48-66 AYLIK ÇOCUKLARIN GELİŞİM DÜZEYLERİNE UYGUN ÇOCUK KİTAPLARI NASIL OLMALIDIR? BİR DELPHI ÇALIŞMASI

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 1, 52 - 75, 30.06.2018

Tuğçe Güzelyurt , Seda Saraç

Öz

Çocuklara küçük yaşlardan
itibaren okuma alışkanlığının ve sevgisinin aşılanması büyük önem taşımaktadır.
Okuma alışkanlığını ve sevgisini kazandırmanın en eğlenceli ve etkili yolu ise
çocuk kitaplarıdır. Çocukların erken yaşlarda, ilgi ve meraklarına hitap eder
nitelikte hazırlanmış çocuk kitapları ile etkileşime girmelerine olanak
sağlanması yoluyla onların okumayı eğlenceli bir uğraş olarak görmeleri ve
dolayısıyla okumaya karşı olumlu tutum geliştirmeleri sağlanabilir.Buna karşın
çocuğun ilgisini çeken veya okurken eğlendiren her çocuk kitabının çocuğun
gelişiminde olumlu etkiler bırakacağını söylemek mümkün değildir. Bu noktadan
hareketle çocuk kitabı yazarlarına, yayınevlerine ve ebeveynlere çocuk kitabı
biçimi ve içeriği açısından rehberlik edecek genel bir çerçeveye ihtiyaç olduğu
görülmektedir. Türkiye’deki alanyazın incelendiğinde ise hedef kitlesi okul
öncesi olan çocuk kitaplarında bulunması gereken özelliklerin belirlenmesi
üzerine ise sadece iki çalışma olduğu görülmektedir. Yılar ve Celepoğlu (2013)
ile Karatay (2011) tarafından yayınlanan bu çalışmalarda da tüm yaş grupları
için, alan yazında yer alan biçim ve içerik açısından genel kabul görmüş
görüşler derlenerek çocuk edebiyatı metinlerinde bulunması gereken özellikler
ortaya konmuştur. Çocuk kitaplarının çocukların gelişim düzeylerine
uygunluğunun değerlendirilmesinde kriter olabilecek bir çerçeve,
bulunmuyor olsa da çocuk kitaplarının niteliklerini farklı boyutlar açısından
inceleyip değerlendiren çok sayıda çalışma yapılmış olduğu görülmektedir.
Özetle, çocuk kitaplarının çocukların gelişim düzeyine uygun olup olmadığı
konusunda hem yazım sürecinde çocuk kitabı yazarlarına hem de kitap seçim
sürecinde ebeveynlere rehberlik edecek kriterler bulunmamaktadır. Şayet çocuk
kitaplarının okurken eğlendirmesi dışında çocuğun gelişimini olumlu yönde
etkilemesi ve çocuk üzerinde olumsuz etki bırakmaması isteniyorsa, yazar ve
çizerlerin gelişimi destekleyici nitelikte kitaplar yazması ve ebeveynlerin de
bu nitelikte kitaplar seçmesi gerekmektedir. Bu bağlamda, çocuk kitaplarında
bulunması beklenen çocuk gelişimini destekleyici niteliklerin neler olduğunun
ortaya konması önem kazanmaktadır. Bu doğrultuda bu çalışmada uzman görüşlerine
başvurularak “48-66 aylık çocukların gelişim düzeylerine uygun çocuk kitapları
nasıl olmalıdır?” sorusuna cevap aranmaktadır.Çalışmada alan uzmanlarının
görüşleri arasında fikir birliğine ulaşmayı amaçlayan Delphi tekniği
kullanılmıştır. Delphi çalışması, Türkiye’de çocuk edebiyatı alanında
çalışmalar yapan akademisyenler ve çocuk kitabı yazarlarının katılımıyla 3 tur
olarak gerçekleştirilmiştir. Delphi birinci turunda uzmanlara “48-66 aylık
çocukların gelişim düzeylerine uygun çocuk kitabı özellikleri nasıl olmalıdır?”
sorusu yöneltilmiş ve gelen cevaplar içerik analizi tekniği ile incelenerek 2
ana tema, 14 alt tema ve 217 madde belirlenmiştir. Delphi ikinci ve üçüncü
turlarında ise medyan, üçüncü çeyrek, birinci çeyrek ve çeyrekler arası
genişlik hesaplamaları yapılmıştır. Araştırmanın sonucunda iki ana tema (biçim
ve içerik) ve 14 alt tema altında yer alan toplam 108 madde üzerinde görüş
birliği sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk Edebiyatı, Çocuk Gelişimi, Çocuk Kitabı, Delphi Tekniği, Okul Öncesi Dönem, Biçim ve İçerik

Kaynakça

• Ager, A., Stark, L., Akesson, B., & Boothby, N. (2010). Defining best practice in care and protection of children in crisis-affected settings: A delphi study. Child Development, 81, 1271-1286.
• Alkan Ersoy, Ö., & Bayraktar, V. (2015). Okul öncesi dönemde çocuk edebiyatı kavramı ve çocuk kitaplarının özellikleri. F. Temel ve A. Turla (Ed.). Her yönüyle okul öncesi eğitim içinde (s. 9-41). Ankara: Hedef Yayıncılık.
• Aygün, A. (2014). 2004-2013 yılları arasında yayımlanan resimli öykü kitaplarında metin-resim ilişkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Alpöge, G. (2003). Çocuk edebiyatının çocuk gelişimine katkısı. Çoluk Çocuk, 24, 32-33.
• Aram, D., &Aviram, S. (2009). Mothers’ story book reading and kindergartners socioemotional and literacy development. Reading Psychology, 30, 175-194.
• Armağan, C. (2004). Çocuk yazınında dil ve sorumluluk. Çağdaş Türk Dili Dergisi, 195, 103-106.
• Aslan, C. (2006). Çocuk yazınında mizah kullanımının bilişsel, duyuşsal ve toplumsal yönden önemi. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumunda sunulan bildiri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Baker, L., Scher, D., & Mackler, K. (1997). Home and family influences on motivations for reading. Educational Psychologist, 32, 69-82.
• Bilgin, H. (2011). 5-6 yaş çocuklarına yönelik 1990-2010 yılları arasında basılan resimli kitapların çocuğa görelik kavramına göre incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Brookshire, J., Scharff, L. F., & Moses, L. E. (2002). The influence of illustrations on children's book preferences and comprehension. Reading Psychology, 23, 323-339.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak Kılıç, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri (19. bs.) Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.Ciravoğlu, Ö. (2000). Çocuk edebiyatı. İstanbul: Esin yayınevi.
• Child, I. L., Potter, E. H., &Levine, E. M. (1946). Children's textbooks and personality development: An exploration in the social psychology of education. Psychological Monographs, 60, 1-54.
• Çakmakçı, N. (2011). Çocuk kitaplarında oyun öğesi ve okul öncesi eğitim amaçlı etkileşimli çocuk kitabı tasarım çalışması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dağlıoğlu, H. E., & Çakmak, Ö. Ç. (2009). Okul öncesi çocuklarına yönelik yayınlanan hikâye kitaplarının şiddet ve korku öğeleri açısından incelenmesi. Türk Kütüphaneciliği, 23, 510-534.
• Demircan, C. (2006). TÜBİTAK çocuk kitaplığı dizisindeki kitapların dış yapısal ve içyapısal olarak incelenmesi. Mersin Üniversitesi Fakültesi Dergisi, 2, 12-27.
• Dilidüzgün, S. (2003). Çocuk edebiyatı ve eğitsel özellikleri (ss. 197-204). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• Döl, A. (1999). 0-6 yaş çocuk kitabı resimlemeleri. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Elfeddali, C. B., Mesters, I., Wiers, R. W., & De Vries, H. (2010). Factors underlying smoking relapse prevention: Results of an international delphi study. Health Education Research Advance Access, 25, 1008-1020.
• Ersoy, Ö., Avcı, N., & Turla, A. (2009). Bilmece tekerleme parmak oyunu ve şiirler. İstanbul: Morpa.
• Fletcher, K. L., & Reese, E. (2005). Picture bookreading with young children: A conceptual frame work. Developmental Review, 25, 64-103.
• Griffith, P. L., Beach, S. A., Ruan, J., & Dunn L. (2008). Literacy for young children. London: Corwn Press.
• Gönen, M. (2000). Resimli çocuk kitaplarının içerik, resimleme, fiziksel özellikleri ve Türkiye’de son on yılda resimli kitaplar alanında yapılmış tezler. I. Ulusal Çocuk Kitapları Sempozyumunda sunulan bildiri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Gönen, M., Katrancı, M., Uygun M., & Uçuş, Ş. (2011). İlköğretim birinci kademe öğrencilerine yönelik çocuk kitaplarının, içerik, resimleme ve fiziksel özellikleri açısından incelenmesi, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim ve Bilim, 36, 160, 250-265.
• Gönen, M., & Işıtan, S. (2006). Resimli çocuk kitaplarının benlik kavramıyla ilgili konuları içermesi yönünden incelenmesi. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumunda sunulan bildiri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Gönen, M., Uludağ, G., Tanrıbuyurdu, E., & Tüfekçi, E. (2014). 0-3 yaş çocuklarına yönelik resimli çocuk kitaplarının özelliklerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 126-139.
• Güleç, H. Ç., & Geçgel, H. (2006). Çocuk edebiyatı. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Herring, M. C. (2004). Development of constructivist-based distance learning environment. The Quarterly Review of Distance Education, 5, 231-242.
• Hsiao, C. Y., & Chang, Y. M. (2015). A Study of the use of picture books by preschool educators in outlying. Islands of Taiwan. International Education Studies, 9, 1-19.
• Hsu C. C., & Sandford B. A. (2007). The Delphi technique: making sense of consensus. Accessed October 14, 2017. http://pareonline.net/pdf/v12n10.pdf. adresinden erişildi.
• İpek-Yükselen, A., & Bencik-Kangal, S. (2011). Resimli çocuk kitaplarının renk kavramı kazanımı üzerine etkisinin incelenmesi. III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumunda sunulan bildiri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Karatay, H. (2011). Kuramdan uygulamaya çocuk edebiyatı el kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kardaş Koçak, M. (2017). 2000-2004 yılları arasında okul öncesi dönem çocukları için yayınlanmış olan hikaye kitaplarının dış yapı, içyapı ve resimleme nitelikleri açısından incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Kaya, M. (2011). Çocuk edebiyatının işlevi, amacı ve özellikleri. H. Küçük (Ed.), Eğitim-Sen ilköğretim çocuk edebiyatı kitap kataloğu içinde (ss. 12-14). Ankara: Eğitim Sen Yayınları.
• Kiefer, B. Z., Hepler, S. I., Hickman, J., & Huck, C. S. (2007). Charlotte Huck's children's literature. Mc Graw-Hill Companies.
• Kul, N. (2014). Evrensel bakış açısıyla ülkemizde 1930-2010 yılları arasında basılan resimli çocuk kitapları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Konar, E. (2006). Çocuk gelişiminde kitabın önemi. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumunda sunulan bildiri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Konar, E., & Sargın, N. (2004). 1995-2002 yılları arasında yayımlanan okul öncesi hikaye kitaplarındaki bazı kavramların içerik ve kitapların biçimsel olarak incelenmesi. Erken Çocukluk Eğitiminde Sanat Sempozyumunda sunulan bildiri. Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi, Ankara.
• Korkmaz, H. E., & Erden, M. (2012). The characteristics of the curriculum for designing democratic educational environment. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 46, 2496-2502.
• Körükçü, Ö. (2012). Okulöncesi eğitime yönelik resimli çocuk kitaplarının bulunması gereken temel özellikler açısından incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 243-254.
• Leech, K., A., & Rowe, M., L. (2014). A comparison of preschool children’s discussions with parents during picture book and chapter book reading. First Language, 34, 205–226.
• Mardi, H. Ö. (2006). Çocuk kitapları resimlemede karakter yaratma. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• McIlrath, C., Keeney, S., McKenna, H., & McLaughlin, D. (2010). Benchmarks for effective primary care‐based nursing services for adults with depression: a Delphi study. Journal of Advanced Nursing, 66(2), 269-281.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2013). Çocuk gelişimi ve eğitimi, çocuk edebiyatına giriş. http://megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/%C3%87ocuk%20Edebiyat%C4%B1na%20Giri%C5%9F.pdf adresinden 29.03.2017 tarihinde erişildi.
• Nicholas, J. L. (2007). An exploration of the impact of picture book illustrations on the comprehesion skills and vocabulary development of emergentreaders. Yayımlanmamış doktara tezi, Louisiana State University.
• Nodelman, P. (1996). The pleasures of children's literature. Longman Pub Group.
• Norton, D. E. (1991). Through the eyes of a child: An introduction to children's literature. Maxwell Macmillan International Pub. Group.
• Oğuzkan, F. (2006). Çocuk edebiyatı. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Ortiz, C., Stowe, R., M., & Arnold, D., H. (2001). Parental influence on child interest in shared Picture book reading. Early Childhood Research Quarterly, 16, 263-281.
• Özyar, G. S. (2012) Okuma becerisinin geliştirilmesi ve çocuğun dil-kavram gelişmesi bağlamında Yalvaç Ural'ın çocuk kitapları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Peng, J. (2009). An educational analysis of Chinese business development strategies by United States agri cultural companies: A delphi study. Unpublished doctoral dissertation. Purdue University.
• Rossman, M., & Carey, Y., D. (1995). Yetişkin Eğitimi ve Delphi Tekniği; Açıklama ve Uygulama. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 7, 233-237.
• Saçkesen, S. (2008). Çocuk kitapları seçiminde anne-babaların ve okul öncesi öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Sarı, N. (2006). Çocuk kitapları illüstrasyonları üzerine bir araştırma ve bir örnekleme. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Sawyer, W. (2004). Growingup with literature. Clifton Park, NY: Thomson/Delmar Learning.
• Senechal, M., Cornell, E. H., & Broda, L. S. (1995). Age-related differences in the organization of parent-infant interactions during picture book reading. Early Childhood Research Quarterly, 10, 317-337.
• Sever, S. (2015). Çocuk ve edebiyat (8. bs.). Ankara: Tudem Yayıncılık.
• Skulmoski, G., Hartman, F., & Krahn, J. (2007). The Delphi Method for graduate research. Journal of Information Technology Education, 6, 21–42.
• Strickland, D. (1977). Promoting Language ad Concept Development Literature and Young Children. III National Council of Teachers of English, Urbana.Şahin, A. E. (2001). Eğitim ve araştırmalarında delphi tekniği kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 20, 215-220.
• Şeref, G. (2008). Okul öncesi dönem çocuklarına yönelik masal kitaplarındaki illüstrasyonların incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Şirin, M. R. (2000). 99 soruda çocuk edebiyatı. İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları.
• Tanju, E. H. (2010). Çocuklarda kitap okuma alışkanlığına genel bir bakış. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 6, 30-39.
• Taşdemir, M. (2005). Eğitsel Bir Materyal Olarak Çocuk Hikâye ve Romanlarının Nitelik Düzeyi. Milli Eğitim, 33, 168.
• Terrell, R. (2009). Determining an effective current and future enterprise architecture in the federal government: A delphi study. Unpublished doctoral dissertation. Walden University.
• Tosunoğlu, M., & Kayadibi, N. (2006). Türkiye’de 2000-2005 yılları arasında devlet tarafından yayımlanmış çocuk kitaplarının biçim ve içerik analizi. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Ankara.
• Tuğrul, B. (2002). 4-10 yaş grubunda çocukları olan ailelerin çocuk kitapları hakkındaki görüşlerinin ve tutumlarının incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 21-30.
• Tuğrul, B., & Feyman, N. (2006). Okul öncesi çocukları için hazırlanmış resimli öykü kitaplarında kullanılan temalar. II. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Turla, A. (2015). Okul öncesi dönemde çocuk edebiyatı (2. bs). Ankara: Hedef CS Basın Yayın.
• Veziroğlu, M., & Gönen, M. (2012). Resimli çocuk kitaplarının MEB Okul Öncesi Eğitim Programı’ndaki kazanımlara uygunluğunun incelenmesi. Eğitim ve Bilim,163, 227-237.
• Yılar, Ö., & Celepoğlu, A. (2013). Çocuk yayınları ve bu yayınlarda bulunması gereken temel unsurlar. Yılar, Ö. ve Turan, L. (Ed.). Eğitim Fakülteleri İçin Çocuk Edebiyatı içinde (4. Baskı). Ankara: Pegem.
• Young, S. J., & Jamieson, L. M. (2001). Delivery methodology of the Delphi: A comparison of two approaches. Journal of Park and Recreation Administration, 19 (1), 42-58.
• Zeliff, N. D. ve Heldenbrand, S. S. (1993). "What Has Being Done In The International Business Curriculum?". Business Education Forum, 48 (I),23-25.
• Wenzel, E. (1948). Children's literature and personality development. Elementary English, 25, 12-34.
• Whitehurst, G. J., & Lonigan, C. J. (1999). Child development and emergentliteracy. Annual Progress İn Child Psychiatry And Child Development, 37-76.
• Wilson, D., Koziol-Mclain, J., Garrett, N., & Sharma, P. (2010). A hospital-based child protection programme evaluation instrument: A modified delphi study. International Journal for Quality in Health Care, 22, 283-293.