Renan Konferansı ve Nâmık Kemal’in Müdâfaanâme’sinin Oryantalist İddialar Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 579 - 604, 15.12.2021

Yusuf Kabakcı

https://doi.org/10.33460/beuifd.1006447

Öz

Ernest Renan’ın 29 Mart 1883’te Sorbon Üniversitesinde “İslam ve Bilim” başlığıyla verdiği konferans hakkında birçok reddiye ve eleştirel yayınlar yapılmıştır. Renan’a reddiye yazanlardan birisi de Osmanlı aydınlarından Nâmık Kemal’dir. Konferanstan üç ay sonra risalesine başlamış ve dört ayda çalışmasını tamamlamıştır. Midilli Adasında kısıtlı imkânlarla ama büyük bir hevesle başladığı çalışmasını sipariş ettiği kitapları elde edemediğinden istediği seviyeye getiremediği için yayımlamamıştır. Renan Müdâfaanâmesi adı verilen makale ilk defa yazarının vefatından yirmi yıl sonra yayımlanabilmiş sonra başka baskıları da yapılmıştır. Çoğunlukla Renan’ın iddiaları üzerinden giderek İslam’ın bilime engel olmadığını ve Renan gibi oryantalistlerin İslam ve Müslümanlar hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarını söylemiştir. Renan’ın İslam-felsefe ilişkisi, Arap ırkı ve Müslümanların cahil ve bağnaz oldukları gibi iddialarına İslam Tarihi’nden ve Hıristiyanlıktan mukayeseli örneklerle cevaplar vermiştir. Müdâfaanâme, kısıtlı imkânlarla yazılması ve tarafların uzmanlık alanlarının farklı olması gibi sebeplerle Renan’a tam bir cevap olamasa da özelikle Türkiye’de ilgi görmüştür. Türk edebiyat ve siyaset tarihinde müstesna bir yeri olan yazarın bu konudaki niyet ve gayreti Osmanlı aydınlarının duruşunu göstermesi ve sonraki nesiller için örneklik teşkil etmesi bakımından takdire şayandır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Oryantalizm, Reddiye, Nâmık Kemal, Ernest Renan, Renan Müdâfaanâmesi.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Evaluation of Renan's Conference and Nâmık Kemal's Müdâfaanâme in the Context of Orientalist Claims

Öz

There are many rejections and critical publications about the conference titled "Islam and Science" given by Ernest Renan on March 29 1883 at the Sorbonne University. One of those who write a refusal to Renan was Nâmık Kemal, an Ottoman intellectual. He started his article three months after the conference and completed his work in four months. He did not publish the work he started with great enthusiasm on Lesbos Island with limited means, because he could not get the books he ordered and could not bring his paper to completion. The article entitled Renan Müdâfaanâmesi was published for the first time twenty years after the death of its author, and then other editions were also published. Nâmık Kemal mostly based on Renan's claims and asserted that Islam did not prevent science and that orientalists like Renan do not have enough information about Islam and Muslims. He answered Renan's claims about the relationship between Islam and philosophy, the Arab race, and Muslims being ignorant and bigoted with comparative examples from the History of Islam and Christianity. Although it was not a complete answer to Renan due to reasons such as being written with limited resources and the different areas of expertise between both sides, the article attracted great attention, especially in Turkey. The intention and effort of the author, who has an exceptional place in the history of Turkish literature and politics, is admirable in terms of showing the stance of the Ottoman intellectuals and setting an example for the next generations.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Nâmık Kemal, Orientalism, Ernest Renan, Renan Müdâfaanâmesi

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Bilici, Faruk. “Ernest Renan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/568-571. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Can, Mustafa. Nâmık Kemal Bibliyoğrafyası. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Cilacı, Osman. “Ernest Renan’a Karşı Türk-İslam Dünyasından Reaksiyonlar”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (1995), 181-191.
• Cündioğlu, Dücane. “Ernest Renan ve Reddiyeler Bağlamında İslâm-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”, Dîvân 2 (1996), 1-94.
• Cündioğlu, Dücane. “Sahtekârlığın Tarihi: Bilim + Siyaset = Oryantalizm –Musul Kadısı İmam Alizâde’nin Mektubu-”. Marife, 6/3 (2006), 7-41.
• Ertuğrul, Ali. "Tez ve Antitezler Bağlamında Ernest Renan’a Karşı Yazılan Reddiyeler". Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/3 (Aralık 2019), 56-93.
• Gürsoy, Kenan. “Laiklik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/62-65. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Hamidullah, Muhammed. "Ernest Renan ve İslâmiyet". İslâm, 2/14 (Şubat 1958), 5-6.
• İbanoğlu, Fulya. “İslâm’a ‘Terör’ İsnadının Oryantalist Temelleri: Ernest Renan’ın 1883’te İrad Ettiği Konferans”. Din ve Hayat 38 (İlkbahar 2019), 76-79.
• İncil. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 1. Basım 1995.
• Kabakcı, Yusuf. Hz. Muhammed’i (sav) Oryantalizme Karşı Savunmak. Bursa: Emin Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Karlığa, H. Bekir. “İbn Rüşd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/257-288. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Karlığa, H. Bekir. “Afrikalı Konstantin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/180. İstanbul: TDV Yayınları, 2002. Kemal, Nâmık. “Avrupa Şarkı Bilmez”, İbret (10 Haziran 1288/ 23 Haziran 1872).
• Kemal, Nâmık. Renan Müdâfaanâmesi, nşr. Abdurrahman Küçük. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1988.
• Kemal, Nâmık. Renan Müdâfaanâmesi, nşr. M. Fuad Köprülü, Ankara: Milli Kültür Yayınları, 1962.
• Kılıçarslan, Selahattin. "Cemaleddin Efgani Dosyası Üzerine". Hareket, 5/108 (Aralık 1974), 19.
• Kuzudişli, Bekir. “Hadisle İlgilenen Bazı Oryantalistler”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (2003), 141-172.
• Massignon, Luis. “La 'Lettre du Cadı de Mossoul a Layard' Criıtique par Nameq Kemal D’une Source Citee par Renan”. Revue Des Etudes Islamiques, 2 (1927), 297-301.
• Meriç, Cemil. Kültürden İrfana. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Meriç, Cemil. Umrandan Uygarlığa. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1977.
• Mismar, Charles. “L'Islamisınc et la Scicnce”. Revue de la Philosophie Positive, 30 (Janvier a Juine 1883), 437-443.
• Mismar, Charles. İslam Dünyasından Hatıralar. İstanbul: Bedir Yayınları, 1975.
• Nuri, Celal. “İslamiyet mâni‘-i Terakkî midir?”, Edebiyât-ı Umumiyye Mecmuası, 4 (1918), 1037-1041.
• Nuri, Celal. “İslamiyet mâni‘-i Terakkî midir?”, Edebiyât-ı Umumiyye Mecmuası. 5 (1918), 1053-1056.
• Nuri, Celal. “İslamiyet mâni‘-i Terakkî midir?”, Edebiyât-ı Umumiyye Mecmuası. 5 (1918), 1069-1072.
• Nuri, Celal. “İslamiyet mâni‘-i Terakkî midir?”, Edebiyât-ı Umumiyye Mecmuası. 5 (1918), 1085-1088.
• Ömer Faruk Akün, “Nâmık Kemal”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/361-378 İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Renan, Ernest. Bilimin Geleceği I. çev. Ziya İshan. İstanbul: MEB Yayınları, 1951.
• Renan, Ernest. Bilimin Geleceği II. çev. Ziya İshan. İstanbul: MEB Yayınları, 1954.
• Renan, Ernest. Discours et Conferences. Paris: Calman Levy, 1887.
• Renan, Ernest. Nutuklar ve Konferanslar. çev. Ziya İshan. Ankara: MEB Yayınları, 1946.
• Sarıçam, İbrahim –Erşahin Seyfettin. İslâm Medeniyeti Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Syed Ameer Ali, The Spirit of Islam, Delhi, İdarah-i Adabiyat-ı Delhi,1978.
• Tansel, Fevziye Abdullah. “Nâmık Kemal’in Midilli’de Yazdığı Manzum ve Mensur Eserler”, Türkiyat Mecmuası 12 (1955), 57-59.
• Tansel, Fevziye Abdullah. Nâmık Kemal’in Husûsî Mektupları I-IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• Taşdelen, Vefa. “İki Osmanlı Aydını, Nâmık Kemal ve Ahmet Mithat’a Göre İslâm Uygarlığındaki Bilimsel ve Kültürel Gerilemenin Nedenleri”. Beytulhikme An International Journal of Philosophy 9/2 (Ocak 2019), 553-572.
• Uslu, Ahmet. “Namık Kemal ve Anti-Tez Bağlamında Renan Müdâfanâmesi”. International Journal of Language Academy 8/3 (June 2020), 425-449. https://dx.doi.org/10.29228/ijla.43545
• Yavuz, Hilmi. İslam’ın Zihin Tarihi: Bir Müslüman Aydının İslam Üzerine Düşünceleri. İstanbul: Timaş Yayınları, 2009.
• Yıldırım, Ramazan. “İslam-Bilim İlişkileri Bağlamında Ataullah Bayezidof’un Renan’a Reddiyesi”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2017), 75-88.