SİİRT’İN LOKAL GASTRONOMİK UNSURLARI

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 13, 23 - 37, 28.03.2023

Abdullah Baycar

Öz

Siirt, eşsiz bir konuma sahip olması kendine has gastronomik kimliğin oluşmasını kaçınılmaz kılmıştır. Bu kimliğin oluşmasında hiç şüphesiz Siirt’in doğal ve beşerî etmenleri etkili olmuştur. Bu yapıyı oluşturan doğal etmenlerin başında karasal iklimin hâkimiyeti, dört mevsimin yaşanabilirliliği, farklı toprak çeşitliliği, engebeli arazi varlığı, mikroklimatik özellik gösteren alan mevcudiyeti sıralanabilirken beşerî etmenlerdeyse insan göç hareketlerinin fazlalığı, farklı yaşam tarzlara sahip toplukları ihtiva etmesi ve yörede yaşayan insanların nesiller boyunca aktardıkları deneyim ve tecrübeleri sayılabilir. Bu etmenler Siirt’e endemik bitki türlerinin çokluğu yanında önemli bitki ve hayvan türlerinin taşınmasını sağlamış böylece yörede zengin bir flora ve faunanın teşekkülünü sağlamıştır. Yerel nitelik taşıyan bu ürünler beşerî unsurlar tarafından kullanımıyla taklit edilemeyen bir kültürü doğurmuştur. Gastronomik kimlik olarak isimlendirilen bu kombinasyon içerisinde yerel ürün ve yemekleri içermenin yanında yemek festivalleri, ürün patentleri, coğrafi işaretleri ve bunlara ait diğer sosyal ve sanat (yemek ve mutfağa ait edebiyat, müzik, örf, adet ve gelenekleri gibi) unsurları da ihtiva etmektedir. Bu çalışma izi süremeyecek kadar derin ve zengin Siirt’in öne çıkan gastronomik kimlik unsurlarını kapsamaktadır. Bu çalışma, Siirt’in lokal ürün ve yemeklerin mevcut durumları; spesifik özellikleri, işleme ve muhafaza yöntemleriyle beraber sofra kültürü ve bu amaçla yapılan festival gibi etkinliklerde kullanımını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Ayrıca bu zenginliğe rağmen hakkında yetersiz kalan literatüre katkı sağlamak bu çalışmanın amaçları arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Siirt, gastronomik kimlik, yerel ürün ve yemekleri, yemek festivalleri

SİİRT'S LOCAL GASTRONOMİC FACTORS

Öz

Due to its unique location, Siirt has developed its own gastronomic identity. Natural and social aspects of Siirt have influenced the formation of this identity. Among the natural factors are the dominance of a continental climate, the presence of all four seasons, the variety of soil types, the presence of rugged terrain, and regions with microclimatic characteristics. Human factors include the abundance of migration movements, the incorporation of communities with different lifestyles, and the experience and knowledge passed down through generations of locals. These factors have enabled the transport of significant plant and animal species to Siirt, along with the abundance of endemic plant species, resulting in the formation of flora and fauna rich in diversity. The use of these locally distinctive products by human communities has produced a culture that is irreplaceable. This combination, known as gastronomic identity, consists of local products and cuisine, food festivals, product patents, geographical indications, and other social and artistic elements associated with food and cuisine, such as literature, music, customs, traditions, and habits. This study examines the prominent gastronomic characteristics of Siirt, which are deep and varied. This study aims to reveal the current state of Siirt's local products and cuisine, including their distinctive characteristics, processing and preservation techniques, and use in table culture and events like festivals. In addition, one of the objectives of this study is to contribute to the literature that, despite its abundance, remains insufficient.

Anahtar Kelimeler

Siirt, gastronomic identity, local products and dishes, food festivals

Kaynakça

• Akcan M. ve Uça A, (2019) Siirt: Siirt Büryan Kebabı. Yıldırım, M. ve Çevik S. (Ed.) Bir Yerin Tabaktaki Kimliği Çevik Detay yayıncılık. Ankara ISBN: 978-605-254-179-1
• Aksoy, M., & Sezgi, G. (2015). Gastronomi turizmi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi gastronomik unsurları. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3(3), 79-89.
• Aktaş, A. (2016). Göç ve Modernleşme Bağlamında Siirt’te Değişen Kent Kimliği. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 79-100.
• Alkan, A. (2017). Siirt ilinin nüfus gelişimi, yapısı ve dağılışı. Doğu Coğrafya Dergisi, 22(37), 53-82.
• Alkan, A. (2020). Siirt İli'ndeki Göçebelerin Göç Hareketliliği ve Yolları Üzerine Bir İnceleme. lnternational Journal of Geography and Geography Education, (41), 160-176.
• Aslan, E. (2019). Siirt Üniversitesi Kezer Kampüs Alanında Bulunan Thymbra spicata l. Var. Spicata, hypericum triquetrifolium turra. ve Hypericum Scabrum l.’un Morfolojilerinin ve Kalite Özelliklerinin İncelenmesi (Master's thesis, Siirt Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Ataş, M. (2015). Bilgisayarlı Görü Sistemi Kullanılarak Siirt Fıstığının Otomatik Olarak Sınıflandırılması.
• Bakırcı, G. T., Bucak, T., & Turhan, K. N. (2017). Bölge gastronomi turizmi üzerine yöresel ürün festivallerinin etkisi: Urla örneği.
• Balbay, A., Avci, E., Şahin, Ö., & Coteli, R. (2012). Modeling of drying process of bittim nuts (Pistacia terebinthus) in a fixed bed dryer system by using extreme learning machine. International Journal of Food Engineering, 8(4).
• Başat, H. T., Sandıkçı, M., & Çelik, S. (2017). Gastronomik kimlik oluşturmada yöresel ürünlerin rolü: ürünlerin satış ve pazarlanmasına yönelik bir örnek olay incelemesi. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 5(2), 64-76.
• Ceylan, Y., & Samırkaş-Komşu, M. (2020). Coğrafi işaretli ürünlerin bölgesel turizmin gelişimi açısından değerlendirilmesi: Siirt ili örneği. Journal of Humanities and Tourism Research, 59-75.
• Ceylan, Y., & Samırkaş-Komşu, M. (2020). Coğrafi işaretli ürünlerin bölgesel turizmin gelişimi açısından değerlendirilmesi: Siirt ili örneği. Journal of Humanities and Tourism Research, 59-75.
• Coşkun, K., Künç, S., Çelik, S., & Acar, S. (2017). siirt ilinin gastronomi açısından sürdürülebilirlik analizi: büryan örneği. Proceedıngs book, 391.
• Coşkun, Ö. G. K., Künç, Ö. G. S., Çelik, Ö. G. S., & Acar, Ö. G. S. (2017). Siirt İlinin Gastronomi Açısından Sürdürülebilirlik Analizi: Büryan Örneği. Proceedıngs Book, 391.
• Çildam, S. Y. (2021) Kültürel Coğrafya Denemesi Olarak Siirt Mutfak Kültürü. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(1), 305-325.
• Doğan, N. (2012). Siirt İlinde Üretilen "Siirt Otlu Peynirinin" Bazı Özelliklerinin Belirlenmesi. Harran Üniversitesi Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı.
• Emekli, G. (2006). Coğrafya, kültür ve turizm: kültürel turizm. Ege Coğrafya Dergisi, 15(1-2), 51-59.
• Erdem, Ö., Mızrak, M., & Aratoğlu, C. (2018). Festivallerin Bölge Turizmine Katkıları ve Sürdürülebilirliği: Uluslararası Mengen Aşçılık ve Turizm Festivali Örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 228, 245.
• Esen, Ş., (2017). Turizmde Sürdürülebilirlik ve Coğrafi İşaretler. Proceedıngs Book, 528.
• Ferman, K. (2019). Tarihsel Süreç İçinde Siirt “Mücadele” Gazetesinin Yayın Politikası (1964-1999) (Master's thesis, Siirt Üniversitesi).
• Harrington, R. J. (2005). Defining gastronomic identity: The impact of environment and culture on prevailing components, texture and flavors in wine and food. Journal of culinary science & technology, 4(2-3), 129-152.
• Hjalager, A. M., & Richards, G. (Eds.). (2003). Tourism and gastronomy. Routledge.
• Kanbir, F. (2021) Siirt Kenti Yöresel Yemek Kültüründe Büryan: Bahattin Büryan Sarayı Örneği. Folklor/Edebiyat, 27(107), 905-925.
• Karakaş, R. (2014). Siirt Halk Kültüründe Kutsal Ağaç ve Türbeler. Millî Folklor, 26(102).
• Karakaş, R. (2021) Doğanın ve İnsanın Dirilişinin Simgesi: Yumurta. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4(6), 31-51.
• Kılıç, E. B. (2018). Piyasada satılan Antep fıstıklarının mineral içeriği ve tüketim durumları (Master's thesis, Hasan Kalyoncu Üniversitesi).
• Kızıl, S., & Tonçer, Ö. (2014). Diyarbakır ve çevresinden doğadan toplanarak tüketilen bitkiler, Güneydoğu Anadolu bölgesinde doğadan toplanarak tüketilen bitkiler, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu.
• Kireç, A., (2019) Bir başarı hikayesi “Yeşil Altın” Siirt Fıstığı. Türk Tarım ve Orman Dergisi Mayıs-Haziran 2019
• Koday, S., & Kızılkan, Y. Geleneksel Bir Konut Tipi: Siirt İlinde Cas Evleri. Tebliğler Kitabı, 33.
• Koday, S., Koday, Z., & Kızılkan, Y. (2018). Alternatif Turizm Açısından Siirt İlinde Yamaç Paraşütü Faaliyetleri. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 3-6.
• Konak, M., Merve, A. T. E. Ş., & ŞAHAN, Y. (2017). Yenilebilir yabani bitki Gundelia tournefortii’nin antioksidan özelliklerinin belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 31(2), 101-108.
• Kutlu, M. A., & Abdurrahman, G. U. L. Siirt İli Pervari İlçesi Arıcılığı, Hastalıklarının Tanınırlıkları ve Koloni Kayıpları Üzerine Bir Çalışma. ADYUTAYAM Dergisi, 9(1), 13-21.
• Nebioğlu, O. (2017). Gastronomik Kimlik ve Gastronomik Turizm Ürünlerinin Sınıflandırılması Üzerine. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 39, 60.
• Pelvan, E., & DEMİRTAS, İ. (2018). Türkiye’de yetişen bıttım (Pıstacıa terebınthus l.) ve fıstık (Pıstacıa vera) yağlarının yağ asidi, sterol, tokol kompozisyonları, toplam fenolik madde miktarları ve antioksidan aktivitelerinin belirlenmesi. Gıda, 43(3), 384-392.
• Sarıışık, M., & Özbay, G. (2015). Gastronomi turizmi üzerine bir literatür incelemesi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 26(2).
• Siirt Belediyesi, (2021a) Yöresel Ürünlerimiz, Erişim linki: https://www.siirt.bel.tr/tappikat# Erişim Tarihi: 06.11.2021
• Siirt Belediyesi, (2021b) Mığellilet - Av titok, Erişim linki: https://www.siirt.bel.tr/imkhellilet Erişim Tarihi: 06.11.2021
• Şahin, G. (2019). Türk kültür coğrafyasından özel bir örnek: Türk Sabunları.
• Şengül, S., & Genç, K. (2016). Festival Turizmi Kapsamında Yöresel Mutfak Kültürünün Destekleyici Ürün Olarak Kullanılması: Mudurnu İpekyolu Kültür Sanat ve Turizm Festivali Örneği. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (23), 79-89.
• Takımcı, M. Ç., & Yılmaz, M. (2016) Antik Çağ’da Bayramlar ve Festivaller (Yunan–Roma).
• Tuncay, E. & Karipçin, M. Z. (2019). Siirt yöresinde sebze olarak tüketilen bazı yabancı otlar. International Journal on Mathematic, Engineering and Natural Sciences. 3(11), 119-134.
• Tunç-İlhan, A., (2015) Siirt Mutfağı. Şahıs Yayınları
• Türk Patent Enstitüsü, (2003). Coğrafi İşaret Tescil Belgesi Tescil No:59. Pervari Balı.
• Türkiye Kültür Portalı, (2017a) Sarımsaklı Yoğurtlu Köfte (Kıftel Leben) – Siirt, Erişim linki: https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/siirt/neyenir/sarmisakli-yogurtlu-kofte-kiftel-leben Erişim Tarihi: 05.11.2021
• Uyak, C., Doğan, A., & Kazankaya, A. (2013). Siirt ili bağcılığında yetiştiricilikte öne çıkan bazı üzüm çeşitlerinin tanıtımı. Selcuk Journal of Agriculture and Food Sciences, 27.
• Vardin, H., Karaaslan, M., Yılmaz, F., İzol, G., Cesur, Ö., Yüksekkaya, S., & Çevik, G. (2012). Zivzik ve Görümlü Narlarının Özelliklerinin ve Katma Değerli Ürünlere İşlenebilirliğinin Belirlenmesi Projesi.
• Yaşar, H., Akın E., & Çelik, A. (2018) Siirt Halk Anlatıları-I. Grafiker Yayınları, Ankara
• Yılmaz, E. B. (2007) Cigor Bayramı (Cigor Bairam) Erişim linki: chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/viewer.html?pdfurl=https%3A%2F%2Fwww.millifolklor.com%2FPdfViewer.aspx%3FSayi%3D73%26Sayfa%3D36&clen=47678 Erişim tarihi: 02.11.2021
• Haberler.com, (2014, Nisan 9) Siirt'te Yöresel Kenger Bitkisi Yoğun İlgi Görüyor. Erişim Linki: https://www.haberler.com/siirt-te-yoresel-kenger-bitkisi-yogun-ilgi-goruyor-5888077-haberi/ Erişim Tarihi: 03.11.2021
• Gezialemi, (2014, Temmuz 11) Siirt'de Düzenlenen Festivaller ve Etkinlikler http://www.gezialemi.com/GenelKonularAyrinti.asp?ID=153&SAYFA=12 Erişim Tarihi:02.11.2021)
• Siirtte.net, (2015, Temmuz 08) Meşhur Şimmem Salıho Tezgâhları Süslüyor Erişim Linki: http://www.siirtte.net/meshur-simmem-saliho-tezgahlari-susluyor/ Erişim Tarihi: 03.11.2021
• Işkın, M., Şengel, A. G. Ü., & Zengin, B. (2017, September). Destinasyonların Tanınırlığında Yerel Yemeklerin Rolü: Büryan Kebabı Örneği The Role Of Local Foods For The Recognıtıon Of The Destınatıons: The Büryan Sample. In
• Internatıonal West Asıa Congress of Tourısm (Iwact’17) The Book of Full-Text (p. 324). Akit, (2017, Eylül 29) Bapirê Sofi Türbesi'ne ziyaretçi akını. Erişim linki: https://www.yeniakit.com.tr/kart/haber/bapir%C3%AA-sofi-turbesine-ziyaretci-akini-380834.html Erişim tarihi: 02.11.2021
• Çetin, M., Demirel, H., & Çetin, K. (2019, April). Gastronomi Konulu Festivaller: Türkiye Örneği. In VIII. National IV. International Eastern Mediterranean Tourism Symposium (pp. 19-20). Haberturk, (2020, Aralık 25) Siirt ‘Tayfi üzümü’ için coğrafi işaret başvurusu yapıldı. Erişim Tarihi: https://www.haberturk.com/siirt-haberleri/83417731-siirt-tayfi-uzumu-icin-cografi-isaret-basvurusu-yapildi Erişim: 03.11.2021
• ibar, F., (2021, 13 Ocak), Siirt’te Ne Yenir? – İşte Size Siirt Mutfağının En Lezzetli 10 Yemeği. Biletbayi Blog Erişim linki: https://blog.biletbayi.com/siirtin-yoresel-yemekleri.html/ Erişim Tarihi: 31.10.2021 Gıdakolik, (2018, 20 Şubat). Gıda Savaşı: Bitlis vs Siirt, Büryan Kimin? Erişim linki: https://gidakolik.com/gida-savasi-bitlis-vs-siirt-buryan-kimin/ Erişim Tarihi: 31.10.2021
• Aycan Mutfakta, Aycan Mutfakta Youtube Sayfası (2021, Kasım 7) Erişim linki: https://www.youtube.com/c/AycanMutfakta/featured Erişim tarihi: 07.11.2021