ZİHİN YETERSİZLİĞİ OLAN BİREYLERİN İŞ YAŞAMINA GEÇİŞ SÜRECİNE İLİŞKİN ÖĞRETMENLERİN VE OKUL YÖNETİCİLERİNİN GÖRÜŞLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 4, 1700 - 1723, 31.12.2019

Mihriban Sönmez , Elif Sazak

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2019..-556602

Öz

Bu araştırmanın amacı,
zihin yetersizliği olan bireylerin iş yaşamına geçiş sürecinde öğretmen ve okul
yöneticilerinin bildiklerini, bu süreçte yaptıklarını, sorumluluklarını,
karşılaştıkları sorunları ve çözüm önerilerini belirlemektir. Araştırma verileri,
2016-2017 eğitim öğretim yılında Bolu ve Düzce il merkezlerindeki Özel Eğitim
İş Uygulama Merkezleri ve Özel Eğitim Mesleki Eğitim Merkezlerinde görev yapan
17 meslek öğretmeni ve 10 okul yöneticisinden toplanmıştır. Araştırmada nitel
araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırma verileri yarı yapılandırılmış
görüşme soruları ve kontrol listesinden elde edilen verilerin
karşılaştırılmasıyla elde edilmiştir. Araştırma sonucunda, zihin yetersizliği
olan bireylerin eğitim aldıkları okullarda görev yapan meslek öğretmenleri ve
okul yöneticilerinin geçiş, geçiş hizmet planı ile ilgili bilgilerinin
olmadığı, bu konuda herhangi bir çalışma yapmadıkları sonucuna ulaşılmıştır.
Öğretmen ve okul yöneticilerinin, iş yaşamına geçişin sağlanamaması, mesleki
uygulamanın (staj)gerçekleştirilememesi, materyal eksikliği, işbirliği
yapılamaması gibi sorunlarla karşılaştıkları bulgularına ulaşılmıştır. Elde
edilen bulgular ilgili literatür kapsamında tartışılmış, zihin yetersizliği
olan bireylerin iş yaşamına geçişinde bireyselleştirilmiş geçiş hizmet
planlarının hazırlanması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

zihin yetersizliği olan birey, mesleki eğitim, iş yaşamına geçiş, bireyselleştirilmiş geçiş hizmet planı

Kaynakça

• 657 Sayılı Devlet Memurluğu Kanunu [657 Civil Servants Law] (1965). T.C. Resmi Gazete [Turkish Republic Official Journal], 12056, 23 Temmuz [July] 1965.
• 4857 Sayılı İş Kanunu [4857 Labor Law] (2003). T.C. Resmi Gazete [Turkish Republic Official Journal], 25134, 10 Haziran [June] 2003.
• 5378 sayılı Özel Gereksinimi Olan Bireyler Kanunu [5378 Individuals with Special Needs Law] (2005). T.C. Resmi Gazete [Turkish Republic Official Journal], 5378, 01 Temmuz [July] 2005.
• Americans With Disabilities Act Amendments Act (2008). PL 110-325 (S 3406), 25 September 2008. Retrieved from https://www.ada.gov/pubs/adastatute08.pdf/
• Avcıoğlu, H. (2013). Özel gereksinimi olan bireylerin değerlendirilmesi [Evaluation of individuals with special needs]. Ankara: Vize Basın Yayın.
• Avcıoğlu, H. (2015). A'dan Z'ye Bep [A to Z Bep]. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Baer, R. M., Daviso, A. W., Flexer, R. W., McMahan Queen, R. & Meindl, R. S. (2011). Students with intellectual disabilities: Predictors of transition outcomes. Career Development for Exceptional Individuals, 34(3), 132-141. doi: 10.1177/0885728811399090
• Baer, R. M., Flexer, R. W., Beck, S., Amstutz, N., Hoffman, L., Brothers, J., Stelzer, D. & Zechman, C. (2003). A collaborative followup study on transition service utilization and post-school outcomes. Career Development for Exceptional Individuals, 26(1), 7-25. doi: 10.1177/088572880302600102
• Bang, M. & Lamb, P. (1997, April). Impacts of an Inclusive School-to-Work Program. Paper presented at the Annual Convention of the Council for Exceptional Children, Salt Lake City, Utah.
• Blackorby, J. & Wagner, M. (1996). Longitudinal postschool outcomes of youth with disabilities: Findings from the National Longitudinal Transition Study. Exceptional Children, 62(5), 399-413. doi: 10.1177/001440299606200502
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö., E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri [Scientific research methods] (4. baskı) [4th ed.]. Ankara: Pegem Akademi.
• Carter, E. W., Austin, D. & Trainor, A. A. (2012). Predictors of postschool employment outcomes for young adults with severe disabilities. Journal of Disability Policy Studies, 23(1), 50-63. doi: 10.1177/1044207311414680
• Carter, E. W., Trainor, A. A., Cakiroglu, O., Swedeen, B. & Owens, L. A. (2010). Availability of and access to career development activities for transition-age youth with disabilities. Career Development for Exceptional Individuals, 33(1), 13-24. doi: 10.1177/0885728809344332
• Carter, E. W., Trainor, A. A., Ditchman, N., Swedeen, B. & Owens, L. (2011). Community-based summer work experiences of adolescents with high-incidence disabilities. The Journal of Special Education, 45(2), 89-103. doi: 10.1177/0022466909353204
• Cawthon, S. W., Wendel, E. M., Bond, M. P. & Garberoglio, C. L. (2016). The impact of intensive vocation-related course taking on employment outcomes for individuals who are deaf. Remedial and Special Education, 37(3), 131-145. doi: 10.1177/0741932516635753
• Cihak, D. F., Kessler, K. & Alberto, P. A. (2008). Use of a handheld prompting system to transition independently through vocational tasks for students with moderate and severe intellectual disabilities. Education and Training in Developmental Disabilities, 43(1), 102-110.
• Cimera, R. E., Burgess, S. & Bedesem, P. L. (2014). Does providing transition services by age 14 produce better vocational outcomes for students with intellectual disability? Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 39(1), 47-54. doi: 10.1177/1540796914534633
• Cimera, R. E., Burgess, S. & Wiley, A. (2013). Does providing transition services early enable students with ASD to achieve better vocational outcomes as adults? Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 38(2), 88-93. doi: 10.2511/027494813807714474
• Cobb, R. B. & Alwell, M. (2009). Transition planning/coordinating interventions for youth with disabilities: A systematic review. Career Development for Exceptional Individuals, 32(2), 70-81. doi: 10.1177/0885728809336655
• Cummings, R., Maddux, C. D. & Casey, J. (2000). Individualized transition planning for students with learning disabilities. The Career Development Quarterly, 49(1), 60-72. doi: 10.1002/j.2161-0045.2000.tb00751.x
• Davies, M. D. & Beamish, W. (2009). Transitions from school for young adults with intellectual disability: Parental perspectives on “life as an adjustment”. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 34(3), 248-257. doi: 10.1080/13668250903103676
• Dunn, C. (1996). A status report on transition planning for individuals with learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 29(1), 17-30. doi: 10.1177/002221949602900105
• Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme [Convention on the Rights of Persons with Disabilities] (2009). T.C. Resmi Gazete [Turkish Republic Official Journal], 27288, 27 Mayıs [May] 2009.
• Erdem, R. (2017). Zihinsel yetersizliği olan çocuklar. [Children with individual disability]. A. Arı & M. Sönmez-Kartal (Ed.), in Tüm öğretmenlik programları için özel eğitime giriş (pp. 97-130). Konya: Eğitim Yayınevi [Konya, Turkey: Education Publishing].
• Evert-Cimera, R. (2010). Can community-based high school transition programs improve the cost-efficiency of supported employment? Career Development for Exceptional Individuals, 33(1), 4-12. doi: 10.1177/0885728809346959
• Ferguson, P. M., Ferguson, D. L. & Jones, D. (1988). Generations of hope: Parental perspectives on the transitions of their children with severe retardation from school to adult life. Journal of the Association for Persons with Severe Handicaps, 13(3), 177-187. doi: 10.1177/154079698801300308
• Foley, K., Dyke, P., Girdler, S., Bourke, J. & Leonard, H. (2012). Young adults with intellectual disability transitioning from school to post-school: a literature review framed within the ICF. Disability and Rehabilitation, 34(20), 1747-1764. doi: 10.3109/09638288.2012.660603
• Gündoğdu, A. (2010). Bir ilköğretim okulu ve iş okulunda çalışan okul yöneticisi ve öğretmenlerin zihin engelli bireylerin işe yerleştirilmelerine ilişkin görüşleri [Opinions of teachers and school administrators of a vocational school about job placement of individuals with mental retardation] (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, Türkiye) [Unpublished master’s thesis, Anadolu University, Institute of Educational Sciences, Eskişehir, Turkey]. Retrieved from http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/. (Thesis Number 258111)
• Güneş, N. & Akçamete, G. (2014). Özel gereksinimi olan bireylerin mesleki istihdamı: Çorum ili örneği [Vocational employment of individuals with special needs the case of Çorum]. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi [Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education], 15(3), 1-15.
• Halpern, A. S. (1994). The transition of youth with disabilities to adult life: A position statement of the Division on Career Development and Transition, the Council for Exceptional Children. Career Development for Exceptional Individuals, 17(2), 115-124. doi: 10.1177/088572889401700201
• Harvey, M. W. (2002). Comparison of postsecondary transitional outcomes between students with and without disabilities by secondary vocational education participation: Findings from the National Education Longitudinal Study. Career Development for Exceptional Individuals, 25(2), 99-122. doi: 10.1177/088572880202500202
• Hendricks, D. R. & Wehman, P. (2009). Transition from school to adulthood for youth with autism spectrum disorders: Review and recommendations. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 24(2), 77-88. doi: 10.1177/1088357608329827
• Individuals with Disabilities Education Act (IDEA) (2004). PL 108-446, 3 December 2004. Retrieved from https://www.gpo.gov/fdsys/pkg/PLAW-108publ446/pdf/PLAW-108publ446.pdf/
• King, G. A., Baldwin, P. J., Currie, M. & Evans, J. (2006). The effectiveness of transition strategies for youth with disabilities. Children's Health Care, 35(2), 155-178. doi: 10.1207/s15326888chc3502_4
• Koçak-Canbaz, F. & Öz, M. (2013). Nitel araştırma türleri. [Qualitative research types]. S. Turan (Ed.), in Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber (3. baskı) [3rd ed.], (pp. 21-38). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık [Ankara, Turkey: Nobel Academic Publishing].
• Kohler, P. D. & Field, S. (2003). Transition-focused education: Foundation for the future. The Journal of Special Education, 37(3), 174-183. doi: 10.1177/00224669030370030701
• Landmark, L. J., Ju, S. & Zhang, D. (2010). Substantiated best practices in transition: Fifteen plus years later. Career Development for Exceptional Individuals, 33(3), 165-176. doi: 10.1177/0885728810376410
• Lehmann, J. P., Bassett, D. S., Sands, D. J., Spencer, K. & Gliner, J. A. (1999). Research translated into practices for increasing student involvement in transition-related activities. Career Development for Exceptional Individuals, 22(1), 3-19. doi: 10.1177/088572889902200102
• Mazzotti, V. L., Rowe, D. A., Kelley, K. R., Test, D. W., Fowler, C. H., Kohler, P. D. & Kortering, L. J. (2009). Linking transition assessment and postsecondary goals: Key elements in the secondary transition planning process. Teaching Exceptional Children, 42(2), 44-51. doi: 10.1177/004005990904200205
• Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği [Special Education Services Regulation] (2012). T.C. Resmi Gazete [Turkish Republic Official Journal], 28360, 21 Temmuz [July] 2012.
• Mellard, D. F. & Lancaster, P. E. (2003). Incorporating adult community services in students' transition planning. Remedial and Special Education, 24(6), 359-368. doi: 10.1177/07419325030240060701
• Özbey, F. (2015). Zihinsel yetersizliği olan öğrencilere iş analizi temelinde tekstil işçiliği becerilerinin öğretilmesi [Teaching the textile labour skills based on job analysis to students with intellectual disabilities: Action research] (Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye) [Unpublished doctoral dissertation, Ankara University, Institute of Educational Sciences, Ankara, Turkey]. Retrieved from http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/. (Thesis Number 419289)
• Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik [Regulation on Private Vocational Rehabilitation Centers] (2006). T.C. Resmi Gazete [Turkish Republic Official Journal], 26156, 02 Mayıs [May] 2006.
• Phelps, L. A. & Hanley-Maxwell, C. (1997). School-to-work transitions for youth with disabilities: A review of outcomes and practices. Review of educational research, 67(2), 197-226. doi: 10.3102/00346543067002197
• Rosenkoetter, S. E., Whaley, K. T., Hains, A. H. & Pierce, L. (2001). The evolution of transition policy for young children with special needs and their families: Past, present, and future. Topics in Early Childhood Special Education, 21(1), 3-15. doi: 10.1177/027112140102100101
• Schwartz, A. A., Holburn, S. C., & Jacobson, J. W. (2000). Defining person centeredness: Results of two consensus methods. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 35(3), 235-249.
• Sitlington, P. L., Neubert, D. A. & Clark, G. M. (2010). Transition education and services for students with disabilities. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Education.
• Snell, M. E. & Brown, F. (2011). Instruction of students with severe disabilities (7th ed.). Upper Saddle River, N.J: Pearson.
• Stewart, D. A., Law, M. C., Rosenbaum, P. & Willms, D. G. (2002). A qualitative study of the transition to adulthood for youth with physical disabilities. Physical & Occupational Therapy in Pediatrics, 21(4), 3-21. doi: 10.1080/J006v21n04_02
• Test, D. W. & Mazzotti, V. L. (2011). Transitioning from school to employment. In M. E. Snell ve B. Fredda (Eds.), Instruction of students with severe disabilities (7th ed.). Upper Saddle River, N.J: Pearson.
• Test, D. W., Mazzotti, V. L., Mustian, A. L., Fowler, C. H., Kortering, L. & Kohler, P. (2009). Evidence-based secondary transition predictors for improving postschool outcomes for students with disabilities. Career Development for Exceptional Individuals, 32(3), 160-181. doi: 10.1177/0885728809346960
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) [Turkish Statistical Institute] (2010). Engelli istatistikleri [Disabled statistics]. Retrieved from http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1017
• Uçar, A., S. (2016). Zihin yetersizliği olan bireylerin istihdam sürecinde yer alan paydaşların istihdam sürecine yönelik görüş ve önerileri [Opinions and suggestions of the stakeholders involved in the employment process of individuals with intellectual disabilities for the employment process] (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, Türkiye) [Unpublished master’s thesis, Anadolu University, Institute of Educational Sciences, Eskişehir, Turkey]. Retrieved from http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/. (Thesis Number 438264)
• Wagner, M., Newman, L., Cameto, R., Javitz, H. & Valdes, K. (2012). A national picture of parent and youth participation in IEP and transition planning meetings. Journal of Disability Policy Studies, 23(3), 140-155. doi: 10.1177/1044207311425384
• Wehman, P. (2006). Life beyond the classroom: Transition strategies for young people with disabilities. Baltimore: Brookes Publishing Company.
• Wehman, P., Schall, C., Carr, S., Targett, P., West, M. & Cifu, G. (2014). Transition from school to adulthood for youth with autism spectrum disorder: What we know and what we need to know. Journal of Disability Policy Studies, 25(1), 30-40. doi: 10.1177/1044207313518071
• Wood, J. W. (2006). Teaching students in inclusive settings: Adapting and accommodating instruction: Prentice Hall.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel arastirma yontemleri [Qualitative research methods in the social sciences] (9. baskı) [9th ed.]. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik [Implementing Regulation on Domestic Employment Services] (2009). T.C. Resmi Gazete [Turkish Republic Official Journal], 27210, 25 Nisan [April] 2009.
• Yücesoy, Ş. (2002). Zihin özürlü öğrencilere fotokopi çekme becerisinin öğretiminde eşzamanlı ipucuyla öğretimin etkililiği [The Effectiveness of simultaneous prompting procedure on teaching photo copy skill to students with mental retardation] (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir, Türkiye) [Unpublished master’s thesis, Anadolu University, Institute of Educational Sciences, Eskişehir, Turkey]. Retrieved from http://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/. (Thesis Number 117310).