Gıda Paketlemede Risk Değerlendirmesi Süreci İçin Bulanık Çok Kriterli Bir Model Uygulaması: DEMATEL ve CODAS

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 3, 265 - 275, 01.07.2023

Semra Bayhun , Tuğçe Oral , Mehmet Özdemir

https://doi.org/10.34248/bsengineering.1282700

Öz

Paketli gıda üretiminde makinelerden kaynaklı tehlikelerin tespitinin gerekliliği; karar vericilerin subjektif yaklaşımlarına karşı belirsizliklerin giderilmesi, tehlikelerden kaynaklı risklerin önceliklendirilmesi ve akabinde düzeltici faaliyetlerin sıralanması açısından çok kriterli karar verme problemi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada karşımıza çıkan ana araştırma sorusu, karar verici uzman ekibin tercihleri de dahil olmak üzere nicel ve nitel karar kriterlerine dayalı olarak gıda üretim faaliyetlerinde makineler ile ilgili alınacak güvenlik önlemlerini sıralamak için bir yönteme gerek olup olmadığıdır. Bu çalışma uygulama alanına ait mesleki tehlikelerin değerlendirilmesi ve bu tehlikeler sonucunda alınacak güvenlik önlemlerinin önceliklendirilmesi olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada, kriterlere ait faktör ağırlıkları Bulanık DEMATEL (Karar Verme Deneme ve Değerlendirme Laboratuvarı) ile hesaplanmıştır. İkinci aşamada elde edilen ağırlıklar kullanılarak Bulanık CODAS (Birleştirilebilir Uzaklık Esaslı Değerlendirme veya Birleştirilebilir Mesafe Tabanlı Değerlendirme) ile mesleki tehlikeler ve tehlikelerden kaynaklı riskler önceliklendirilmiştir. Böylece gerçekleştirilmesi gereken düzeltici ve önleyici faaliyetlerin iş planının sağlıklı bir şekilde oluşturulması sağlanmıştır. İş sağlığı ve güvenliği yönetim sisteminin işletilebilirliğini güçlendiren bir yaklaşım olarak risk ve önlemler birlikte analiz edilmiştir. Önerilen uygulama modeli gıda üretim sanayinde faaliyet gösteren bir fabrikada uygulanmış, en önemli ilk üç risk kaynağından ilki “Paketleme Makinesine ait Koruyucuların Manipülasyona Uğraması’ olarak saptanmıştır. Bunu takip eden tüm alt kriterlerin bir arada değerlendirilmesiyle sırasıyla ‘Makine Operatörlük Eğitimi Bulunmayan Kişilerin Makineye Müdahalesi ve Paketleme Makinesinin Tehlikeli Bölgesine El ile Müdahalede Bulunması’’ olarak belirlenmiştir. Elde edilen bu veriler gıda sektöründe makine kullanımı noktasında operatörlük iş kolunun öneminin, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ile iş kazalarının önlenmesi açısından etkin bir faktör olduğunu ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Risk analizi, Bulanık mantık, F-DEMATEL, F-CODAS, Gıda üretim endüstrisi

A Fuzzy Multi-Criteria Model Application for Risk Assessment Process in Food Packaging: DEMATEL and CODAS

Öz

The necessity of detecting the hazards originating from machinery in packaged food production; It appears as a multi-criteria decision-making problem in terms of eliminating uncertainties against the subjective approaches of decision makers, prioritizing risks arising from hazards, and then ordering corrective actions. The main research question we encounter in this study is whether there is a need for a method to rank the safety measures to be taken regarding machinery in food production activities based on quantitative and qualitative decision criteria, including the preferences of the decision-making expert team. This study consists of two stages: the evaluation of the occupational hazards of the application area and the prioritization of the safety measures to be taken as a result of these hazards. In the first stage, the factor weights of the criteria were calculated with Fuzzy DEMATEL (Decision Making Trial and Evaluation Laboratory). Occupational hazards and risks arising from hazards were prioritized with Fuzzy CODAS (Combinable Distance Based Assessment) using the weights obtained in the second stage. Thus, it was ensured that the corrective and preventive actions to be carried out were formed in a healthy way. As an approach that strengthens the operability of the occupational health and safety management system, risks and precautions are analyzed together. The proposed application model was applied in a factory operating in the food production industry, and the first of three most important source of risk was determined as "Manipulation of the Protectors of the Packaging Machine". By evaluating all the following sub-criteria together, it was determined as 'Intervention of Persons without Machine Operator Training to the Machine and Manually Intervention in the Hazardous Zone of the Packaging Machine'. These obtained data reveal that the importance of the operator business in terms of machine use in the food industry is an effective factor in ensuring occupational health and safety and preventing occupational accidents.

Anahtar Kelimeler

Risk analysis, Fuzzy logic, F-DEMATEL, F-CODAS, Food production industry

Kaynakça

• Akyuz E, Celik E. 2015. A fuzzy DEMATEL method to evaluate critical operational hazards during gas freeing process in crude oil tankers. J Loss Prevent Process Indust, 38: 243-253. DOI: 10.1016/j.jlp.2015.10.006.
• Chang B, Chang CW, Hung C. 2011. Fuzzy DEMATEL method for developing supplier selection criteria. Expert Syst Appl, 38(3): 1850-1858. DOI: 10.1016/j.eswa.2010.07.114.
• Güler Ç, Songül A, Vaizoğlu A, Tekbaş F. 2011. Risk değerlendirmesi. Palme Yayınevi, Ankara, Türkiye, pp: 48.
• Ilbahar E, Karaşan A, Cebi S, Kahraman C. 2018. A novel approach to risk assessment for occupational health and safety using Pythagorean fuzzy AHP & fuzzy inference system. Safety Sci, 103: 124-136. DOI: 10.1016/j.ssci.2017.10.025.
• Karasan A, Ilbahar E, Cebi S, Kahraman C. 2022. Customer-oriented product design using an integrated neutrosophic AHP & DEMATEL & QFD methodology. Appl Soft Comput, 118: 108445. DOI: 10.1016/j.asoc.2022.108445.
• Kaya İ, Karaşan A. 2020. Çok kriterli karar verme. Umuttepe Yayınları, İstanbul, Türkiye, pp: 142.
• Keshavarz GM. 2016. Developing an MCDM method for robot selection with interval type-2 fuzzy sets. Robotics Comput Integ Manufact, 37: 221-232. DOI: 10.1016/j.rcim.2015.04.007.
• Koca G, Eğilmez O, Akcakaya O. 2021. Evaluation of the smart city: Applying the dematel technique. Telemat Informat, 62: 101625. DOI: 10.1016/j.tele.2021.101625.
• Koohathongsumrit N, Chankham W. 2022. A hybrid approach of fuzzy risk assessment-based incenter of centroid and MCDM methods for multimodal transportation route selection. Cogent Engineering 9(1): 2091672. DOI: 10.1080/23311916.2022.2091672.
• Kuzu AC. 2021. Risk analysis of break-in-two accident of ships using fuzzy DEMATEL method. Ocean Eng, 235: 109410. DOI: 10.1016/j.oceaneng.2021.109410.
• Li H, Guo Y, Li F, Cao Y, Wang Y, Ma Y. 2022. Assessment of operation safety risk for South-to-North Water Diversion Project: a fuzzy VIKOR-FMEA approach. Water Supply, 22(4): 3685-3701. DOI: 10.2166/ws.2022.009.
• Oral T, Bayhun S. 2021. Comparison of the use risks of food packaging machines with the HRNS method and FMEA method. BSJ Eng Sci, 4(4): 168-178. DOI: 10.34248/bsengineering.948968.
• Rehman OU, Ali Y, Sabir M. 2022. Risk assessment and mitigation for electric power sectors: A developing country’s perspective. Int J Critical Infrastruct Protect, 36: 100507. DOI: 10.1016/j.ijcip.2021.100507.
• Sahmutoglu I, Taskin A, Ayyildiz E. 2022. Assembly area risk assessment methodology for post-flood evacuation by integrated neutrosophic AHP-CODAS. Natural Hazards, 116: 1071-1103. DOI: 10.1007/s11069-022-05712-1.
• Uğur OL, Mürsel E, Üçkardeşler A. 2017. Çatı kaplama malzemesi seçiminde VIKOR çok kriterli karar verme yönteminin uygulanması. İleri Tekn Bil Derg, 7(2): 117-130.
• Uslu T, Can GF, Delice EK. 2022. A new multidimensional process type FMEA approach: Defense and aerospace industry application. J Fac Eng Architect Gazi Univ, 37(3): 1411-1426. DOI: 10.17341/gazimmfd.847213.
• Yılmaz F, Ozcan SM. 2019. A risk analysis and ranking application for lifting vehicles used in construction sites with ıntegrated ahp and fine-kinney approach. Advan Sci Tech Res J, 13: 152-161. DOI:10.12913/22998624/111779.
• Zadeh LA. 1965. Fuzzy sets. Info Control, 8(3): 338-353.