Rüştiye Okulları ve Kazancızâde Emîn Edîb'in Tuhfe-i Hulûsiyye fî Usûli'l-Ehâdîsi'n-Nebeviyye Adlı Hadis Usulü Ders Kitabı

Yıl 2016, Cilt: 10 Sayı: 10, 51 - 76, 30.12.2016

Eyyup Akdağ

Öz

19. yüzyıl, Osmanlı Devleti
açısından ilmî kurumların yenilendiği bir zamanı ifade eder. Devletin
kuruluşunda temelleri atılan ve bu zamana kadar gelen ilmî müesseseler gözden
düşmüş, onun yerine Avrupa’yı örnek alan ilmî teşkilatlar gündeme gelmiştir. Bu
dönemde Batılı tarzda teşkilatlanan eğitim kurumlarından birisi “Rüştiye
okulları”dır. Bu okullar, Osmanlı’nın
son döneminde hızlı bir şekilde yayılmış, devletin kalkınmasında yeni umut
olmuştur. Bu okullarla ilgili farklı zamanlarda düzenlemeler yapılmış, yeni
müfredat programları hazırlanmıştır. Ülke geneline yayılan rüştiyelerin, hem bu
okulların alt basamağını oluşturan ibtidâî lerin, hem de üst basamağını
oluşturan idâdîlerin, ders müfredatına baktığımızda, hadis öğretimiyle ilgili
bir derse rastlanmamaktadır. Bu durum genel olarak rüştiye okullarında hadis
eğitiminin eksikliğini göstermektedir. Hadis öğretimi açısından müfredattaki bu
eksiklik bazı teşebbüslerle giderilmeye çalışılmıştır. Tespit ettiğimiz bir
eser bu eksikliği gidermek için ilk teşebbüs konumundadır. Hadis usulüne ait bu
eser, Sivas Askerî Rüştiye’si Farisi muallimi, Kazancızâde Emîn Edîb’e aittir.
Bu araştırmada Emîn Edîb’e ait bu eser tanıtıldığı gibi Osmanlı’nın maârif
yapılanması ve rüştiye okullarıyla ilgili genel bilgi de yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Osmanlı, Rüştiye Okulları, Hadis, Tuhfe-i Hulûsiyye, Kazancızâde Emîn Edîb

Kaynakça

• Akdağ, Eyyup, Kazancızâde Emin Edîb Efendi’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri, İlâhiyât yayınları, Ankara 2016.
• Akdağ, Eyyup, “Kazancızâde Emin Edîb Efendi’nin Hayatı ve Tuh­fetü’l-Edîb Limen Erâde’l-Habîb Adlı Eseri”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1 (2015), 39-66.
• Akdağ, Eyyup, “Kazancızâde Emin Edîb Efendi’nin Hayatı ve Tuhfe-tü’r-Râşid fî Vahdehi’l-Ehadi’l-Vâhid Adlı Eseri”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1 (2015), 131-168.
• Altınova, Ayşegül, Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri, Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, 2010.
• Antel, Sadrettin Celâl, Tanzimat Maarifi, Maarif matbaası, İstanbul 1940.
• Aslanoğlu, İbrahim, Her Yönden Sivas, İstanbul 1979.
• Aşkun, Vehbi Cem, Sivas Şairleri, Kâmil matbaası, Sivas 1948.
• Çakan, İsmail Lütfi, Hadis Usûlü, İfav yayınları, İstanbul 2012.
• Danışman, Zuhuri, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Yeni matbaa, İstan-bul 1966.
• Doğanay, Fatma Kaya, Tanzimât’tan Cumhuriyete Rüşdiye Mektepleri, Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2011.
• Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, Osmanbey matbaası, İstanbul 1939.
• Sehâvî, el-Hâfız Şemsuddîn Muhammed b. Abdurrahmân, Şer-hu’t-Takrîb ve’t-Teysîr, nşr. Ebû Ahmed Ali b. Ahmed el-Kindî el-Murır. Birleşik Arap Emirlikleri Ebû Dabî, 1428/2007.
• İbn Haceri’l-‘Askalânî, Nuhbetu’l-Fiker Şerhi, (trc. Talât Koçyiğit), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları, Ankara 1971.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, “Osmanlı Eğitim ve Bilim Müessesleri”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, II, 232-242, İslâm Sanat ve Kültür Araştırmalar Merkezi, İstanbul 1998.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara 1947.
• Karaman, Fikri, Sâlnâme-i Vilâyet-i Sivas, İstanbul, 2001.
• Karatamu, Selâhattin, Türk Silâhlı Kuvvetleri Tarihi (1908-1920), Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi yayınları, Ankara 1971.
• Kazancızâde, Emîn Edîb, Tuhfe-i Hulûsiyye fî Usûli’l-Ehâdîsi’n-Nebeviyye, Ankara Üniversitesi İlahiyat Kütüphanesi, 46645, 1a-10b.
• Kılıç, Ümit, “İlmiye Teşkilatı”, Osmanlı Teşkilat Tarihi, ed. Tufan Gündüz, 273-313, Grafiker yayınları, Ankara 2012.
• Koçyiğit, Talât, Hadis Istılahları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yayınları, Ankara 1985.
• Parmaksız, Esma, II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909) Eğitim Sistemi Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler, Doktora tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2008.
• Sâlih, Subh, Hadîs İlimleri ve Hadîs Istılahları, trc. M. Yaşar Kandemir, Diyanet İşleri Başkanlığı yayınları, Ankara 1971.
• Tenger, Süleyman, Rüşdiye Mekteplerinin Tarihi Gelişimi ve Din Eğitimi ve Öğretimi, Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, 2005.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara 1988.
• Yazıbaşı, Muhammed Ali, II. Meşrutiyet Dönemi Sıbyan/İptidai ve Rüşdiye Mekteplerinde Ahlak Eğitim ve Öğretimi, Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2014.
• Yıldız, Alim, Kazancızâde Emin Edîb Divançesi, Asitan yayınları, Sivas 2013.
• Yücel, Ahmet, Hadis Usûlü, İfav yayınları, İstanbul 2011.
• Yücel, Ebubekir S., Salname-i Vilayet-i Sivas, Buruciye yayınları, Sivas 2011.