Olağanüstü Koşullarda Öğretmenlerde Tükenmişlik: Covid-19’a İlişkin bir Karma Desen Araştırması

Yıl 2022, Cilt: 39-1 Sayı: 2, 99 - 126, 31.12.2022

Rümeysa Kapçak , Halis Sakız

https://doi.org/10.52597/buje.1125141

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmanın amacı, öğretmenlerin Covid-19 pandemisi sürecinde tükenmişlik deneyimlerine ilişkin görüşlerine başvurarak tükenmişlik durumlarını ortaya çıkarmaktır. Çalışmanın nicel bölümünde 111, nitel bölümünde ise 14 öğretmenin katılımıyla gerçekleştirilen ve karma desen yaklaşımının kullanıldığı araştırmada nicel veriler Demografik Bilgi Formu ve Maslach Tükenmişlik Envanteri aracılığıyla, nitel veriler ise yarı yapılandırılmış görüşmeler yoluyla toplanmıştır. Bulgular, kadın öğretmenlerin kişisel başarı konusunda kendilerini daha yetersiz hissettiklerini ve öğretmenlerin tükenmişlik düzeylerinin branşa göre anlamlı düzeyde değiştiğini göstermiştir. Tükenmişlik, yaş ve kıdem arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Öğretmenler pandemi nedeniyle fiziksel, sosyal, mesleki ve psikolojik sorunlar yaşamış, değişen eğitim gereksinimlerine uyum sağlamada bazı güçlüklerle karşılaşmış ve mesleki gelişim fırsatlarını kullanmıştır. Araştırma sonuçları, psikolojik olarak zor koşullar sırasında duygusal zorluklarla mücadele etmek için önleme ve iyileştirme programları yoluyla öğretmenlerin güçlendirilmesine yönelik ihtiyaca işaret etmektedir

Anahtar Kelimeler

Covid-19, öğretmen, salgın, tükenmişlik, teacher, pandemic, burnout

Teacher Burnout in Extraordinary Conditions: An Investigation Regarding the Covid-19 Process

Öz

In this study, teachers' views on their burnout experiences during the Covid-19 pandemic were examined to reveal their burnout-related experiences. In the study, which was conducted with the participation of 111 teachers in the quantitative part of the study and 14 teachers in the qualitative part, and in which the mixed design approach was used, quantitative data were collected through Demographic Information Form and Maslach Burnout Inventory, and qualitative data were collected through semi-structured interviews. The findings showed that female teachers felt more inadequate in terms of personal accomplishment and the burnout levels of teachers changed significantly according to the branch. No significant relationship was found between burnout, age and seniority. Teachers experienced physical, social, professional and psychological problems due to the pandemic, faced some difficulties in adapting to changing educational needs and used professional development opportunities. The research results point to the need for empowering teachers through prevention and recovery programs to cope with emotional difficulties during psychologically difficult conditions.

Anahtar Kelimeler

teacher, pandemic, burnout, Covid-19

Kaynakça

• Ahmadi, R. (2020). Koronavirüs pandemisinin (Covid-19) toplumsal etkileri. Bilim Armonisi Dergisi, 3(2), 65-72. https://doi.org/10.37215/bilar.800484
• Aloe, A. M., Amo, L. C., ve Shanahan, M. E. (2014). Classroom management self efficacy and burnout: A multivariate meta-analysis. Educational Psychology Review, 26(1), 101-126. http://doi.org/10.1007/s10648-013-9244-0
• Akman, T. (2019). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeyleri ve mesleki doyumlarının incelenmesi. (Yayın No. 538373) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr
• Akyıldız, İ., Akgül, H., ve Topçuoğlu Ünal, F. (2022). Uzaktan eğitim sürecinde öğretmen-öğrenci iletişiminin öğretmen görüşleri bağlamında incelenmesi. International Journal of Language Academy, 10(1), 198-211. http://doi.org/10.29228/ijla.57299
• Akyürek, M. İ. (2020). Öğretmenlerde tükenmişlik. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(37), 35-47. http://doi.org/10.14582/DUZGEF.2020.138
• Altın, A., ve Saracaloğlu, A. S. (2018). İngilizce öğretimindeki ihtiyacımız nedir? Bir olgu bilim çalışması. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 4(2), 137-159. https://doi.org/10.31464/jlere.379358
• Arastaman, G., Öztürk Fidan, İ., ve Fidan, T. (2018). Nitel araştırmada geçerlik ve güvenirlik: kuramsal bir inceleme. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(1), 37- 75. http://doi.org/10.23891/efdyyu.2018.61
• Aslan, D. Kiper, N. Karaağaoğlu, E. Topal, F. Güdük, M., ve Cengiz, Ö.S. (2005). Türkiye’de tabip odalarına kayıtlı olan bir grup hekimde tükenmişlik sendromu ve etkileyen faktörler. Türk Tabipleri Birliği Yayınları.
• Aşkın, R. Bozkurt, Y., ve Zeybek, Z. (2020). Covid-19 pandemisi: Psikolojik etkileri ve terapötik müdahaleler. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(37), 304-318.
• Avcı, Ü., ve Seferoğlu, S. S. (2011). Bilgi toplumunda öğretmenin tükenmişliği: Teknoloji kullanımı ve tükenmişliği önlemeye yönelik alınabilecek önlemler. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 9, 13-26.
• Balkin, R. S., ve Sheperis, C. J. (2011). Evaluating and reporting statistical power in counseling research. Journal of Counseling & Development, 89(3), 268-272. https://doi.org/10.1002/j.1556-6678.2011.tb00088.x
• Banerjee, A., Chitnis, U. B., Jadhav, S. L., Bhawalkar, J. S., ve Chaudhury, S. (2009). Hypothesis testing, type I and type II errors. Industrial Psychiatry Journal, 18(2), 127–131. https://doi.org/10.4103/0972-6748.62274
• Beteille, T., Ding, E., Molina, E., Pushparatnam, A., ve Wilichowski, T. (2020). Three principles to support teacher effectiveness during COVID-19. World Bank.
• Bozbayındır, F. (2019). Öğretmenlik mesleğinin statüsünü etkileyen unsurların öğretmen görüşleri temelinde incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18(72), 2076-2104. https://doi.org/10.17755/esosder.583274
• Braun, V., ve Clarke, V. (2019). Psikolojide tematik analizin kullanımı. S. N. Şad, N. Özer ve A. Atli (Çev). Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7(2), 873-898. http://doi.org/10.1191/1478088706qp063oa
• Chandler-Grevatt, A. (2020, Mart 20). Guidance for teachers on how to handle coronavirus anxiety. The Association for Science Education. https://www.ase.org.uk/news/guidanceteachers-how-handle-coronavirusanxiety
• Chirico, F. (2016). Job stres models for predicting burnout syndrome: A review. Annali Dell'Istituto Superiore di Sanità, 52(3), 443-456. http://doi.org/10.4415/ANN_16_03_17
• Creswell, J. W. (2014). A concise introduction to mixed methods research. SAGE publications.
• Çakın, M., ve Akyavuz, E. K. (2020). Covid-19 süreci ve eğitime yansıması: Öğretmen görüşlerinin incelenmesi. International Journal of Social Sciences and Education Research, 6(2), 165-186. https://doi.org/10.24289/ijsser.747901
• Demir, F., ve Özdaş, F. (2020). Covid-19 sürecindeki uzaktan eğitime ilişkin öğretmen görüşlerinin incelenmesi. Milli Eğitim Dergisi, 49(1), 273-292. https://doi.org/10.37669/milliegitim.775620
• Domitrovich, C. E., Bradshaw, C. P., Berg, J. K., Pas, E. T., Becker, K. D., Musci, R., Embry D. D., ve Ialongo, N. (2016). How do school-based prevention programs impact teachers? Findings from a randomized trial of an integrated classroom management and social-emotional program. Prevention Science, 17(3), 325–337. http://doi.org/10.1007/s11121-015-0618-z
• Ekiz, D. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. (5. Baskı). Anı Yayıncılık.
• Emiroğlu, O. (2017). Öğretmen motivasyon kaynaklarına ilişkin okul yöneticisi ve öğretmen görüşleri [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yakın Doğu Üniversitesi.
• Erkal, E. A. (2021). Pandemi sürecinde akademisyenlerin tükenmişlik algısının belirlenmesi: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi örneği. International Journal of Economics, Politics, Humanities and Social Sciences, 4(4), 2636-8137.
• Ferguson, K., Frost, L., ve Hall, D. (2012). Predicting teacher anxiety, depression, and job satisfaction. Journal of Teaching and Learning, 8(1), 27–42. https://doi.org/10.22329/JTL.V8I1.2896
• Fırat, M., Kabakçı Yurdakul, I., ve Ersoy, A. (2014). Bir eğitim teknolojisi araştırmasına dayalı olarak karma yöntem araştırması deneyimi. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 2(1), 65-86. https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.2s3m
• Fidan, M. (2021). Covid-19 pandemisinde öğretmenlik. Maarif Mektepleri Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(1), 1-14. https://doi.org/10.46762/mamulebd.789097
• Friedman-Krauss, A. H., Raver, C. C., Morris, P. A., ve Jones, S. M. (2014). The role of classroom-level child behavior problems in predicting preschool teacher stress and classroom emotional climate. Early Education and Development, 25(4), 530-552. https://doi.org/10.1080/10409289.2013.817030
• George, D., ve Mallery, P. (2010). SPSS for Windows step by step: A simple guide and reference 18.0 update. Prentice Hall Press.
• Girgin, G. (1995). İlkokul öğretmenlerinde meslekten tükenmişliğin gelişimini etkileyen değişkenlerin analizi ve bir model önerisi (İzmir ili kırsal ve kentsel yöre karşılaştırması). (Yayın No. 41339) [Yayınlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr.
• Girgin, G. (2010). Öğretmenlerde tükenmişliğe etki eden faktörlerin araştırılması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 9(32), 32-48.
• Gülay, E. (2019). Tükenmişlik sendromu ve tükenmişlik sendromunun örgüt iklimi ile ilişkisi: 27. dönem milletvekillerinde bir uygulama. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Adıyaman Üniversitesi.
• Gülbol, S. (2020). Şizofreni hastalarına bakım veren yakınlarının depresyon, tükenmişlik ve psikolojik dayanıklılık düzeylerinin saptanması. (Yayın No. 652592) [Tıpta uzmanlık tezi, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr.
• Güler, K., ve Yöndem, K. (2021). Covid-19 sürecinde öğretmenlerin psikolojik sağlamlılık ile tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(119), 134-151. http://doi.org/10.29228/ASOS.51908
• Güllüce, A. Ç. (2006). Mesleki tükenmişlik ve duygusal zekâ arasındaki ilişki: yöneticiler üzerine bir uygulama. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Haznedar, B. (2010, 11-13 Kasım). Türkiye’de yabancı dil eğitimi: Reformlar, yönelimler ve öğretmenlerimiz [Konferans oturumu]. International Conference on New Trends in Education and Their Implications, Antalya, Türkiye.
• Hoglund, W. L., Klingle, K. E., ve Hosan, N. E. (2015). Classroom risks and resources: Teacher burnout, classroom quality and children's adjustment in high needs elementary schools. Journal of School Psychology, 53(5), 337-357. https://doi.org/10.1016/j.jsp.2015.06.002
• Jöreskog, K. G. (1969). A general approach to confirmatory maximum likelihood factor analysis. Psychometrika, 34(2), 183-202.
• Kaleli, Y. S. (2021). Covid 19 sürecinde müzik öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerinin incelenmesi. International Journal of Eurasia Social Sciences, 12(44), 262-277. http://doi.org/10.35826/ijoess.2881
• Karabağ, K. E., Taş, A., Küçükçene, M., ve Karataş, E. (2018). Öğretmen motivasyonunu etkileyen faktörlere ilişkin yönetici ve öğretmen görüşleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 48, 255-277. http://doi.org/10.21764/maeuefd.424729
• Karataş, Z. (2020). Covid-19 pandemisinin toplumsal etkileri, değişim ve güçlenme. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 4(1), 3-15.
• Karakelle, S., ve Canpolat, S. (2008). Tükenmişlik düzeyi yüksek ilköğretim öğretmenlerinin öğrencilere yaklaşım biçimlerinin incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 33(147), 106-119.
• Kaya, B. (2020). Pandeminin ruh sağlığına etkileri. Klinik Psikiyatri, 23, 123-124. http://doi.org/10.5505/kpd.2020.64325
• Kırmızıgül, H. G. (2020). Covid-19 salgını ve beraberinde getirdiği eğitim süreci. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 283-289.
• Kline, R. B. (2010). Principles and practice of structural equation modeling (3rd ed.). Guilford Press.
• Korkmaz, Ö., Kovnacı, Ö., Çakır, R., ve Erdoğmuş, U. (2019). Bilişim teknolojileri öğretmenlerinin mesleki doyum ve tükenmişlik düzeyleri. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3, 830-847.
• Maslach, C., ve Jackson, S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behaviour, 2, 99-113. https://doi.org/10.1002/job.4030020205
• Maslach, C., Schaufeli, W. M., ve Leiter, M. P. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology, 52, 397-422. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.397
• Özkan, R. (2005). Birey ve toplum gelişiminde öğretmenlik mesleğinin önemi. Milli Eğitim Dergisi, 166, http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/166/index3-ozkan.htm
• Pallant, J. (2010). SPSS survival manual: A Step by step guide to data analysis using SPSS. Open University Press.
• Polat, A. G. S., Ercengiz, A. G. M., & Tetik, H. (2012). Öğretmenlerin mesleki tükenmişliklerinin farklı değişkenler açısından incelenmesi. Bartın University Journal of Faculty of Education, 1(1), 152-173.
• Sakız, H. (2022). Delayed educational services during Covid-19 and their relationships with the mental health of individuals with disabilities. Journal of Community Psychology, 50(6), 2562–2577. https://doi.org/10.1002/jcop. 22676
• Sarıçam, H., ve Sakız, H. (2014). Burnout and teacher self-efficacy among teachers working in special education institutions in Turkey. Educational Studies, 40(4), 423-437. https://doi.org/10.1080/03055698.2014.930340
• Scully, D., Lehane, P., ve Scully, C. (2021). ‘It is no longer scary’: Digital learning before and during the covid-19 pandemic in Irish secondary schools. Technology, Pedagogy and Education, 30(1), 159-181. https://doi.org/10.1080/1475939X.2020.1854844
• Seferoğlu, S. S., Yıldız, H., ve Avcı Yücel, Ü. (2014). Öğretmenlerde tükenmişlik: tükenmişliğin göstergeleri ve bu göstergelerin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Eğitim ve Bilim, 39(174), 348-364. https://doi.org/10.15390/EB.2014.2515
• Tanhan, F., ve Özok, H. İ. (Haz.). (2020). Pandemi ve eğitim (1. Baskı). Anı Yayıncılık.
• Temelli, D., Kartal, O. Y., Şahin, Ç., ve Yazgan, A. D. (2021). Investigation of teacher roles in educational practices in the covid-19 pandemic: a phenomenological study. Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Çalışmaları Dergisi, 11(2), 309-332. http://doi.org/10.31704/ijocis.2021.015
• Toplu Y, N. (2012). Okul öncesi ve ilköğretim öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri. (Yayın No. 312515) [Yüksek lisans tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr.
• Turan, H., ve Akkaynak, M. (2021). Covid-19 pandemisinde özel gereksinimli çocuklar ile çalışan öğretmenlerde sağlık anksiyetesinin tükenmişlik üzerindeki etkisi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8(2), 577-588. https://doi.org/10.46868/atdd.94
• Türker, P., ve Tümkaya, S. (2010). İlköğretim 1. kademe öğretmenlerinde algılanan problem davranış düzeyleri ve bazı sosyo demografik değişkenlere göre tükenmişliğin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38(3), 92-109.
• UNESCO (2020a). Education in a post-COVID world: Nine ideas for public action. Paris. https://www.unesco.org/en/articles/education-post-covid-world-nine-ideas-public-action
• UNESCO (2020b). Provide continuous support to teachers, learners and their families. UNESCO’s Covid-19 Response Briefs. https://www.iiep.unesco.org/en/provide-continuous-support-teachers-learners-and-their-families-13375
• United Nations (2020). Covid-19 response. https://www.un.org/en/un-coronavirus-communications-team/united-nations-working-mitigate-covid-19-impact-children
• Wolf, S., Torrente, C., Frisoli, P., Weisenhorn, N., Shivshanker, A., Annan, J., ve Aber, J. L. (2015). Preliminary impacts of the “learning to read in a healing classroom” intervention on teacherwell-being in the Democratic Republic of Congo. Teaching and Teacher Education, 52, 24–36. https://doi.org/10.1016/j.tate.2015.08.002
• Yalçın A. F., Yalçın, M., ve Macun, B. (2017). Okul öncesi öğretmenlerinin okul öncesi eğitimde öğretmen cinsiyeti ile ilgili görüşleri. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(24), 693-710.
• Yıldız, F. (2021). Öğretmenlerde tükenmişlik düzeyi ile iş yeri arkadaşlığı ilişkisi. (Yayın No. 675864) [Yüksek lisans tezi, Bahçeşehir Üniversitesi]. YÖK. https://tez.yok.gov.tr.
• Yılmaz, E., Güner, B., Mutlu, H., Doğanay, G. ve Yılmaz, D. (2020). Veli algısına göre pandemi dönemi uzaktan eğitim sürecinin niteliği. Palet Yayınları.
• Yılmaz, K., ve Altınkurt, Y. (2011). Göreve Yeni Başlayan Özel Dershane Öğretmenlerinin Kurumlarındaki Çalışma Koşullarına İlişkin Görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(2), 635-650.
• Yılmaz, K., ve Tepebaş, F. (2011). İlköğretim düzeyinde sosyal bilgiler eğitiminde karşılaşılan sorunlar: mesleğine yeni başlayan sosyal bilgiler öğretmenlerinin görüşleri. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 157- 177.
• Yılmaz, S., ve Konan, N. (2021). Koronavirüs salgını sürecinde öğretmen yaşantıları. Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, 7(14), 314-332.