Overview of a Different Design of the Islamic Glass Production Through a Sample in the Ödemiş Museum: Molar Flasks

Yıl 2020, , 625 - 641, 30.06.2020

Zeynep Çakmakçı

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.202032

Öz

One of the most interesting types of glass objects produced in the Islamic period is molar flasks undoubtedly. Due to the rectangular prismatic form and the pointed protrusions extending from the four corners of its base, the molar flask is called with this name since it resembles the root of the molar tooth, and it is among the common productions of the Early Islamic period. Because of their small size and narrow volumes, these flasks are considered to have been designed for the purpose of containing precious cosmetics, primarily perfumes. Molar flasks spread over a wide area of the Islamic world, mainly Egypt, which is thought to be the main production site. The molar flask in the Ödemiş Museum is broken and deficient in the neck and also quite worn. This flask was made of a translucent glass whose color is very light yellowish green and produced with the mould-blown method, and all the four sides of this flask was decorated with a geometric-style adornment made by using the facet-cut technique. This sample, which was recorded to be situated around Merzifon, dated back to a period between the late 9th and the late 11th centuries A.D. in consideration of its close equivalents in terms of color, size and decoration and also production technique. This flask, which is one of the rare examples found within the borders of Turkey, is considered to be imported from the Eastern Mediterranean region under the influence of Islam. In the article, in the context of this flask in the Ödemiş Museum, the topics such as the production technique, form, decoration, color, function, production center and origin of the molar flasks are addressed in detail.

Anahtar Kelimeler

Molar Flask, Glass, Early Islamic Period, Ödemiş Museum, Islamic Glass

Ödemiş Müzesi’ndeki Bir Örnek Üzerinden İslam Cam Üretiminin Farklı Bir Tasarımına Bakış: Azı Dişi Formlu Şişeler

Öz

İslam döneminde üretimi yapılan en ilginç cam obje türlerinden biri kuşkusuz azı dişi formlu şişelerdir. Dikdörtgen prizma şeklindeki formu ve kaidesinin dört köşesinden uzanan sivri çıkıntıların azı dişinin köküne benzetilmesinden dolayı bu isimle adlandırılan şişeler, Erken İslam döneminin yaygın üretimlerinden biridir. Bunların küçük boyutları ve dar hacimleri nedeniyle başta parfüm olmak üzere kozmetik amaçlı değerli sıvıların konulması için tasarlandığı kabul edilir. Azı dişi formlu şişeler, başlıca üretim yeri olduğu tahmin edilen Mısır olmak üzere İslam dünyasının geniş bir alanına yayılmıştır. Ödemiş Müzesi koleksiyonunda yer alan azı dişi formlu şişe ise boyun kısmından kırık ve noksan, ayrıca oldukça aşınmış durumdadır. Yarı saydam çok açık sarımsı yeşil renkteki camdan ve kalıba üfleme yöntemiyle üretilmiş bu şişenin dört bir yüzü, yüzey kesme tekniğiyle yapılmış geometrik karakterli bir bezeme ile dekore edilmiştir. Merzifon dolaylarında bulunduğu kaydedilen bu örnek, renk, boyut ve dekorasyon açısından yakın benzerleri ve yapım tekniği göz önüne alınarak MS IX. yüzyıl sonu - XI. yüzyıl sonuna tarihlenmiştir. Ülkemiz sınırları içinde bulunmuş nadir örneklerden biri olan bu şişenin, İslam etkisindeki Doğu Akdeniz coğrafyasından ithal edildiği düşünülmektedir. Makalede Ödemiş Müzesi’ndeki bu şişe bağlamında azı dişi formlu şişelerin, üretim tekniği, formu, dekorasyonu, rengi, işlevi, üretim merkezi ve kökeni gibi konular da ayrı başlıklar altında detaylı olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azı Dişi Formlu Şişe, Cam, Erken İslam, Ödemiş Müzesi, İslam Camcılığı

Kaynakça

• Akat et al. 1984 Y. Akat, N. Fıratlı – H. Kocabaş, Cam Eserler Kataloğu/ Catalogue of Glass in the Hüseyin Kocabaş Collection. İstanbul 1984
• Baer 1983 E. Baer, Metalwork in Medieval Islamic Art. State University of New York, Albany 1983.
• Carboni 2001 S. Carboni, Glass from Islamic Lands, The Al-Sabah Collection Kuwait National Museum. London 2001.
• Clairmont 1977 C. Clairmont, Benaki Museum Catalogue of Ancient and Islamic Glass. Athens 1977.
• Çelik 2012 İ.U. Çelik, “Diş Formunda İslami Dönem Koku Şişeleri”. 2. Sosyal Bilimler Genç Araştırmacılar Sempozyumu Bildirileri (2012) 91-100.
• Gudenrath 2001 W. Gudenrath, “A Survey Islamic Glassworking and Glass-Decorating Techniques”. Glass of the Sultans. New Haven and London (2001) 46-70.
• Gutfeld 2010 O. Gudfeld, “Ramla: Final Report on the Excavations North of the White Mosque”. Qedem 51 (2010) 1-332.
• Hadad 2005 S. Hadad, “Excavations at Bet Shean, Volume 2: Islamic glass vessels from the Hebrew University Excavations at Bet Shean”. Qedem Reports 8 (2005) 1-202
• Israeli 2003 Y. Israeli, Ancient Glass in the Israel Museum, The Eliahu Dobkin Collection and Other Gifts, The Israel Museum. Jerusalem 2003.
• Geyik Karpuz 2014 G. Geyik Karpuz, Adıyaman, Elazığ, Hatay, Mardin, Şanlıurfa Müzelerinde Bulunan İslami Dönem Cam Eserler. Yayımlanmamış Doktora tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum 2014.
• Geyik Karpuz 2017 G. Geyik Karpuz, “Anadolu’daki Örnekleri ile İslami Dönem Cam Minyatür Şişeler”. 20. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri I (2017) 323-333.
• Kröger 1995 J. Kröger, Nishapur Glass of the Early Islamic Period, The Metropolitan Museum of Art. New York 1995.
• Lamm 1929-1930 C. J. Lamm, Mittelalterliche Gläser und Steinschnittarbeiten aus dem Nahen Osten I-II. Berlin 1929–1930.
• Lamm 1937 C. J. Lamm, “Islamische Gläser im Polnischen Nationalmuseum zu Warszawa”. Rocznik Orjentalistyczny XIII (1937) 85-90.
• Lane 1938 A. Lane, “Medieval Finds at Al Mina in North Syria”. Archaeologia V/87 (1938) 19-78.
• Melikian-Chirvani 1982 A. S. Melikian-Chirvani, “Islamic Metalwork from the Iranian World 8-18th Centuries”, Victoria and Albert Museum Cataloque. London 1982.
• Meyer 1992 C. Meyer, Glass from Quseir Al-Qadim and the Indian Ocean Trade. Chicago 1992.
• Moraitou 2012 M. Moraitou, “’Women” Byzantium and Islam, Age of Transition, 7th-9th Century. Eds. H. C. Evans - B. Ratliff, The Metropolitan Museum of Art, New York (2012) 192-197.
• Pinder et al. 1987 R. H. Pinder, Wilson – G. T. Scanlon, “Glass Finds from Fustat”. Journal of Glass Studies 29 (1987) 60-71.
• Riis – Poulsen 1957 P. J. Riss – V. Poulsen, ‘“Les Verreries” HAMA Fouilles Et Recherches 1931–1938, IV2, Les Verreries et Poteries Medievales’. Copenhague (1957) 30–116.
• Scanlon – Pinder-Wilson 2001 G. T. Scanlon – R. H. Pinder-Wilson, Fustat Glass of the Early Islamic Period: Finds Excavated by The American Research Center in Egypt 1964-1980. London 2001.
• Shatil 2016 A. Shatil, “Bone Figurines of the Early Islamic period: the so called “Coptic dolls” from Palestine and Egypt”. Ed. S. Vitezović, Close to the bone: current studies in bone Technologies. Belgrade (2016) 296-314.
• Stern – Erten-Yağcı1989 E. M. Stern – E. Erten-Yağcı, “Adana Bölge Müzesinde Sergilenmekte Olan Cam Eserler – The Glass Vessels Exhibited in the Bölge Museum-Adana”. Belleten LIII/207-208 (1989) 583-605.
• Uysal 2013 Z. Uysal, Kubad-Abad Sarayında Selçuklu Cam Sanatı. Ankara 2013.
• Walton 2012 M. Walton, Imperfect Perfection, Early Islamic Glass. Qatar 2012.
• Whitehouse 2001a D. Whitehouse, ‘“Mosaic Glass”. Glass of the Sultans. New Haven and London (2001) 147-154.
• Whitehouse 2001b D. Whitehouse, “Cut and Engraved Glass”. Glass of the Sultans. New Haven and London (2001) 155-198.
• Whitehouse 2014 D. Whitehouse, Islamic Glass in the Corning Museum of Glass, Volume 2. New York 2014.