BİTLİS ŞEREFİYE MEDRESESİ’NİN ONARIM VE KULLANIMI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: Prof. Dr. Ergin AYAN'A ARMAĞAN Özel Sayı, 41 - 66, 31.07.2024

Şahabettin Öztürk

https://doi.org/10.48122/amisos.1473944

Öz

Bitlis merkez Muştakbaba Mahallesi çarşı meydanındaki Bitlis Deresi ile Kömüs Çayı’nın
birleştiği yerde kurulan Şerefiye Külliyesi, cami, medrese, türbe, taş köprü ve hamam yapılarından
oluşmaktadır. Külliyenin çekirdeğinde yer alan caminin kuzeyinde türbe, batısında avlu, minare,
hazire ve imaret, doğusunda medrese, dükkânlar, arasta, iki adet taş köprü ve külliyeden ayrı
doğuda ise hamam yer almaktadır. Oldukça büyük bir alanda zemine kurulu külliye Kömüs Çay ile
tarihi Bitlis Kalesi’nin etekleri arasında bulunur. Şerefiye Külliyesi’ne ait kitabe ve vakfiyesine
göre yapı H. 935-M.1527 yılında IV. Şeref Han tarafından inşa edilmiştir. Caminin güneyinde yer
alan medrese, kuzey-güney istikametinde dikdörtgen planlı olarak düzenlenmiştir. Medrese ile
cami arasında oldukça dar sadece yaya ulaşımını sağlayan yol bulunur. Medresenin doğu ile batı
yönleri arasında yaklaşık 4.00 m’lik kot farkı vardır. Mevcut kot farkından dolayı beş adet benzer
mimari özellik ve ölçülerde dükkânlar medresenin doğu cephesinin alt bölümüne yerleştirilmiştir.
Medresenin güneyi ise bitişik nizamda arasta bölümü yer alır. Medrese tek katlı ortası açık avlu
şeklinde planlanmıştır. Medreseyi oluşturan tamamlayıcı mekânlar simetrik olarak bu avlunun
etrafında düzenli bir şekilde sıralanmıştır. Medreseye kuzey cephesinin ortasındaki çift kanatlı
ahşap kapı yardımıyla üzeri beşik tonoz ile örtülü eyvandan girilir. Şerefiye Külliyesi’nin önemli
bir bölümü olan medrese, 2018 yılına kadar ağır iş makinalarının çalıştığı ahşap doğrama atölyesi
olarak kullanılmıştır. Medrese mülkiyeti Şemseddin Veli Evladı Şerefiye Camii ve Medresesi
Vakfı’na aittir. Yapı proje ve onarım çalışmaları Şerefiye Vakfı ve Bitlis Vakıflar Bölge
Müdürlüğü tarafından 2019-21 yılları arasında tamamlanmıştır. Gününüzde medrese, Bitlis Valiliği, Bitlis Vakıflar Bölge Müdürlüğü ve Şerefiye Vakfı’nın ortak görüşü doğrultusunda
geleneksel Bitlis mutfağına hizmet etmek üzere kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dini Mimari, Şerefiye Külliyesi, Taşınmaz Kültür varlığı, Yeniden Kullanım, Koruma

AN INVESTIGATION ON THE RESTORATION AND REUSE OF BİTLİS ŞEREFİYE MADRASA

Öz

The Şerefiye Complex was built at the bazaar square in the Muştakbaba Neighborhood in the
center of Bitlis, where Bitlis Stream and Kömüs Creek meet. The complex consists of a mosque, a
madrasah, a tomb, a stone bridge and a bathhouse. A tomb is located to the north, a courtyard, a
minaret, a cemetery and an almshouse to the West and a madrasah, shops, an arasta (Ottoman
bazaar) and two stone bridges to the east of the mosque, which is located in the center of the
complex. A separate bathhouse is located to the east of the complex. The complex, which is built
on the ground in quite a large area, is located between Kömüs Creek and the foothills of the
historic Bitlis Castle. According to the epitaph and foundation inscription belonging to the
complex, the structure was built by Şeref Han IV in 1527. The madrasah, located to the south of
the mosque, is arranged in a rectangular plan in the north-south direction. A narrow pedestrian
path between the madrasah and the mosque allows access only to pedestrians. There is an
elevation difference of approximately 4.00 m between the east and west sides of the madrasah.
Due to this difference, five shops with similar architectural features and dimensions are located on
the lower east facade of the madrasah. The south side of the madrasa includes the arasta (Ottoman
Bazaar) section with an adjacent layout. The madrasah was planned as a single-storey and open
courtyard. The complementary spaces that form the madrasah are arranged symmetrically around
this courtyard. The madrasah is entered through the double-winged wooden door located in the
middle of the north facade, leading to an iwan covered with a barrel vault. The madrasah, which is
an integral part of the Şerefiye Complex, was used as a workshop for heavy machinery until 2018.
The ownership of the madrasah belongs to the Şemseddin Veli Evladı Şerefiye (Şeref Han)
Mosque and Madrasah Foundation. The project and restoration works have been completed
between 2019 and 2021 by the Şerefiye Foundation and the Bitlis Foundations Regional
Directorate. The madrasah currently serves as a representative of the traditional Bitlis cuisine, in
accordance with the shared view of the Bitlis Governorship, Bitlis Foundations Regional
Directorate, and the Şerefiye Foundation.

Kaynakça

• Arık, O. 1971, Bitlis Yapılarında Selçuklu Rönesans’ı, Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü Yayınları, Ankara.
• Erken, S. 1977, Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, C. II, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• Han, Ş. 1971, Şerefname, C. I, (M. Emin Bozarslan, Çev.), Ant Yayınları, İstanbul.
• İstanbul Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Vakıf Kültür Varlıklarını Koruma, Uygulama ve Araştırma Merkezi-KURAM Prof. Dr. Ahmet Refik ERSEN Restorasyon ve Konservasyon Laboratuvarı 2023, Geleneksel Bitlis Küfeki Taşı Sertlis ve İşleyebilirlik Raporu (25.05.2023), Rapor No, 634, 1-7.
• Köşklü, Z. 1999, XVII. ve XVIII. Yüzyıl Osmanlı Medreselerinin Tipolojisi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• Reyhanlı, T. 1976, Osmanlılarda Külliye Mimarisinin Gelişimi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Öztürk, Ş. 2021, Bitlis Şerfiye Külliyesi (Medrese) Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Raporu, Van, 5-40.
• Öztürk, Ş. 2022, Bitlis Şerfiye Külliyesi (Medrese) Restorasyon (Mekân Kullanımı) Raporu, Van, 1-17.
• Öztürk, Ş. ve Bingöl, Y. 2013, “Hatibiye Medresesi Restorasyonu”, VII. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, (04-07 Ekim 2011), Bursa, 255-264.
• Sedar, M. T. 2013, Şehr-i Bitlis, Bitlis Belediyesi Kültür Yay, Bitlis.
• Sedar, M. T. 2000, Rüyalar Şehri Bitlis, Bitlis Valiliği Yayınları, Bitlis.