Base, Sieve Bowl Pipe Finds in Bitlis Castle Excavation of The Year 2018

Yıl 2019, Sayı: 65, 189 - 206, 31.05.2019

Korkmaz Şen , Yunus Emre Karasu

https://doi.org/10.14222/Turkiyat4109

Öz

The subject matter of the study is base, sieve bowl pipes found in excavation work of the year 2018 in Bitlis Castle which is located in Bitlis city Centre. Pipes, which were among indispensable items of the Ottoman social life, were widely used in almost everywhere in Anatolia in the Ottoman Empire. It is known that they were often used to smoke while drinking coffee in coffeehouses. A large number of pipe types were found with the exception of the base, sieve bowl pipes that were found out in the region called P and R 14-15 in the excavation works in Bitlis Castle in 2018. The redundancy of pipe finds, obtained during the excavation works in the castle, indicates that pipes were commonly used in the region. The limited number of semi-manufactured pipe finds with underdone soft paste gives rise to the thought of manufacturing in the region. 224 totally obtained base, sieve bowl pipes were examined in the study, and 36 pipes were scrutinized in catalogue class. The base, sieve bowl pipes, studied within the scope of our subject, were dated to the 18-19th centuries.

Anahtar Kelimeler

Bitlis Castle, Pipe, Tobacco Pipe, Ottoman, Tobacco

2018 Yılı Bitlis Kale Kazısı Kaideli, Süzgeçli Çanaklı Lüle Buluntuları

Öz

Bitlis İl merkezinde yer alan Bitlis Kalesi’nde 2018 yılı kazı çalışmalarında ele geçirilen kaideli süzgeçli çanaklı lüleler çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Osmanlı sosyal yaşamının vazgeçilmez öğelerinin başında gelen lüleler, Osmanlı İmparatorluğu’nda Anadolu’nun hemen her yerinde yaygın bir şekilde görülür. Genellikle kahvehanelerde kahve ile birlikte tütün içmek için kullanıldığı bilinmektedir. 2018 yılında Bitlis Kalesi’nde yapılmış olan kazı çalışmalarında P ve R 14-15 olarak isimlendirilen alanlardan ele geçirilen kaideli süzgeçli çanaklı lüleler dışında çok sayıda farklı formda lüle buluntularına ulaşılmıştır. Kalede yapılan kazı çalışmaları sırasında ele geçirilen lüle buluntularının fazlalığı bölgede yoğun bir lüle kullanımını göstermektedir. Tam olarak pişmemiş yumuşak hamurlu az sayıdaki yarı mamul lüle buluntuları ise bölgede üretiminin yapılmış olabileceği fikrini akla getirmektedir. Ele geçirilen toplam 224 adet kaideli süzgeçli çanaklı lüle çalışmamız içerisinde incelenmiş ve 36 lüle katalog kısmında ele alınmıştır. Konumuz kapsamında incelenen kaideli süzgeçli çanaklı lüleler 18-19.yüzyıla tarihlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bitlis Kalesi, Lüle, Pipo, Osmanlı, Tütün

Kaynakça

• Ayhan, G. (2009). “Smyrna Antik Kenti Kazıları 2007-2008 Yılı Lüle Buluntuları”, Sanat Tarihi Dergisi, XVIII (2), İzmir, 1-22. Ayhan, G. (2010). “Başur Höyük Kazısı Lüle Buluntuları”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (14-16 Ekim 2009), Pamukkale Üniversitesi, İstanbul, 49-57. Ayhan, G. (2010). “Hasankeyf Lüle Buluntularının Değerlendirilmesi”, Sanat Tarihi Dergisi, XIX (1), 1-22. Ayhan, G. (2011). “19.Yüzyıla Tarihlenen Bir Grup Osmanlı Lülesi”, Kültürel Bellek ve Estetik Yansımalar, Ankara, 227-241. Ayhan, G. (2011). Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntuları (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü), İzmir. Ayhan, G. (2014). “Lüle Terminolojisinin Sorunları Üzerine Görüşler”, XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (18-20 Ekim 2012), 1, Sivas, 53-63. Bakla, E. (1993). Tophane Lüleciliği. İstanbul. Baram, U. (2004). “Filistin Geçmişinden Dolaşık Objeler”, Osmanlı Arkeolojisi (Çev. Bilgi Altınok), İstanbul, 142-163. Baş, G. (2018). Bitlis Kalesi Arkeolojik Kazı Çalışmaları (2011-2015), İstanbul. Baş, Gülsen.(2002) Bitlis’teki Mimari Yapılarda Süsleme, Bitlis Bitlis İl Yıllığı, 1967. El-Belazuri, Futuhu’l Buldan, 1987 Ankara Erim, H. N., Nakiboğlu, A. (2013). “Osmanlı Bürokrasisinde Yenileşme: Tütün Nizamnameleri”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/2, Ankara, 319-344. Goodman, J. (1993). Tobacco in History The Cultures of Dependence, London. İbnu’l-Esir, (1991) El-Kamilfi’t Tarih, (Çev. Ahmet Ağıraksa), C. VIII, İstanbul. Bahar Yayınları Kalaycı, M. (2017). “18. Yüzyıl Osmanlı Coğrafyasında Tütünün Sosyo-Kültürel Zeminine Dair Bir Metin: Ebū Sehl Numān Efendi ve Taḥlīlu’d-Duḫān Adlı Risâlesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 58:1, Ankara, 1-45. Kocabaş, H. (1963). “Tophane Lüleciliği”, Türk Etnografya Dergisi, V, Ankara, 12-13. Koç Keskin, N. (2018). 17.Yüzyılda Divan Şiirinde Osmanlı Sosyal Hayatının İzleri, II, İstanbul. Örnek, D. (2014). “Türk El Sanatları İçerisinde Sigara Ağızlıkları ve Tabakalarının Yeri ve Önemi”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 9/10 Fall 2014, Ankara, s. 797-807. Pektaş, K. (2008). “Bitlis Kale Kazısı 2006 Yılı Çalışmaları”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı (28 Mayıs-1 Haziran 2007), c.1, s.245-262. Pektaş, K. (2009). “Bitlis Kale Kazısı 2007 Yılı Çalışmaları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı (26-30 Mayıs 2008), c. 4, 317-326. Pektaş, K. (2010). “Bitlis Kale Kazısı 2008”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı (25-29 Mayıs 2009), c. 4, 85-100. Pektaş, K. (2011). “Bitlis Kalesi 2009 Yılı Kazısı”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı (24-28 Mayıs 2010), c. 4, 285-298. Saldırgan, G. (2018). “Cizre İç Kale Kazısı Lüle Buluntuları”, I. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Tam Metin Kitabı, Kayseri, 607-621. Tekdal, D. (2018). II. Abdülhamid Döneminde Bitlis Vilayeti (İdari Ve Sosyal Yapı), (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü), Denizli. Tuncel, M. “Bitlis”, İslam Ansiklopedisi, c.6. Tuncer, O. C. (1995). “Diyarbakır-Bitlis Kervan Yolu ve Üzerindeki Hanlarımız”, Vakıflar Dergisi, 25, Ankara, 9-34. Yapıştıran, C. (2013). 19.Yüzyıl İkinci Yarısında Bitlis ve Tütün, (Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul. Yaşa, R. (1992). Bitlis’te Türk İskânı, Ankara. Yaşar, A. (2016), “Kahvehane”, TDV İslam Ansiklopedisi. Yener, A. (2005). “Tütün Lüleleri ve Antalya-Kaleiçi’nde Bulunan Örnekler”, Arkeoloji ve Sanat, C. 119, 94-113. Yılmaz, A. (2010). Bitlis Kale Kazısında Ortaya Çıkarılan (2004-2008) Tütün Lüleleri, (Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale. Yılmaz, F. (2005). Osmanlı İmparatorluğu’nda Tütün: Sosyal, Siyasi ve Ekonomik Tahlili (1600-1883), (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü), İstanbul. Yılmaz, F. (2012). “Tütün”, TDV İslam Ansiklopedisi, 42, 1-4. Yurt Ansiklopedisi, c. II. s.1388.