COVİD 19 İLE MÜCADELEDE TÜRK MUTFAĞININ ÖNEMİ

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 295 - 309, 29.06.2022

Nurten Çekal , Hatice Aktürk

Öz

İnsanlık tarihinin başlangıcıyla birlikte ortaya çıkan yemek yeme ihtiyacı günümüze kadar şekil değiştirerek gelmiştir. Yemek ve beslenme, yaşanılan bölgenin coğrafi yapısı, tarım- hayvancılık ve ekonomik durumuna göre toplumdan topluma farklılık göstermektedir. Türk mutfak kültürü Orta Asya’dan günümüze kadar geçen süreyi kapsamaktadır. Türk mutfağı zengin menü yelpazesi ve sahip olduğu ürün çeşitliliğiyle yeterli ve dengeli beslenmeyi destekleyen nadir mutfaklarından biridir. Tüm enfeksiyon hastalıklarında olduğu gibi COVİD-19 enfeksiyonundan korunmada yeterli ve dengeli beslenme oldukça önemlidir. Türk mutfağı bünyesinde bağışıklık sistemimizi güçlendirerek sağlığımızı koruyacak çok çeşitli yiyecek ve içecekler barındırmaktadır. COVİD-19 enfeksiyonuna karşı bağışıklık sistemini güçlendirmek için geleneksel beslenme sistemine dönüş yapılması elzem hale gelmiştir. Bu çalışmada, COVİD-19 enfeksiyonunda Türk mutfağının önemi ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Beslenme, COVİD-19 Pandemisi, Türk Mutfağı

THE IMPORTANCE OF TURKISH CUISINE IN FIGHTING COVID 19

Öz

The need to eat, which emerged with the beginning of human history, has changed shape in the process until today. Food and nutrition, the geographical structure of the region, agriculture- animal husbandry differ from society to society according to their economic situation. Turkish culinary culture covers the period from Central Asia to the present. Turkish cuisine is one of the rare cuisines that supports adequate and balanced nutrition with its rich menu range and product variety. As with all infectious diseases, adequate and balanced nutrition is very important in the prevention of COVİD-19 infection. Turkish cuisine contains a wide variety of foods and beverages that will strengthen our immune system and protect our health. A return to the traditional nutrition system has become essential to strengthen the immune system against COVİD-19 infection. This study revealed the importance of Turkish Cuisine in COVİD-19 infection.

Anahtar Kelimeler

Nutrition, COVİD-19 Pandemic, Turkish Cuisine

Kaynakça

• Akbıyık, A., Avşar, Ö. (2020). Coronavirüs enfeksiyonu hastalığının (COVID-19) epidemiyolojisi ve kontrolü. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5(2), 109-116.
• Akçal, Ö. (2021). Nutrisyon ve İmmün Sistem. İçinde: Haspolat ,K.Y., Çeltik, C., Çarman, B.K., Akbulut, E.U., Taş, T. (Ed.), Çocuk İmmünoloji - Enfeksiyon Hastalıkları ve Beslenme (s.17-42). Ankara: Orient Yayınları.
• Akdeniz V., Kınık Ö., Yerlikaya O., Akan, E. (2016). İnsan sağlığı ve beslenme fizyolojisi açısından çinkonun önemi. Akademik Gıda, 14 (3), 307-314.
• Akdevelioğlu, Y. (2019). Geçmişten Günümüze Türk Mutfağının Beslenme ve Sağlık Açısından Değerlendirilmesi. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı (s.482-492). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Akman, M. (2019). Türk Mutfağındaki Salata ve Mezeler. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı (s. 376-386). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Akşit, M.A. (1991). Beslenmeye Giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi Yayınları.
• Albayrak, A. (2013). Farklı milletlerden turistlerin Türk Mutfağına ilişkin görüşlerinin saptanması üzerine bir çalışma. Journal of Yaşar University, 30 (8), 5049-5063.
• Ankaralı, H., Ankaralı, S., Erarslan, N. (2020). COVID-19, SARS-CoV2, enfeksiyonu: güncel epidemiyolojik analiz ve hastalık seyrinin modellemesi. Anatolian Clinic the Journal of Medical Sciences, 25 (Special Issue on COVID 19), 1-22.
• Arlı, M., Gümüş, H. (2007). Türk Mutfak kültüründe çorbalar. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül 2011, Ankara. s.143-158.
• Armutcu, F., Namuslu, M., Yüksel, R., Kaya, M. (2013). Zeytinyağı ve sağlık: Biyoaktif bileşenleri, antioksidan özellikleri ve klinik etkileri. Konuralp Medical Journal, 5 (1), 60-68.
• Arslan, P., Bozkurt, N., Karaağaoğlu, N., Mercanlıgil, S., Açık Erge, S. (2001). Yeterli- Dengeli Beslenme ve Sağlıklı Zayıflama Rehberi. İstanbul: Özgür Yayınları.
• Artık, N., Poyrazoğlu, E.S. (2010). Geleneksel Türk Mutfağı ve sağlık, 1. Uluslararası Adriyatikten Kafkaslara Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 15-17 Nisan 2010, Tekirdağ.
• Aydoğdu, A., Okay, E. Ö., Köse, Z. C. (2016). Destinasyon tercihinde gastronomi turizmi'nin önemi: Bozaada örneği. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 1(2), 120-132.
• Bayrak, E. (2019). Fermente Ederek Saklama. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M. S, (Ed.), Türk Mutfağı (s.434-436). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Baysal, A. (1993). Türk Yemek Kültüründe Değişmeler, Beslenme ve Sağlık Yönünden Değişmeler. Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar. Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Baysal, A. (1997). Türk Mutfağında Mercimek ve Nohut Yemekleri. İçinde: Toygar, K (Ed.), Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar (s.49-56). Ankara: Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı Yayınları.
• Baysal, A., Merdol Kutluay, T., Ciğerim, N., Sacır, H.F., Başoğlu, S. (2005). Türk Mutfağından Örnekler. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.
• Baysal, A. (2010). Genel Beslenme. Ankara: Hatiboğlu Yayınevi.
• Baysal, A. (2018). Beslenme. Ankara: Hatiboğlu Yayınları.
• Bengmark, S. (2001). Pre-, pro- and synbiotics. Current Opinion in Clinical Nutrition and Metabolic Care, 4, 571-579.
• Bourlioux, P., Pochart, P. (1988). Nutritional and health properties of yoğurt. World Review of Nutrition and Dietetics. 56, 217-258.
• Bulduk, S., Yabancı, N., Demircioğlu, Y. (2002). Özel Durumlarda Beslenme. İstanbul: Ya-Pa Yayınları.
• Caccialanza, R., Laviano, A., Lobascio, F., Montagna, E., Bruno, R., Ludovisi, S., Corsico, A.G., Di Sabatino, A., Belliato, M., Calvi, M., Iacona,I., Grugnetti,G., Bonadeo, E., Muzzi,A., Cereda,E. (2020). Early nutritional supplementation in non-critically ill patients hospitalized for the 2019 novel coronavirus disease (COVID-19): Rationale and feasibility of a shared pragmatic protocol. Nutrition, 74, 110835. Doi: 10.1016/j.nut.2020.110835.
• Ceyhun Sezgin, A. (2019a). Türk Mutfağı’na Özgü Çorbalar. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı. Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Ceyhun Sezgin, A. (2019b). Türk Mutfağında Zeytinyağlı Sebze yemekleri. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı. Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Chandra, R.K (1997). Nutrition and the immune system: an introduction. American Journal of Clinical Nutrition, 66 (2), 460-463.
• Chew B.P., Park J.S. (2004). Carotenoid action on the immune response. Journal of Nutrition, 134 (1), 257-261.
• Charalampopoulos D, Wang R, Pandiella S.S, Webb C. (2002). Application of cereals and cereal components in functional foods: A review. International Journal of Food Microbiology, 79, 131-141.
• Cintoni M, Rinninella E, Annetta M.G, Mele M. C. (2020). Nutritional management in hospital setting during SARSCoV-2 pandemic: a real-life experience. European Journal of Clinical Nutrition, 74 (5), 846-847.
• Coşkun, F. (2014). Tarhananın tarihi ve Türkiye’de tarhana çeşitleri. Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi, 9 (3), 69-79.
• Çakırcalı, E. (1998). Hemşirelikte Temel İlke ve Uygulamalar, İzmir: Ege Üniversitesi Matbaası.
• Dhama, K., Han, S., Tiwari, R., Sircar, S., Bhat, S., Malik, Y. S., Rodriguez-Morales, A. J. (2020). Coronavirus disease 2019–COVID-19. Clinical Microbiology Reviews, 33 (4), 1-48.
• Dönder, A. (2021). Covid-19 Enfeksiyonu ve Vitaminler. İçinde: Haspolat, Y.K., Çeltik, C,. Çarman K.B., Akbulut, U.E., Taşkın, Taş (Ed.), Çocuk İmmünoloji-Enfeksiyon Hastalıkları ve Beslenme-. Çocuk Kronik Hastalıklarında Beslenme (s.43-54). Ankara: Orient Yayınları.
• Emre, E. (2021). Koronavirüsler, İmmün Sistem ve Beslenme. İçinde: Haspolat ,Y,K., Çeltik, C., Çarman, K.B., Akbulut, U, E., Taş, T. (Ed.), Çocuk İmmünoloji - Enfeksiyon Hastalıkları ve Beslenme (s.17-42). Ankara: Orient Yayınları.
• Erol, N., Saglam, L., Saglam, Y.S., Erol, H.S., Altun, S., Aktas, M.S., Halici, M.B. (2019). The Protection potential of antioxidant vitamins against acute respiratory distress syndrome: a rat trial. Inflammation,42 (5),1585-1594.
• Erol, A. (2020). COVID-19 için yüksek doz intravenöz C vitamini tedavisi. https://doi.org/10.31219/osf.io/p7ex8
• Ersoy, G. (2004). Egzersiz ve Spor Yapanlar İçin Beslenme Sorular ve Cevapları ile Açıklamalı Sözlük. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Eynallı, A. (2021). Akut Enfeksiyonlarda Beslenme. İçinde: Haspolat,Y,K., Çeltik, C., Çarman, K.B., Akbulut, U, E., Taş, T. (Ed.), Çocuk İmmünoloji - Enfeksiyon Hastalıkları ve Beslenme-. Çocuk Kronik Hastalıklarında Beslenme (s.113-134). Ankara: Orient Yayınları.
• Giannis D, Ziogas I.A, Gianni, P. (2020). Coagulation disorders in coronavirus infected patients: COVID-19, SARS-CoV-1, MERS-CoV and lessons from the past. Journal of Clinical Virology, 127,104362.
• Gökırmaklı, Ç., Güzel-Seydim, Z. B., Budak, H. N. (2019). Sirkenin sağlık üzerine etkileri. Gıda, 44 (6), 1042-1058.
• Güldemir, O., Hakli, G., Işık , N. (2018). Türk Mutfağı’nda kahvaltıda tüketilen çorbalar ve illere göre dağılımı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (39), 56-66.
• Güler, S. (2010). Türk Mutfak kültürü ve yeme içme alışkanlıkları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (26), 24-30.
• Güllü, M. (2019). Et ve Sakatat Yemekleri: Şanlıer, N ve Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı (s.186-196). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Hasler C.M. (2002). Functional foods: benefits, concerns and challenges–a position paper from the. American Council on Science and Health. Journal of Nutrition, 132(12):3772-81. Doi: 10.1093/jn/132.12.3772
• Kamer, E., Çolak, T. (2020). Covid-19 ile enfekte bir hastasının operasyona ihtiyacı olduğunda ne yapmalıyız: cerrahi öncesi, cerrahi sırası ve cerrahi sonrası rehberi. Turkish Journal of Colorectal Disease, 30, 1-8. Doi: 10.4274/tjcd.galenos.
• Karababa, E., Develi Işıklı, N., (2005). Pekmez: A traditional concentrated fruit product. Food Reviews International, 21, 357–366.
• Karaca, B. (2020). Erişkin yaş grubunda covıd-19 klinik bulguları. Journal of Biotechnol and Strategic Health Research, 1 (Özel Sayı), 85-90 .
• Karadağ Gezmen, M., Çelebi, F., Ertaş, Y., Şanlıer, N. (2014). Geleneksel Türk Mutfağından Seçmeler: Besin Öğeleri Açısından Değerlendirilmesi. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Karyadi, E., Schultink, W., Nelwan, R.H., Gross, R., Amin, Z., Dolmans, W.M., West, C.E. (2000). Poor micronutrient status of active pulmonary tuberculosis patients in Indonesia. Journal of Nutrition, 130 (12), 2953-2958
• Kızılaslan, N., Solak, İ. (2016). Yoğurt ve insan sağlığı üzerine etkileri. Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 12, 52-59.
• Kızıldemir, Ö., Öztürk, E., Sarıışık, M. (2014). Türk Mutfak kültürünün tarihsel gelişiminde yaşanan değişimler. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (3), 191-210.
• Közleme, O. (2012).Türk Mutfak Kültürü ve Din. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Livaoğlu, K., Şahin, B, A. (2006). Zararlı Kimyasallardan Korunma Yöntemleriyle Sağlıklı Hayat. İstanbul: Mozaik yayınları.
• Maghbooli, Z., Sahraian, MA., Ebrahimi, M., Pazoki, M., Kafan, S., Tabriz, H. M., Hadadi, A., Montazeri, M., Nasiri, M., Shirvani, A., Holick, M.F. (2020). Vitamin D sufficiency, a serum 25-hydroxyvitamin D at least 30 ng/mL reduced risk for adverse clinical outcomes in patients with COVID-19 infection. PLoS One, 15(9), e0239799. Doi: 10.1371/journal.pone.0239799.
• Mavi, D., İnkaya, Ç. A. (2020). COVID-19: İmmün patogenez COVID-19: Immunopathogenesis. Flora, 25 (2), 121-131.
• Maviş, F. (2003). Endüstriyel Yiyecek Üretimi. Ankara: Detay Yayıncılık.
• MEGEP (2016). Proteinler. Gıda Teknolojisi. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara. http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller/Proteinler.pdf
• Meltzer, D. O., Best, T. J., Zhang, H., Vokes, T., Arora, V., Solway, J. (2020). Association of vitamin D status and other clinical characteristics with COVID-19 test results. Jama, 3 (9), e2019722-e2019722.
• Merdol Kutluay, T. (2012). Beslenme Antropolojisi-I. Ankara: Hatiboğlu Yayınları.
• Meydani S.N, Leka L.S, Fine B.C, Dallal G.E, Keusch G.T, Singh M.F, Hamer, H. D.(2004). Vitamin E and respiratory tract infections in elderly nursing home residents: a randomized controlled trial. Jama, 292 (7), 828-836.
• Osmanoğlu, N. (2011). Anne ve Çocuk Beslenmesi. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Önal, H. Y., Demirci, Z. (2020). İmmün sistemin gelişmesinde ve desteklenmesinde besin desteklerinin rolü. Sağlık Profesyonelleri Araştırma Dergisi, 2 (3), 137-147.
• Önçel, S. (2015). Türk Mutfağı ve geleceğine ilişkin değerlendirmeler (Turkish Cuisine And an assessment on its Future). Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 3 (4), 33-44.
• Özdemir, S., Göçmen, D., Yıldırım Kumral, A. (2007). A traditional Turkish fermented cereal food: Tarhana. Food Reviews International, 23 (2), 107-121.
• Özkök Algan, G. (2019). Yumurta. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı. (s.236-258). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Pekcan, G.( 2008). Beslenme Durumunun Saptanması. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 726. Ankara: Klasmat Matbaacılık.
• Pekcan, G., Şanlıer, N., Baş, M., Başoğlu, S., Tek Acar, N. (2016). Türkiye Beslenme Rehberi 2015. T.C. Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1031. Ankara: Kayhan Ajans
• Rahman K, Lowe G.M. (2006). Garlic and cardiovascular disease: a critical review. Journal of Nutrition, 136 (3), 736-740
• Sezgin, K.E. (2019a). Hoşaf, Komposto ve Şerbetler. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı (s.388-404). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Sezgin, K.E. (2019b). Dolmalar ve Sarmalar. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı (s.286-297). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Sezgin, K.E. (2019c). Balık ve Deniz Ürünleri. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı (s.260-273). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Sencer, E. (1991). Beslenme ve Diyet. Güven Matbaası. İstanbul.
• Shioi A, Morioka T, Shoji T, Emoto M. (2020). The inhibitory roles of vitamin K in progression of vascular calcification. Nutrients,12 (2), 583. Doi: 10.3390/nu12020583
• Songu, M., Katılmış, H. (2012). Immune system and protection from infections. Journal of Medical Updates. 2(1), 31-42.
• Sormaz, Ü. (2019). Etli Sebze Yemekleri: İçinde Şanlıer, N.,Sürücüoğlu, M.S. (Ed.), Türk Mutfağı (s.276-284). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Sürücüoğlu, M. S., Özçelik, A., Ö. (2008). Türk Mutfak ve beslenme kültürünün tarihsel gelişimi. 38. İCANAS Kongresi, 10-15 Eylül 2008 Ankara, s.1289-1310.
• Sürücüoğlu, M.S. (2019). Geçmişten Günümüze Türk Mutfağındaki Tatlıların Yeri. İçinde: Şanlıer, N., Sürücüoğlu, M.S. (Ed.). Türk Mutfağı (s.406-423). Hedef Yayıncılık: Ankara.
• Şengül, S., Türkay, O. (2017). Türkiye'nin Yöresel Mutfakları. Ankara: Detay Yayıncılık
• Talas, M. (2005). Tarihi süreçte Türk beslenme kültürü ve Mehmet Eröz’e göre Türk yemekleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(18), 273-283.
• Taşdemir, A. (2017). Probiyotikler, prebiyotikler ve sinbiyotikler, Sağlık Akademisi, 2 (1), 71-88.
• Tekbaş, E. (2021). Sarımsak ve Kalp-Damar Hastalıkları. Çocuk Kalp Hastalıkları ve Beslenme. İçinde:
• Haspolat,Y,K., Çeltik, C., Çarman, .K.B., Akbulut, U,E., Taş, T. (Ed), Çocuk İmmünoloji - Enfeksiyon Hastalıkları ve Beslenme-. Çocuk Kronik Hastalıklarında Beslenme (s.653-662). Ankara: Orient Yayınları.
• Timoneda J, Rodríguez-Fernández L, Zaragozá R, Marín M.P, Cabezuelo M.T, Torres L, Viña J.R, Barber T. (2018). Vitamin A deficiency and the lung. Nutrients,10(9),1132. Doi: 10.3390/nu10091132.
• Toser Güner, Ş. (2005). Temel Beslenme. İstanbul: Ya-Pa Yayın pazarlama.
• Traber M.G. (2007). Vitamin E regulatory mechanisms. Annual Review of Nutrition, 27, 347-362.
• Toker, C. (2021). Zeytinyağı ve sağlık. Apelasyon, 95. https://apelasyon.com/yazi/95/zeytinyagi-ve-saglik
• Ulukaya, E. (2021). Lippincott Tıbbi Biyokimya Kitabı. Ankara: Nobel Tıp Kitabevleri. Uzunağaç, Ö. (2015). Selçuklu Anadolu’sunda Beslenme ve Yemek Kültürü. İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Venter, C., Eyerich, S., Sarin, T., Klatt, K.C. (2020). Nutrition and the immune system: a complicated tango. Nutrients. 12 (3), 818. 2(3):818. Doi: 10.3390/nu12030818.
• WHO (2022). WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard. https://covid19.who.int
• Wiersinga, W.J., Rhodes, A., Cheng, A.C., Peacock, S.J., Prescott, H.C. (2020). Pathophysiology, Transmission, Diagnosis, and Treatment of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): A Review. Jama, 324 (8),782-793.
• Wong, J. M. (2014). Gut microbiota and cardiometabolic out comes: influence of dietary patterns and their associated components. The American Journal of Clinical Nutrition, 100 (suppl_1), 369-377.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2022). Sarımsak. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/yayinlar/raporlar/SARIMSAK_RAPORU.pdf
• Yücecan, S. (2008). Optimal Beslenme. Ankara: Klasmat Matbaacılık.