Bilişim Etiği Değerlerine Yönelik Tutum Ölçeğinin Geliştirilmesi

Yıl 2019, Cilt: 20 Sayı: 2, 335 - 350, 31.12.2019

Berkay Çelik , Kerim Gündoğdu

https://doi.org/10.12984/egeefd.590560

Cited By: 5

Öz

Son yıllarda bilişim alanında ortaya çıkan
gelişmeler neredeyse her alanda insan yaşamını kolaylaştıran yenilikler
sunmaktadır. Teknolojinin yaşamımıza yerleşmesinin olumlu yanları olduğu kadar
olumsuz yanları da mevcuttur. Günümüzde teknolojinin sağladığı internet ve
sosyal medya olarak adlandırılan sanal ortamlarda bireyler birçok problemle
karşılaşmaktadır. Bu bağlamda, bireylerin sanal ortamdaki problemlere yönelik
algılarının belirlenmesinin ve bu problemlerin çözümüne yönelik çalışmaların
yapılmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Bu çalışmada lise düzeyindeki
öğrencilerin, bilişim alanında yer alan değerlerle ilgili olarak tutumlarını
belirlemeye yönelik bir ölçek geliştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada ilk
olarak meslek lisesi bilişim teknolojileri alanında okutulan derslerin öğretim
programları, ders kitapları ve literatürde yer alan bilişim ve internet etiği
konulu çalışmalar incelenmiştir. Daha sonra bilişim teknolojileri alanında on
adet temel değer belirlenmiş ve her bir değeri temsilen toplam 110 taslak madde
yazılmıştır. Taslak ölçek maddeleri yedi uzmanın görüşüne sunulmuş ve ölçek 80
maddeye düşürülerek deneme formu hazırlanmıştır. Elde edilen form, meslek
liselerinin bilişim teknolojileri alanının 12. sınıfında okuyan 306 öğrenciye
uygulanmıştır. Yapılan faktör analizleri sonucunda sekiz boyut ve 31 maddeden
oluşan Bilişim Etiği Değerlerine Yönelik Tutum Ölçeği elde edilmiştir. Ölçeğin
tamamı için Cronbach alfa güvenirlik katsayısı 0.798 olarak hesaplanmıştır. Bulgular,
ölçeğin güvenilir ve geçerli bir ölçek olarak rahatlıkla kullanılabileceğini
göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Bilişim Etiği Değerleri, İnternet Etiği, Değerler Eğitimi, Bilişim Etiği

Developing an Attitude Scale towards Informatics Ethical Values

Öz

In recent years, developments within the field
of informatics have offered innovations that facilitate human life. However,
the use of technology has both positive and negative effects. Nowadays, many
problems are encountered in the internet and social media which people use
frequently. Within this understanding, it is necessary to determine the
perceptions of individuals about the problems in the virtual environment and to
carry out studies to solve these problems. The purpose of this study was to
develop an attitude scale determining high school students’ attitudes toward
different values in informatics. In this study, firstly the vocational high
school information technologies courses’ curricula, textbooks, studies on
informatics, and internet ethics literature were examined. Then, ten basic
values were determined in the informatics field and a total of 110 draft items
were written to represent each value. The draft scale was reviewed by seven
experts, and they were reduced to 80 items in the trial from. 306 students who were
in their last year of studies in the informatics branch of vocational high
schools filled out the survey. The Informatics Ethical Values attitude scale
obtained as a result of factor analysis consists of eight sub-dimensions and 31
items. The reliability (Cronbach alpha) of the scale was found 0.798. According
to the results, the scale is a reliable and valid instrument and may be used in
future studies.

Anahtar Kelimeler

Informatics Ethical Values, Internet Ethics, Values Education, Informatics Ethics

Kaynakça

• Ada, S., Baysal, ve N., Korucu, S. (2005). Sınıf öğretmenlerinin sınıf içi olumsuz davranışlara gösterdikleri tepkilerin karakter eğitimi ve 2005 ilköğretim programı açısından değerlendirilmesi. Değerler Eğitimi Dergisi, 3(10), 7-18.
• Adam, A. & Ofori-Amanfo, J. (2000). Does gender matter in computer ethics? Ethics and Information Technology, 2(1), 37–47.
• Akçin, R. (2015). Öğretmen algılarına göre öğrencilerin uygun olmayan internet kullanımları (İstanbul ili örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Akpınar, E. (2017). AK-TEK sağlıkta sosyal medya kullanımı ölçeğinin geliştirilmesi ve aile hekimlerinin sosyal medya kullanımlarının kişisel ve mesleki gelişimlerine etkilerinin değerlendirilmesi. (Uzmanlık Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Aktay, E. (2010). Bilişim etiği ve mobil iletişim için küresel sistem (gsm) sektöründe bir uygulama. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Anlı, G. (2018). İnternet bağımlılığı: sosyal ve duygusal yalnızlık. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi. 3(2), 389-397.
• Arıkan Y. D., Şimşek Ö. ve Kaya, A. (2012). Öğretmen adaylarının sosyal ağ sitelerini kullanım durumları ve internet bağımlılığı düzeyleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Arıkan, Y. D. ve Duymaz, S. H. (2014). Gerçek yaşam durum senaryolarıyla bilişim etiği ölçeğini Türkçeye uyarlama çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 15(1), 318-337.
• Arıkan, Y. D. ve Duymaz, S. H. (2015). Bilişim etiği öğretimi uygulaması. İlköğretim Online, 14(1), 188-199.
• Arslan, M. (2009, Haziran). Türkiye’de yabancı dil edinim sorunu ve yabancı dil olarak Türkçe. First International Symposium Sustainable Development Kongresi’nde sunulan sözel bildiri, Sarajevo-Bosna Hersek.
• Aslanyürek, M. (2016). İnternet ve sosyal medya kullanıcılarının internet güvenliği ve çevrimiçi gizlilik ile ilgili kanaatleri ve farkındalıkları. Maltepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 3(1), 80-106.
• Aydın M. ve Çelik T.(2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sosyal medya kullanım ve doyumlarının incelenmesi. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 3(2), 82-97.
• Balcı, Ş. ve Gülnar, B. (2009). Üniversite öğrencileri arasında internet bağımlılığı ve internet bağımlılarının profili. Selçuk İletişim Dergisi, 6(1), 5-22.
• Beyhan, Ö. ve Tunç, H.S. (2012). Öğretmen adayı öğrencilerin bilişim teknolojilerini etik kullanımlarının incelenmesi. Yükseköğretim Dergisi, 2(2), 85-94.
• Bozkurt, S. (2016). Sosyal bilimler liseleri öğrenci velilerinin değer algıları. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(4), 126-135
• Büyüköztürk, S. (2006). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Byrne, B. M. (2010). Multivariate applications series. Structural equation modeling with AMOS: Basic concepts, applications, and programming (2nd Ed.). New York, NY, US: Routledge Taylor & Francis Group.
• Cho, S. H., Kim, K. M., & Kim, S. S. (2009, Aralık). Computer ethic scale: a study of reliability and validity on the middle school students. Paper presented at the Doctoral Student Consortium Proceedings of the 17th International Conference on Computers in Education. Hong Kong: Asia-Pacific Society for Computers in Education.
• Çakır-Balta, Ö.ve Horzum, M.B. (2008). İnternet bağımlılığı testi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama Dergisi. 7(13), 87-102.
• Demircioğlu, Z. (2017). İnternet kullanımının toplumsal ilişkilerin dönüşümü üzerine etkileri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 10(52), 621-627 doi:10.17719/jisr.2017.1922
• Dill, B. J., & Anderson, R. E. (2003). Ethics-related technology policies in schools. Social Science Computer Review, 21(3), 326–339.
• Dorantes, C. A., Hewitt, B. & Goles, T. (2006, January). Ethical decision-making in an IT context: The roles of personal moral philosophies and moral intensity. Proceedings of the 39th Annual Hawaii International Conference on System Sciences (HICSS'06), downloaded at 12.10.2018 from https://ieeexplore.ieee.org/document/1579714
• Dönmez, B. ve Cömert, M. (2007). İlköğretim okulu öğretmenlerinin değer sistemleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 5(14), 29-59.
• Durak H. ve Seferoğlu S. S. (2016). Türkiye’de sosyal medya okuryazarlığı ve sosyal ağ kullanım örüntülerinin incelenmesi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(46), 526-535.
• Duymaz, S. H. (2013). Ortaokul öğrencilerine yönelik “bilişim etiği öğretim programı” uygulaması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Erdem, Z. (2008). Öğretmen adaylarının bilişim teknolojilerini kullanımlarının etik açıdan değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Erkorkmaz, Ü., Etikan, İ., Demir, O., Özdamar, K. ve Sanisoğlu, S. Y. (2013). Doğrulayıcı faktör analizi ve uyum indeksleri. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri Dergisi, 33(1), 210-223 doi:10.5336/medsci.2011-26747
• Erol, G. ve Hassan, A. (2014). Gençlerin sosyal medya kullanımı ve sosyal medya kullanımının tatil tercihlerine etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 7(31), 804-812.
• Fidan, M. (2016). Bilişim etiği boyutlarına göre bilişim teknolojileri ve yazılım dersi öğretim programı kazanımlarının incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(4), 1641-1654.
• Friedman, B. (1997). Social judgments and technological innovation: adolescents’ understanding of property, privacy, and electronic information. Computers in Human Behavior, 13(3), 327-351 doi:10.1016/S0747-5632(97)00013-7
• Gattiker, U. E. & Kelley, H. (1999). Morality and computer: attitudes and differences in moral judgments. Information Systems Research, 10(3), 233–254.
• Genç, Z., Kazez, H. ve Fidan, A. (2013, Ocak). Çevrimiçi etik dışı davranışlarının belirlenmesi için bir ölçek uyarlama çalışması. XV. Akademik Bilişim Konferansında sunulan sözlü bildiri, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Ghazali, H. (2003). Examining high-school students’ views on computer and information ethics. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kansas State University, Kansas-The USA.
• Gökçearslan, Ş. Günbatar, M. S. ve Berikan, B. (2015). Ortaokul öğrencilerinde bilişim etiği: gerçek yaşam durumu senaryolarıyla bir değerlendirme. Ege Eğitim Dergisi, 16(2), 254-273 doi:10.12984/eed.75260
• Güleç, V. (2018). Aile ilişkilerinin sosyal medyayla birlikte çöküşü. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 2(2), 105-120 doi:10.17932/IAU.EJNM.25480200.2018.2/2.105-120
• Günel, A., Turhal, Ç. ve İmal, N. (2010, Şubat). İlköğretim öğrencileri arasında internet kullanımının incelenmesine yönelik anket çalışması. 3.Ağ ve Bilgi Güvenliği Ulusal Sempozyumu Bildirileri, Atılım Üniversitesi, Ankara. http://www.emo.org.tr/ekler/ a3ab9ab93998aad_ek.pdf adresinden elde edildi.
• Güven, H. & Akar-Vural, R. (2017). İlkokullarda görev yapan İngilizce öğretmenlerinin akıllı tahta kullanımına ilişkin öz değerlendirmeleri. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 69-86.
• Haines, R. & Leonard, L. N. K. (2007). Individual characteristics and ethical decision-making in an IT context. Industrial Management & Data Systems, 107(1), 5-20 doi: 10.1108/02635570710719025
• Hooper, D., Coughlan, J. & Mullen, MR. (2008). Structural equation modelling: guidelines for determining model fit. Electronic Journal of Business Research Methods, 6(1), 53-60 doi:10.21427/D7CF7R
• Hu, L. T., & Bentler, P. M. (1995). Evaluating Model Fit. In R. H. Hoyle (Ed.), Structural Equation Modeling: Concepts, Issues and Applications,76–99. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Hur, A. J. H., Kim, K.-Y., Song, J.-B., & Lee, T.-W. (2009). The narrative approach to teach information and communication ethics education in elementary school. Proceedings of the 17th International Conference On Computers in Education, 6, 960-964.
• İnce, M. ve Koçak, M. C. (2017). Üniversite öğrencilerinin sosyal medya kullanım alışkanlıkları: Necmettin Erbakan Üniversitesi örneği. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 736-749.
• Kayak, S. (2010). BÖTE bölümü öğrencilerinin internet etiği algılarının incelenmesi. 10. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Konferansında (IETC 2010) sunulan sözlü bildiri. Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.
• Kebbati, K. (2001). Dealing with ethical issuesi in technology use in a high school classroom. (Unpublished Doctoral Dissertation). Kansas State University, Kansas, USA.
• Kır, İ. ve Sulak, Ş. (2014). Eğitim fakültesi öğrencilerinin internet bağımlılık düzeylerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 13(51), 50-167. doi:10.17755/esosder.96255
• Koç, Y., Şimşek, Ü. & Has C. (2013). Işık ünitesinin öğretiminde bilgisayar animasyonlarının etkisi. Muş Alparslan Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi. 1(2). 145-156.
• Korkmaz, Ö. ve Mahiroğlu A. (2007). İnternet kafelerin kullanım amaçları, yanlış alışkanlıklar ve eğitim düzeyine göre farklılıklar. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 8(2), 99-116.
• Köse, S., Savran-Gencer, A. ve Gezer, K. (2007). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin bilgisayar ve internet kullanımına yönelik tutumları. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(21), 44-54.
• Küçükali, A. (2016). Üniversite öğrencilerinin sosyal medya kullanımı: Atatürk Üniversitesi örneği. Bartın Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 7(13), 531-546.
• Lau, W. & Yuen, A. (2014). Internet ethics of adolescents: understanding demographic differences. Computers & Education, 72, 378–385.
• Loch, K. D., & Conger, S. (1996). Evaluating ethical decision making and computer use. Communications of the ACM, 39(7), 74–83. doi:10.1145/233977.233999
• Lou, S., Shih, R., Liu, H., Guo, Y., & Tseng, K. (2010). The influences of the sixth graders’ parents’ internet literacy and parenting style on internet parenting. TOJET: The Turkish Online Journal of Educational Technology, 9(4), 173-184.
• Mısırlı Ö. (2016). Öğretmen adaylarının sosyal medyadaki etik davranışlara ilişkin görüşlerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
• Nowlis, S. M., Kahn, B. E., & Dhar, R. (2002). Coping with ambivalence: the effect ofremoving a neutral option on consumer attitude and preference judgments. Journal of Consumer Research, 29(3),319–334. doi:10.1086/344431
• Özdemir, A. (2017). Yönetim bilişim sistemleri ve bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi bölümü öğrencilerinin internet teknolojilerinin etik kullanım düzeylerinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray.
• Özsarı, İ. ve Batdal-Karaduman, G. (2016). Eğitim fakültesi öğrencilerinin sosyal medya kullanımı ve yalnızlıklarının incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 5(Özel Sayı), 380-389.
• Paksoy, M. (2015). Ortaokul öğrencilerinin performans görevlerinde bilişim etik kurallarına uyma durumları. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Perry, B. (2010). Exploring academic misconduct: some insights into student behaviour. Active Learning in Higher Education, 11, 97-108.
• Saracaloğlu, S., Özyılmaz Akamca, G. ve Yeşildere, S. (2006). İlköğretimde proje tabanlı öğrenmenin yeri. Türk Eğitim Bilimleri, 4(3), 241-258.
• Solmaz B., Tekin G., Herzem Z. ve Demir M. (2013). İnternet ve sosyal medya kullanımı üzerine bir uygulama (23-32), Selçuk İletişim, 7(4), 23-32.
• Stone, M. H. (2004). Substantive scale construction. In E. V. Smith Jr. & R. M. Smith (Eds.). Introduction to Rasch measurement (pp. 201–225). Maple Grove, MN: JAM Press.
• Torun, Ö. (2007). Resmî ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören öğrencilerin internet etiğine ilişkin algılarının incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tosun, N., Geçer, A. ve Kaşıkçı, D. N. (2016). Öğretmen adaylarının internet etiği algıları ve kontrol odağı algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Açık öğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 2(4), 82-103.
• Tourangeau, R., Smith, T. W., & Rasinski, K. A. (1997). Motivation to report sensitive behaviors on surveys: Evidence from a bogus pipeline experiment. Journal of Applied Social Psychology, 27(3), 209-222.
• Turan, İ., Şimşek, Ü. ve Aslan, H. (2015). Eğitim araştırmalarında likert ölçeği ve likert-tipi soruların kullanımı ve analizi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 186-203.
• Yusufoğlu, Ö. Ş. (2017). Boş zaman faaliyeti olarak akıllı telefonlar ve sosyal yaşam üzerine etkileri: üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6(5), 2414-2434.
• Yoon, C. (2011). Ethical decision-making in the internet context: Development and test of an initial model based on moral philosophy. Computers in Human Behavior, 27(6), 2401–2409. doi:10.1016/j.chb.2011.08.007