HARPUT SAĞIR MÜFTÜ KONAĞI ONARIMI HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 11, 240 - 266, 26.12.2021

Şahabettin Öztürk

https://doi.org/10.48122/amisos.940386

Öz

Orta Çağ da doğu ile batı, kuzey ile güney kervan ve ticaret yollarının kesiştiği uğrak bir yer olan Harput her dönemde önemini korumuştur. Harput’ta mimari yapılaşmanın önemli bir unsuru olan geleneksel sivil konut mimarisi XX. yüzyılın başlarına kadar kesintisiz bir şekilde gelişme göstermiştir. Harput’taki geleneksel konutlar tek ve iki katlı, düz toprak damlı, kerpiç kullanılarak bitişik ya da ayrık nizamda inşa edilmiştir. Harput kent mahalle yapılanmasında halkın ekonomik, kültürel, sosyal durumu, dini yapısından ziyade arazinin topoğrafik yapısı ön plana çıkmıştır. 1900 yılının ilk çeyreğinden sonra Aslan Dağı eteklerindeki kurulu Harput’taki mimari gelişim güneydeki Elazığ yerleşim alanına inerek mimari form, fonksiyon, yapım malzemesi ve yapım tekniğinde yapısal değişikliğe uğrayarak inşa edilmiştir. 1950 yılından sonra Harput önce ilçeye sonra hızla gelişen ve değişen Elazığ şehrinin bir mahallesine dönüşmüştür. Harput’taki mimari yapılaşmanın tamamen durması, değişen sosyal hayat şartları halkın betonarme evleri, geleneksel evler tercih etmesi sonucu geleneksel evler terk edilerek birer birer yıkılmıştır. Tarihi Harput’tun Koruma İmar Planı’nın 2010 yılına kadar hazırlanmayışı, tespit ve tescil yapılmaması olumsuz süreci hızlandırmıştır. Çalışma kapsamında değerlendirdiğimiz Harput Sağır Müftü Konağı, mimari özellikleri bakımından iki katlı iç sofalı, ikiyüzlü, ikiden fazla odalı, şahnişinli plan içerisinde yer almaktadır. XIX. yüzyıl ortalarında inşa edildiği düşünülen konak, 2000 yılına kadar kullanılmıştır. 2007 yılına kadar ticari işletme olarak kullanılan yapının üst katı, düz dam örtü sistemi ve iç bölümlerinde bazı ciddi yapısal strüktürel sorunlar olmuştur. Tescilli olan konak Elazığ Belediyesi tarafından kamulaştırılmış ve onarımı 2010 yılında tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Harput Sivil Mimarisi, Düz Toprak Dam, Kerpiç, Çamur Sıva, Sofa

Kaynakça

• Akkoyunlu, Z. 1989, Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara.
• Arseven, C. E.1983, Sanat Ansiklopedisi (Evler), İstanbul, 570-575.
• Arseven, C. E. 1960, Türk Sanat Tarihi (Meskenler), Ankara.
• Berk, C. 1951, Konya Evleri, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları: İstanbul.
• Çakıroğlu, N. 1952 Kayseri Evleri, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları: İstanbul.
• Çal, H. 1987, “Tokat Evleri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, (2-6 Temmuz 1980), 366, 367.
• Demirkol, A. 2005, “Geleneksel Harput Evlerinin Korunması ve Yaşatılması”, Dünü ve Bugünüyle Harput I, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: Ankara.
• Erzen, A. 1984 Doğu Anadolu ve Urartular, Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara.
• Eldem, S. H. 1984, Türk Evi Osmanlı Dönemi I, Güzel Sanatlar Matbaası: İstanbul.
• Esmer, M. A. 1992, Avanos’un Eski Türk Evleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara.
• Hacıbaloğlu, M. 1989, Geleneksel Türk Evi ve Çağımıza Ulaşılmamasının Nedenleri, Gazi Üniversitesi Müh. Mim. Fak. Yayınları: Ankara.
• Karpuz, H. 1984, Erzurum Evleri, Ankara.
• Karakuş, Ü. C.- İbrahimzade, K.- Öztürk, Ş. 2011 “Geleneksel Ahlat Evlerinin Plan Gelişimi”, IV. Uluslararası Van Gölü Havzası (17-21 Haziran 2008-Ahlat), 265-270.
• Kevorkian, R. H.- Paboudjian, P. B. 2012 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler, Aras Yayıncılık: İstanbul.
• Köker, O. 2008 100 Yıl Önce Türkiye’de Ermeniler, Aras Yayıncılık: İstanbul.
• Pektaş, C. 2014, Türk Evi, Yapı-Endüstri Yayınları: İstanbul.
• Öztürk, Ş. 2004, “Van Evlerinin Plan Oluşumu ve Gelişimi”, Van Gölü Havzası Sempozyumu,08-10 Eylül 2004, 101-114.
• Öztürk, Ş.- Belli, V. E. 2012 “Erzurum Geleneksel Evlerinde Mutfak ve Tandır Evi”, III. Uluslararası Doğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Mutfak Kültürü ve Erzurum Yemekleri Sempozyumu (19-21 Ekim 2011-Erzurum), 141-160.
• Öztürk, Ş.-Coşkun, M. 2014 Geleneksel Harput ve Elazığ Evleri, Grafikkent Dijitalbaskı: Elazığ.
• Öztürk, Ş. 2018, Geleneksel Van Evleri C. I-II, Ormat Matbaacılık: Kayseri.
• Öztürk, Ş.- Bekiroğlu, S. 2010 “Geleneksel Van Evlerinde Bahçe-Hayat ve Mutfak İlişkisi”, I. Uluslararası Doğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Mutfak Kültürü ve Doğu Anadolu Bölgesi Geleneksel Mutfak Kültürü ve Yemekleri Sempozyumu, 355-365.
• Öztürk, Ş.-Sayan, Y. 1996 “Bitlis’in Tarihi Evlerine Bir Bakış”, Van Gölü Çevresindeki Kültür Varlıkları Sempozyumu Bildirileri, 101-129.
• Öztürk, Ş. 2013 “Mud Brick, Bat and Natural Mud Brick in the Production Techniques in Van”, Kerpiç’13, New Generation Earthen Architecture: Learning from Heritage, International Conference 11-15 September, 121-133.
• Öztürk, Ş. 2012 “Harput Hacı Kerim Sunguroğlu Konağı Kazı ve Restorasyonu”, Uluslararası Katılımlı XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas 18-20 Ekim 2012, 633-650.
• Öztürk, Ş. 2009 “Geleneksel Harput Evlerinin Korunması ve Yaşatılması”, Geçmişten Günümüze Harput Mimarisi, 86-95.
• Öztürk, Ş. 1996 “Tarihi Van Evleri”, İş Bankası Kültür ve Sanat Dergisi, s. 32, İş Bankası Kültür Yayınları: Ankara.
• Öztürk, Ş. 2013 “The Use of Mud Brick in Architecture of Elazığ and Harput”, kerpiç’13 İnternational Conference New Generation Earthen Architecture: Learning from Heritage, 11-15 September, 219.
• Öztürk, Ş. 2013 “Tarihi Süreç İçerisinde Van Gölü Havzasında Kerpiç ve Bat’ın Mimaride Kullanımı”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S.30, 103-122.
• Öztürk, Ş. 2011, “Tarihi Süreç İçerisinde Van ve Çevresinde Bat ve Kerpicin Hazırlanması ve Kullanımı”, TMMOB Mimarlar Odası Konya Şubesi Kerpiç Sempozyumu, (23-24 Aralık 2011 Konya)”, 23-29.
• Öztürk, Ş. 2011 “Harput Hacı Kerim Sunguroğlu Konağı”, Elazığ Mimar Dergisi, TMMOB Elazığ Şubesi Yayınları, S.4, 32-36.
• Sözen, M. 1984 Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı (1923-1983), İş Bankası Kültür Yayınları: Ankara.
• Sayan, Y.- Öztürk, Ş. 2001 Bitlis Evleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi: Ankara.
• Sunguroğlu, İ. 1958 Harput Yollarında C. I, II, III, IV, Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları: İstanbul.
• Şahin H.-Sayın, E.-Yön, B.-Öztürk, Ş. 2011 “Sağır Müftü Konağı ve Restorasyon Çalışmaları”, Yedinci Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı (30 Mayıs-3 Haziran). 286-293.
• Tuncer, O. C. 1999 Diyarbakır Evleri, Nurol Matbaacılık: Ankara.