and story. Journal of International Social Research, 9(42), 1258-1264.
• Meyer, B. (1983). Text structure and its use in studying comprehension across the adult life span. Advances in Reading, 2, 9-54.
• Millar, D. (2011). Promoting genre awareness in the EFL classroom. English teaching forum, 49(2), 2-15.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) (2006). İlköğretim Türkçe dersi (6, 7, 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) (2015). Türkçe dersi (1-8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) (2018). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Ankara: Millî Eğitim Basımevi.
• de Montaigne, M. (1997). Denemeler (Türkçesi S. Eyuboğlu). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Mustafa, Z. (1995). The effect of genre awareness on linguistic transfer. English for Specific Purposes, 14(3), 247-256.
• Oktar, L. ve Yağcıoğlu, A.S. (1993). Metnin retorik yapısının okuma anlama becerisi üzerindeki etkileri. VII. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, 171-179.
• Özmen, E.R. (2011). Bir metin yapısı örneği: Evrensel dünya problemlerine ilişkin problem çözüm yapısı. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 49 – 62.
• Rozimela, Y. (2014). The students' genre awareness and their reading comprehension of different text types. International Journal of Asian Social Science, 4(4), 460-469.
• Ruddell, R.B. and Unrau, N.J. (1994). Reading as a motivated meaning-construction process: The reader, the text, and the teacher. In D.E. Alvermann, N.J. Unrau & R.B. Ruddell (Eds.)(2013), Theoretical Models and Processes of Reading (Sixth Edition) (pp. 1015-1068). International Reading Association.
• Sever, S., Kaya, Z. ve Aslan C. (2011). Etkinliklerle Türkçe öğretimi (2. Baskı). İzmir: TUDEM Yayınları
• Swales J.M. (1990). Genre analysis: English in academic and research settings. Cambridge: Cambridge University Press.
• Temizyürek, F. (2008). Farklı türlerdeki metinlerin ilköğretim 8. sınıflarda okuduğunu anlamaya etkisi. Eğitim Araştırmaları, 30, 141-152.
• Uluçam-Wegmann, A.I. (2014). Almanca-Türkçe ikidilli ve Almanca tekdilli öğrencilerin kişisel deneyim anlatısı metinlerinde duygu dünyasının Sunumu. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, 11(2), 21-42.
• Werlich, E. (1982). A text grammar of English. Heidelberg: Quelle und Meyer.
• Yasuda, S. (2011). Genre-based tasks in foreign language writing: Developing writers’ genre awareness, linguistic knowledge, and writing competence. Journal of Second Language Writing, 20(2), 111-133.
• Yayli, D. (2011). From genre awareness to cross-genre awareness: A study in an EFL context. Journal of English for Academic Purposes, 10(3), 121-129.
• Yıldırım, K., Yıldız, M., Ateş, S. ve Rasinsky, T. (2010). İlköğretim beşinci sınıf Türk öğrencilerinin metin türlerine göre okuduğunu ve dinlediğini anlama düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10 (3), 1855-1891.
• Zarrati, Z., Nambiar, R.M., and Maasum, T.N.R.T.M. (2014). The ımportance of text structure awareness in promoting strategic reading among EFL readers. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 118, 537-544.