Farklı Ekim Zamanı ve Fosfor Dozlarının Keten (Linum usitatissimum L.)’in Verim ve Kalite Özelliklerine Etkisi

Yıl 2021, Cilt: 35 Sayı: 1, 163 - 180, 01.06.2021

Rüveyde Tunçtürk , Murat Tunçtürk

Öz

Bu araştırma, 2014 ve 2015 yazlık ekim döneminde Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla
Bitkileri Bölümü’ ne ait uygulama alanlarında farklı ekim zamanlarında fosforlu gübre dozlarının ketenin
tarımsal ve kalite özelliklerine etkilerinin belirlenmesi amacı ile yürütülmüştür. Deneme, Tesadüf Bloklarında
Bölünmüş Parseller Deneme Deseni’ ne göre kurulmuş ve ekim zamanı ana parselde, fosfor dozları alt
parsellerde olacak şekilde 3 tekrarlamalı olarak düzenlenmiştir. Araştırmada, 3 farklı ekim zamanı (7-10 Nisan, 22-25 Nisan ve 7-10 Mayıs, her yıl 15 gün ara ile) ve 3 fosfor dozu (Kontrol, 4 ve 8 kg P2O5 da-1
) kullanılmıştır. Denemede bitki boyu, teknik sap uzunluğu, dal sayısı, kapsül sayısı, kapsülde tane sayısı, bin tane ağırlığı, tohum verimi, ham yağ oranı ve ham yağ verimi gibi özellikleri incelenmiştir. Araştırma sonucunda, 2014 ve 2015 yıllarında en yüksek tohum verimi sırasıyla 77.2 ve 80.7 kg da-1 ile ilk ekim zamanında ve 8 kg da-1 fosfor uygulamalarından elde edilirken, üçüncü ekim zamanında 8 kg da-1 fosfor uygulamaları ile aralarında istatistiksel bir farklılığın olmadığı belirlenmiştir. Bu çalışmada en yüksek ham yağ verimi ise 2014 yılında (21.2 kg da-1) ilk ekim zamanında ve 8 kg da-1 fosfor gübresi uygulamalarından elde edilirken, 2015 yılında (26.0 kg da-1) ikinci ekim zamanında ve 8 kg da-1 fosfor gübresi uygulamalarından elde edilmiştir. Korelasyon analizi sonuçlarına göre; bitki boyu ile teknik sap uzunluğu (rp=0.652), kapsülde tane sayısı (rp=0.405), tohum verimi (rp=0.374) ve yağ verimi (rp=341) arasında, tohum verimi ile yağ verimi arasında katsayısı rp=0.645, yağ oranı ile yağ verimi arasında da katsayısı rp=0.658 olan p<1% seviyesinde pozitif korelasyonun olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmadan elde edilen veriler dikkate alındığında, Van koşullarında keten için en uygun ekim zamanının Nisan başı (7-10 Nisan) ve dekara 8 kg P2O5 fosfor verilmesinin uygun olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ekim zamanı, fosfor dozları, keten, Linum usitassimum L, verim

The Effects of Different Sowing Dates and Phosphorus Doses on Yield and Quality Characteristics of Flax (Linum usitatissimum L.)

Öz

This research was carried out in order to determine the effects of phosphorus fertilizer doses at
different sowing times on the agronomic and quality characteristics of flax at the experimental fields of Van
Yuzuncu Yil University, Faculty of Agriculture, Department of Field Crops in 2014 and 2015 years. The
experiment was arranged according to the split plot design in randomized complete block design with 3
replications, sowing time into the main plots and phosphorus doses in the sub plots was placed. In the research, three sowing times (7-10 April, 22-25 April and 7-10 May, 15 days interval) and 3 different doses of phosphorus (Control, 40 and 80 kg ha-1 P2O5) were used. In the experiment, plant height, technical stem length, number of branches, number of capsule, number of seeds in capsule, thousand seed weight, seed yield, crude oil ratio and crude oil yield were investigated. As a result of the research, the highest seed yield in 2014 and 2015, respectively; while it is obtained at the time of first planting with 772.0 and 807.0 kg ha-1 and 80 kg ha-1 phosphorus fertilizer applications, at the time of the third sowing, it was determined that there was no statistical difference between 80 kg ha-1 phosphorus applications. In this study, The highest crude oil yield was obtained in 2014 (212.0 kg ha-1) at the first planting time and 80 kg ha-1 phosphorus fertilizer applications, also it was obtained in 2015 (260.0 kg ha-1) at the second sowing time and 80 kg ha-1 phosphorus fertilizer applications. Correlation analysis results showed positive significant correlations (p<1%) among plant height with technical stem height (rp=0.652), seed number per capsule (rp= 0.405), seed yield (rp=0.341); between seed yield and oil yield (rp=0.645) as well as between oil ratio and oil yield (rp= 658). Considering the data obtained from this study, it was determined that the most suitable sowing time for flax was the beginning of April (7-10 April) and the most suitable phosphorus fertilizer dose was 8 kg P2O5 da-1
.

Anahtar Kelimeler

Linum usitatissimum L., flax, phosphorus doses, sowing time, yield

Kaynakça

• Anonim, 2020a. FAO. http://www.fao.org/faostat/en/ (Erişim tarihi: 01 Haziran 2020).
• Anonim 2020b. TÜİK. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn= 92&loc (Erişim tarihi: 01 Haziran 2020).
• Anonim, 2020c. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Kayıtları.
• Arıoğlu, H., 2000. Yağ Bitkileri Yetiştirme ve Islahı. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Genel Yayın No: 220, Ders Kitapları Yayın No: A-70, Adana, s. 204.
• Arslan, Y. ve Bayraktar, N. 2016. Farklı azot ve fosfor seviyelerinin Ankara ekolojik koşullarında aspir (Carthamus tinctorious L.) bitkisinin yağ oranı ve kompozisyonu üzerine etkisi. Journal of Tekirdag Agricultural Faculty, 13 (3): 65-73.
• Bolat, C. 2014. The effects of different nitrogen and phosphorus doses yield and yield components of false flax (Camelina sativa). Master of Science Thesis, Department of Field Crops. Eskisehir Osmangazi Univ. Institute of Science, Eskisehir-Turkey.
• Bozkurt, D. ve Kurt, O. 2007, Keten (Linum usitatissimum L.)'in verim ve verim unsurlarına ekim zamanı ve toprak sıcaklığının etkisi, Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 22 (1), 20-25.
• Brohi, A. ve A. Aydeniz, 1994. Bitki Besleme. Gaziosmanpaşa Üniv. Ziraat Fak., Yay. No; 4, Tokat, s. 230.
• Çetin, S. H., Öztürk, Ö. 2012. Soyada Farklı Fosfor Dozlarının Verim ve Verim Unsurları Üzerine Etkisi. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 5 (1): 157-161.
• Çöl-Keskin N., Öztürk, Ö., Endes-Eğribaş, Z. ve Yılmaz, E. 2020. Bazı yağlık keten çeşitlerinde farklı sıra aralıklarının verim ve verim unsurları üzerine etkilerinin belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniv., Ziraat Fakültesi Dergisi, Türkiye 13. Ulusal, I. Uluslararası Tarla Bitkileri Kongresi Özel Sayısı:109-120.
• Düzgüneş 0., Kesici, t., Koyuncu, O. ve Gürbüz, F. 1987. Araştırma ve Deneme Metotları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No:1021. 295-381.
• Endes, Z. 2010. Konya şartlarında bazı yağlık keten (Linum usitatissimum L.) çeşit ve populasyonlarında farklı ekim zamanlarının verim ve kalite üzerine etkisinin belirlenmesi. Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Konya.
• Gallardo M. A., Milisich H. J., Drago S. R. and Gonzalez R. J. 2014. Effect of cultivars and planting date on yield, oil content, and fatty acid profile of flax varieties (Linum usitatissimum L.). Hindawi Publishing Corporation International Journal of Agronomy. Pages: 7.
• Geçit, H.H., Kolsarıcı, Ö., Ekiz, H., Çıftçi, C.Y., Altınok S., Emeklier, H.Y., Sancak, C., İkincikarakaya, S., Sevimay C.S., Adak, M.S. ve H. Kendir, 2018. Tarla Bitkileri (Düzeltilmiş Üçüncü Baskı). Ankara Üniv.Ziraat Fak. Yayınları: 1643, Ders Kitabı: 594,ISBN: 978-605-136-365-03. Ankara, 558 s.
• Ghanbari- Odivi A., Safari A., Tahmasebi B. K., Farroki M. and Bahrampour B., 2013. Effect of delaying in sowing date on growth, yield, yield components and oil content of two genotypes of Flaxseed (Linum usitatissimum). Advances in Environmental Biology. 7(6): 1014-1018.
• Gill, K. S. 1987. Linseed. Publications and Information Division, Indian Council of Agricultural Research, New Delhi. Pages: 386.
• Hakyemez, B. H. 2006. Adi Fiğ (Vicia sativa L.)’de Ekim Zamanlarının Ot ve Tane Verimi Üzerine Etkileri. Uludag.Üniv.Zir.Fak.Derg., 20 (1): 47-55.
• IBM Corp. (2013) IBM SPSS Statistics for Windows, Version 22.0. IBM Corp., Armonk, NY.
• Imbrea F., Jurcoane S., Halmajan H., Duda M. and Botos L. 2011. Camelina sativa: A new source of vegetal oils. Romanian Biotechno-logical Letters, 16(3): 6263- 6270.
• Kara K. 2014. Lif Bitkileri Yetiştiriciliği ve Islahı, Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 239, sayfa: 194-202.
• Karaca, K. 2017. Kurak koşullarda farklı azot ve fosfor dozlarının aspirde (Carthamus tinctorius L.) verim ve verim öğelerine etkisi. Ahi Evran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı.
• Kurt, O., Uysal, H., Demir, A. ve Göre, M. 2015. Samsun ekolojik koşullarında geliştirilen bazı keten (Linum usitatissimum L.) hatlarının tarımsal özelliklerinin belirlenmesi, Anadolu Tarim Bilimleri Dergisi, 30 (2), 136-140.
• Konuklugil, B. ve Bahadır, Ö. 2004. Keten (Linum usitatissimum L.)’ nin kimyasal bileşikleri ve biyolojik aktiviteleri. Ankara Ecz. Fak. Dergisi, 33(1): 63-84.
• Kurt, O., Yılmaz, S. ve Demir, A. 2005. Ketenin verim ve verim unsurları ile ham yağ oranına bitki büyüme düzenleyicisi uygulama zamanı ve azotlu gübre dozu uygulamasının etkileri, OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 20 (3): 16-22.
• Longkumer, L. T. and Singh, P. L. 2013. Residual effect of sowing dates, nutrient and weed management in rice on growth and yield of succeeding linseed. International Journal of Bio-resource and Stress Management, 4 (1): 28-33.
• Marschner, H., 1995. Mineral Nutrition of Higher Plants. 2nd Edition. Academic Press, Inc. London, G.B., p.446.
• Maurya A. C., Raghuveer M., Goswami G. and Kumar S. 2017. Influences of date of sowing on yield attributes and yield of linseed (Linum usitatissimum L.) varieties under dryland condition in eastern uttar pradesh. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences. 6 (7): 481-487.
• Menderes, H. K. 2019. Keten (Linum usitatissimum L.) Bitkisinde farklı ekim zamanlarının verim ve verim unsurları üzerine etkisinin belirlenmesi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 51 s.
• Mert, M. 2020. Lif Bitkileri. (Güncellenmiş 3. Basım),Yayın no:1734, Fen Bilimleri no:130, ISBN:978-605-320- 641-5. Nobel Akademik Yayıncılık, s.271.
• Örs, Ö. ve Öztürk, Ö., 2018. Konya koşullarında yağlık keten (Linum usitatissimum L.) çeşitlerinin verim ve bazı tarımsal özelliklerinin belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 32 (3), 305-311.
• Rokade B. S., Madane K. T., Jadhav J. D. and Kamble P. S. 2015. Linseed (Linum usitatissimum L.) sowing dates, genotypes influence on growth, yield attributes and yield. International Journal of Agricultural Sciences. 11 (2): 248-256.
• Sezer, S. 2010. Van koşullarında aspir (Carthamus tinctorius L.)’ de farklı azot ve fosfor dozlarının verim, verim unsurları ve kalite üzerine etkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Ana Bilim Dalı.Yüksek Lisans Tezi.
• Tanman, D. 2009. Tekirdağ koşullarında kışlık ekim zamanlarının bazı keten (Linum usitatissimum L.) çeşitlerinin verim ve verim özelliklerine etkisinin araştırılması. Yüksek Lisans Tezi. Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ.
• Tarıman, M. C. 1950. Ketenin Lif Bitkisi Olarak Teknolojisi Bakımından Zirai Ve Botanik Temellere Dayanarak Takdiri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fak. Yayınları No: 2, s. 295.
• Tunçtürk, M. 2007. Van koşullarında bazı keten (Linum usitatissimum L.) çeşitlerinin verim ve bazı verim ögelerinin belirlenmesi, Tarım Bilimleri Dergisi, 13 (4): 365-371.
• Tunçtürk, R., Kulaz, H. and Tunçtürk, M. 2019. Effects of different sowing times and phosphorus application on yield and quality of camelina (Camelina sativa L. Crantz). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 29 (2): 274-281.
• Umer K. H., Zeenat F., Ahmad W., Ahmad I. and Khan A. V. 2017. Therapeutics, phytochemistry and pharmacology of Alsi (Linum usitatissimum L.): An important Unani drug. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, 6(5): 377-383.
• Uzun, Z. 1992. Ketende ekim zamanı ve ekim sıklığının verim ve verim öğelerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Vollman, J. and I. Rajcan, 2009. Oil Crops. Volume 4 ISBN 978-0-387-77593-7 e-ISBN 978-0-387-77594- 4 DOI 10.1007/978-0- 387-77594-4 Springer Dordrecht Heidelberg London New York, p.1-30.
• Yıldırım, U. 2005. Seçilmiş alternatif keten (Linum usitatissimum L.) hatlarının verim ve verim öğeleri bakımından karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Ziraat Fak. Tarla Bitkileri A.B.D. Doktora Tezi.
• Yıldırım, H. 2015. Effects of nitrogen and phosphorus doses on some of the yield and quality components in camelina (Camelina sativa L.) Crantz). The Graduate School of Natural and Applied Science of Selçuk University The Degree of Master of Science in Field Crops. Konya, Turkey.
• Yıldırım, H. and Önder, M. 2016. Farklı gübre dozlarının ketencik (Camelina sativa (L.) Crantz) bitkisinde bazı verim ve kalite bileşenlerine etkileri. Selçuk Tarım Bilimleri Dergisi, 3(1): 117-122.