Evaluation of Maps in Social Studies Textbooks for Map Skills

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 2, 826 - 849, 24.06.2024

Aygül Gürler , Gürcan Gürgen

https://doi.org/10.17240/aibuefd.2024..-1351192

Öz

TThe research aims to determine the suitability of the maps used in the secondary school social studies textbooks in the learning of people, places and environments for gaining map skills. In this study, document analysis was carried out with a qualitative research approach. The Map Review Form developed by the researcher was used in the research. The study group of this study consists of Social Studies 5th, 6th and 7th grade textbooks accepted by the Ministry of National Education and used in the 2020-2021 academic year. As a result of the research, the following conclusions were reached: In the evaluation made, it was concluded that the maps examined, and the basic elements of the map were insufficient. It has been observed that the date and data source of the maps are not specified, the font size used on the maps is very small and there are problems in coloring. It is suggested that maps that support the development of map skills should be included in textbooks in accordance with the characteristics of the developmental period.

Anahtar Kelimeler

Map, Social Studies textbooks, Map skills

Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarındaki Haritaların Harita Becerilerine Yönelik Değerlendirilmesi

Öz

Bu araştırmanın amacı, ortaokul sosyal bilgiler ders kitaplarında insanlar, yerler ve çevreler öğrenme alanında kullanılan haritaların, harita becerisi kazandırmaya yönelik uygunluğunu tespit etmektir. Bu araştırmada nitel araştırma yaklaşımı ile doküman incelemesi yapılmıştır. Araştırmada araştırmacı tarafından geliştirilen Harita İnceleme Formu kullanılmıştır. Bu çalışmanın çalışma grubunu, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından kabul edilen, 2020-2021 eğitim ve öğretim yılında kullanılan Sosyal Bilgiler 5, 6 ve 7. sınıf ders kitapları oluşturmaktadır. Araştırma neticesinde şu sonuçlara ulaşılmıştır: Yapılan değerlendirmede incelenen haritaların, harita temel unsurlarının yetersiz olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Haritaların tarihinin ve veri kaynağının belirtilmediği, haritalarda kullanılan yazı puntosunun çok küçük olduğu ve renklendirilmesinde sorunlar olduğu görülmüştür. Harita becerilerinin geliştirilmesini destekleyen haritaların, gelişim dönemi özelliklerine uygun olarak ders kitaplarında yer verilmesi önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Harita, Sosyal bilgiler ders kitapları, Harita becerileri

Kaynakça

• Görüşlerine göre İncelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi. 10 6, 2019 tarihinde alındı
• Açıl, Ö., Güvenç, H., Hayta, A., & Kılıç, S. (2020). Sosyal Bilgiler 7 Ders Kitabı. (E. Koçoğlu, Dü.) Ankara: MEB Devlet Kitapları Özgün Matbaacılık.
• Akkuş, Z., & Kuzey, M. (2018). Ortaokul Öğrencilerinin Harita ve Yön Becerilerine Sahip Olma ve Bu Becerileri Yaşama Aktarabilme Durumları Üzerine Bir Değerlendirme. Milli Eğitim Dergisi, 47(218), 201-234. 10 26, 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/milliegitim/issue/39856/472058 adresinden alındı
• Aksoy, B., & Demirci Şenkal, A. (2021). Görsel İletişim Aracı Olarak Haritalar. H. Koç, & A. Ergün içinde, Bilginin Görsel İfadesi: Haritalar (s. 34-56). Ankara: Pegem Akademi.
• Aktürk, V. (2012). Sosyal Bilgiler Dersinde Animasyon ve Dijital Harita Kullanımının Öğrencilerin Mekanı Algılama Becerilerine Etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyonkarahisar: Kocatepe Üniversitesi. 10 26, 2019 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden alındı
• Ayas, C., Kaya, H., Taştan, B., & Özder, A. (2015). Google Earth Görüntülerinin ve QGIS Açık Kaynak Kodlu CBS Yazılımının Sosyal Bilgiler Eğitiminde Kullanılması. Marmara Coğrafya Dergisi(32), 43-60. 12 6, 2020 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3464 adresinden alındı
• Başıbüyük, A., & Çıkılı, Y. (2002). İlköğretim 6. ve 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Coğrafya Konularında Çalışma Yaprağı ve Dilsiz Harita Kullanımının Öğrenci Motivasyon ve Başarısı Üzerine Etkisi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi(16), 29-38. 10 26, 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/en/pub/maruaebd/issue/361/2572 adresinden alındı
• Bednarz, S. W., Acheson, G., & Bednarz, R. S. (2006). Maps and Map Learning in Social Studies. Social Education, 70(7), 398-432. 10 28, 2019 tarihinde https://go.gale.com/ps/retrieve.do?tabID=T002&resultListType=RESULT_LIST&searchResultsType=SingleTab&hitCount=11&searchType=Advance dSearchForm&currentPosition=9&docId=GALE%7CA155400700&docType=Article&sort=Relevance&contentSegment=ZGPP-MOD1&prodId=ITOF&pa adresinden alındı
• Beitlova, M., Popelka, S., & Vozenilek, V. (2020). Differences in Thematic Map Reading by Reading by Students and Their Geography Teacher. ISPRS International Journal of Geo-Information Int. J. Geo-Inf, 9(9), 492. doi:10.3390/ijgi9090492
• Bekdemir, Ü., & Polat, S. (2016, Güz). Sosyal Bilgiler 5. Ve 6. Sınıf Ders Kitaplarında Harita Kullanımı. Sosyal Bilimler EKEV Akademi Dergisi, 20(68), 363-382. 08 27, 2020 tarihinde http://www.ekevakademi.org/DergiTamDetay.aspx?ID=703 adresinden alındı
• Bilgin, T. (2001). Genel Kartoğrafya II. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Brown, R. G. (1986). Map, Globe, and Graphing Readiness Activities: Developing Universal Thinking Skills. The Social Studies, 77(6), 229-233. doi:https://doi.org/10.1080/00377996.1986.9957432
• Buğdaycı, İ. (2012). İlköğretimde Harita Kullanımı Üzerine Bir İnceleme (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi. 10 9, 2020 tarihinde alındı
• Buğdaycı, İ., & Bildirici, İ. Ö. ( 2009). Harita Kullanımının Coğrafya Eğitimindeki Önemi. T. H. Odası (Dü.), 12. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı. içinde Ankara. 10 28, 2019 tarihinde https://www.hkmo.org.tr/resimler/ekler/f489f642a0ddb10_ek.pdf adresinden alındı
• Buğdaycı, İ., & Selvi, H. Z. (2018). İlkokul Öğrencileri İçin Tasarlanan Haritaların Öğrenme Becerisine Katkısı. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 7(2), 672-684. doi:DOI: 10.28948/ngumuh.444694
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2018). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (24. b.). Ankara: Pegem Akademi.
• Çalışkan, O. (2020). Coğrafya Eğitimi ve Arazi Çalışmaları (3 b.). Ankara: Pegem Akademi.
• Darakçı, S. (2016). Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Harita Kullanımı. Mehmet Akif Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(4), 15-31. 06 28, 2021 tarihinde https://dergipark.org.tr/en/pub/ebed/issue/22328/239289 adresinden alındı
• Demir, Y., & Atasoy, E. (2018, Aralık). 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabının (2017) Değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 753-780. doi:DOI: 10.19171/uefad.505647
• Demiralp, N. ( 2009). Haritalarla Öğrenme. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(4), 955-973. 10 28, 2019 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/tebd/issue/26109/275087 adresinden alındı
• Demiralp, N. (2006). Coğrafya Öğretiminde Gösteri Yöntemi Kullanılarak Harita ve Küre Kullanım Becerilerinin Geliştirilmesi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi. 10 26, 2019 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden alındı
• Doğanay, H. (1993). Coğrafya'da Metodoloji Genel Metodlar ve Özel Öğretim Metodları. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Duman, B., & Tural, A. (2019). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı'nın Okryazarlık Becerileri Açısından İncelenmesi. ICOESS 2019 3rd International Congress of Eurasian Socail Sciences (s. 88-94). Bodrum/Muğla: ICOESS. 07 03, 2021 tarihinde alındı
• Durmuş, E. (2020). Küre ve Harita Bilgisi. H. Akengin, & İ. Dölek içinde, Genel Fiziki Coğrafya (s. 73-126). Ankara: Pegem Akademi.
• Evirgen, Ö. F., Özkan, J., & Öztürk, S. (2020). Sosyal Bilgiler 5 Ders Kitabı. (S. Elmacı, A. Altun, & A. Beldağ, Dü) Ankara: MEB Devlet Kitapları Özgün Matbaacılık.
• Göksel, O. (2007). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Harita ve Grafik Kullanımının Eğitimi Destekleme Düzeyi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi. 10 6, 2019 tarihinde alındı
• Harita Genel Müdürlüğü. (2019, Kasım 11). Haritanın Tanımı, Özellikleri ve Sınıflandırmalar. Harita Genel Müdürlüğü: https://www.harita.gov.tr/images/egitim/genelharitacilik.pdf adresinden alındı
• Havelková, L., & Hanus, M. (2018). The Impact of Map Type on the Level of Student Map Skills. Cartographica, 53(3), 149-170. doi:https://doi.org/10.3138/cart.53.3.2017-0014
• İnel, Y. (2011). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Öğrencilerin Ölçek Kullanma Becerilerinin Geliştirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi. 10 15, 2020 tarihinde alındı
• İzbırak, R. (1992). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kaldybekova, R., Aksoy, B., & Abdymanapov, B. (2021). Impact of Activity-Based Map Literacy Skills Teaching on Academic Achievement Levels of Secondary School Students in Kazakhstan. Rewiev of International Geographical Education (RIGEO), 11(1), 151-167. doi:10.33403rigeo.853728
• Kara, H., Sezer, A., & Şanlı, C. (2018). Ortaöğretim Coğrafya Ders Kitaplarında Haritaların Kullanımı. International Journal of Geography and Geography Education, 38, 20-39.
• Kartal, F. (2021). Haritalarda Aranan Özellikler ve Haritaların Sınıflandırılması. H. Koç, & A. Ergün içinde, Bilginin Görsel İfadesi: Haritalar (s. 92-112). Ankara: Pegem Akademi.
• Kidman, G., & Chang, C.-H. (2023). Maps and geographical education to encourage the joy of learning for all. International Research in Geographical and Environmental Education. doi:10.1080/10382046.2023.2231282
• Koç, H. (2013). Harita Beceri Düzeyleri İle Öğrenme Stilleri Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi Üzerine Bir İnceleme. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(4), 17-32. doi:10.12780/UUSBD210
• Koç, H. (2020). Coğrafya Öğretiminde Haritalar ve Atlasların Kullanımı. A. Sezer içinde, Coğrafya Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı (s. 119-146). Ankara: Pegem Akademi.
• Koç, H. (2021). Haritalar Nasıl Görülür, Algılanır ve Yorumlanır? H. Koç, & A. Ergün içinde, Bilginin Görsel İfadesi: Haritalar (s. 358-386). Ankara: Pegem Akademi.
• Koç, H., & Aksoy, B. (2015). Harita Becerileri ve 11-14 Yaş Grubundaki Öğrencilerin Yapabilecekleri Harita Becerileri. M. Safran içinde, Sosyal Bilgiler Öğretimi (4 b., s. 361-387). Ankara: Pegem Akademi.
• Koç, H., & Aksoy, B. (2020). Coğrafya Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı (3 b.). (Adem Sezer, Dü.) Ankara: Pegem Akademi.
• Kuzey, M. (2016). Ortaokul Öğrencilerinin Harita ve Yön Okuryazarlığı Üzerine Bir İnceleme (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi. 10 25, 2020 tarihinde alındı
• McClure, R. W. (1992). A Conceptual Model for Map Skills Curriculum Development Based Upon A Cognitive Field Theory Philosophy (Yayınlanmamış Doktora Tezi b.). Oklohama State University, Oklohama, United State of America. 12 23, 2019 tarihinde alındı
• Mercimek, Y. (2021). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarındaki Coğrafi Haritaların Değerlendirilmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi b.). Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi. 12 24, 2021 tarihinde alındı
• Metin Göksu, M., & Taşyürek, Z. (2016). Ortaokul Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Öğrencilerin Gelişimsel Düzeyine Uygunluğunun İncelenmesi. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 11(3), 1753-1768. doi:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9415
• Mozakoğlu, M. (2020). Ders Kitaplarında Bilimsel İçerik. Ö. Demirel, & K. Kıroğlu içinde, Ders Kitabı İncelemesi (4 b., s. 116-137). Ankara: Pegem akademi.
• Muir, S. P. (1985). Understanding and Improving Students' Map Reading Skills. The Elementary School Journal, 86(2), 207-216. doi:https://doi.org/10.1086/461444
• Öğütveren, M. (2014). Sosyal Bilgiler 6. Sınıf Coğrafya Konularının Öğretiminde Google Earth Programının Başarıya Etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Giresun: Giresun Üniversitesi. 10 26, 2019 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden alındı
• Parker, W. C. (2018). İlkokul ve Ortaokullarda Sosyal Bilgiler Eğitimi (14. Baskıdan Çeviri b.). (F. Zayimoğlu Öztürk, & S. B. Demir, Çev.) Ankara: Pegem Akademi.
• Rane, A., John, V. N., & Murthy, S. (2020). GeoMaps: An Interactive Application to Enhance Map Comprehension Skills of Students. 2020 IEEE 20th International Conference on advanced Learning Technologies (ICALT), (s. 254-258). Tartu, Estonia. doi:10.1109/ICALT49669.2020.00083
• Sarıgül, O. (2021). Yaşantımızın Vazgeçilmez Araçları: Haritalar. H. Koç, & A. Ergün içinde, Bilginin Görsel İfadesi:Haritalar (s. 1-32). Ankara: Pegem Akademi.
• Schuit, W. (2011). A Method for Teaching Topographic Map Interpretation. Journal of Geography, 110(5), 209-211. doi:https://doi.org/10.1080/00221341.2011.549497
• Sever, R. (2018). Harita Bilgisi (Kartografya). H. Yazıcı, & N. Koca içinde, Genel Coğrafya (s. 176-203). Ankara: Pegem Akademi.
• Slomska, K. (2017). Evaluation of selected maps used in early school education in Poland and proposal of a new solution. Polish Cartographical Review, 49(2), 67-77. doi:10.1515/PCR-2017-0006
• Şendil, S. (2011). İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Üç Boyutlu Plastik Kabartma Haitanın Öğrenmeye Etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi. 10 26, 2019 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden alındı
• Şimşek, N. (2007). Sosyal Bilgiler Öğretiminde CBS Temelli Uygulama ve Etkinliklerin Öğrenci Başarısı ve Derse Karşı Tutumuna Etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi. 10 26, 2019 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp adresinden alındı
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. (2016, 01 12). MEB Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği. Ders Kitapları DB: http://ttkb.meb.gov.tr/www/ders-kitaplari-db/dosya/9 adresinden alındı
• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı. (2019, 08 26). Taslak Ders Kitabı ve Eğitim Araçları İle Bunlara Ait E-İçeriklerin İncelenmesinde Değerlendirmeye Esas Olacak Kriterler ve Açıklamaları. Ders kitaplarının İncelenmesi: http://ttkb.meb.gov.tr/www/ders-kitaplari-icin-dokumanlar/dosya/32 adresinden alındı
• TC MEB Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı. (2018). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı. Ankara: TC. Milli Eğitim Bakanlığı. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/201812103847686- SOSYAL%20B%C4%B0LG%C4%B0LER%20%C3%96%C4%9ERET%C4%B0M%20PROGRAMI%20.pdf adresinden alındı
• Türk Dil Kurumu. (2019). Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Sözlükleri: http://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Uyanık, C. (2016). Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarının, Harita Okuma Becerisi Açısından Analizi. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi.
• Ünal, A. V., & Özkaral, T. C. (2019). 2018 Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ile Ders Kitaplarının Harita Kullanımı Açısından İncelemesi. 1. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi Bildiri Kitabı (s. 167-178). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları. doi:ORCID: A.V.Ü. 0000-0001-6438-6545; T.C.Ö. 0000-0003-4595-816X
• Ünal, F. (2008). İlköğretim 7. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersi Yurdumuzun Komşuları ve Türk Dünyası Ünitesinde Geçen Haritaların Kullanılabilirlik Düzeyi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi. 7 19, 2019 tarihinde alındı
• Ünal, F., & Ünal, M. (2012, Kış). Sosyal Bilgiler Öğretim Programları (1924-2005) ve Ders Kitaplarında (2005-2010) Harita Okuma Becerisi. Milli Eğitim(193), 165-183. 06 28, 2021 tarihinde alındı
• Ünlü, M. (2014). Coğrafya Öğretimi (1 b.). Ankara: Pegem Akademi.
• Ünlü, M. (2021). Harita Becerileri. H. Koç, & A. Ergün içinde, Bilginin Görsel İfadesi: Haritalar (s. 388-420). Ankara: Pegem akademi.
• Ünlü, M., Üçışık, S., & Özey, R. (2002). Coğrafya Eğitim ve Öğretiminde Haritaların Önemi. Marmara Coğrafya Dergisi(5), 9-25. 10 28, 2019 tarihinde http://dspace.marmara.edu.tr/handle/11424/2435 adresinden alındı
• Üzümcü, N. O. (2007). İlköğretim 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Harita Okuma Becerisinin Aktif Öğrenme Yöntemiyle Kazandırılması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi. 10 06, 2019 tarihinde alındı
• Weeden, P. (2003). Learning through maps. D. Tilbury, & M. Williams içinde, Teaching and Learning Geography (s. 168-179). London and New York: RoutledgeFalmer.
• Yalçın, E. (2019). 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabında Yer alan Haritaların Nitelikleri ve Kullanılabilirlik Düzeylerine İlişkin Öğretmen Görüşleri (Giresun Örneği). Giresun: Giresun Üniversitesi.
• Yalçınkaya, E. (2004). İlköğretim okulu 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında yer alan haritaların nitelikleri ve kullanılabilirlik düzeylerine ilşkin öğrenci ve öğretmen görüşleri (Kayseri örneği). Ankara: Gazi Üniversitesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). 9 24, 2020 tarihinde alındı
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (10. Baskıdan Tıpkı 11. b.). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, C., Kaplan, F., Kuru, H., & Yılmaz, M. (2020). Sosyal Bilgiler 6 Ders Kitabı. (S. Elmacı, & M. B. Yılar, Dü) İzmir: MEB Devlet Kitapları Çağlayan Matbaası.
• Yıldırım, S. (2021). Harita Özellikleri, Ögeleri, Tipografik unsurlar ve Tasarım İlkeleri. H. Koç, & A. Ergün içinde, Bilginin Görsel İfadesi: Haritalar (s. 57-90). Ankara: Pegem Akademi.