Sayın Yazar(lar),

Bu yazımızda sizlere iThenticate ya da benzeri programların indeks sonuçlarının yorumlanması hakkında kısaca bilgi vermek istiyorum. Öncelikle iThenticate ya da benzeri yazılımlar yardımcı programlardır ve temelde çalışmanın BENZERLİK (Similarity) tespitini yaparak hem yazar(lar)a hem de editörlere kontrol amaçlı kolaylık sağlarlar. Yani programların temel işlevi intihali/aşırmayı tespit etmesi değildir. Bununla birlikte program yüzde yüz doğrulukla da çalışmaz. Bunun birçok nedeni vardır (kısıtlar: kitaplar ya da çevrimdışı kaynakların taranmaması vb.).

Ancak program, çalışmanın diğer çalışmalarla olan benzerliğini ortaya koyması bakımından oldukça kullanışlıdır. Program, kısıtlar dahilinde elde edilen, benzerlik raporu ile çalışmanın ne kadar ÖZGÜN olduğunu ortaya koyar/tespit eder. Yani bir yerden ne kadar çok kopyala-yapıştır ile cümle/paragraf alınırsa, takdir edersiniz ki çalışmanın özgünlüğü de o derece zayıflar. Tam bu noktada atıf gösterme kuralları devreye girmektedir. Bir kişinin atıfını olduğu gibi aktaracaksak bunun yöntemi farklıdır. Bunu tırnak içinde göstermek bir yöntemdir (ki bunun da belli oranlarının olduğu unutulmamalıdır). Ve bunu programda yoksay diyebilir, böylece benzerliği azaltıp özgünlüğü arttırabiliriz.

Ancak yazarlarımızın özellikle bu konuda şikayetleri olduğunu fark ettik. Örneğin paragraf olduğu gibi başka bir kaynaktan alınmış ve sonunda da kaynak gösterilmiş. Bunun neresi yanlış/intihal diyor? yazarlarımız. Haklılar fakat bu intihal değil atıf hatasıdır. Neden?

Az önce de bahsettiğim gibi eğer bir başka yazarın söylediklerini olduğu gibi kelimesi kelimesine aktaracaksak bu tırnak içinde olmalıdır. Aksi halde atıf hatası olarak karşımıza çıkar ve de benzerlik oranını arttırarak çalışmanın özgünlüğünü azaltır. Bunun yerine diğer yazarın fikrini kendi cümlelerimizle yorumlayarak aktarırsak (yazarın temel fikrine sadık kalarak) sonunda kaynak göstermek doğru bir yöntemdir. Bu ve benzeri durumlardan kaçınmak için atıf gösterme kurallarına uyulmalıdır.

Bu noktada alıntı yapmanın püf noktalarından da kısaca bahsetmek gerekir. Temel olarak iki tür alıntı vardır (kaynak için bkz. https://www.ybu.edu.tr/kutuphane/contents/files/apa.pdf):



1) Direkt, (quotation, tam alıntı);

Bu tür alıntılar, kaynak eserden olduğu gibi alınır. Sayfa numarası gerektirir. Bunun için yazar adı ve eser kökü belirtilmelidir. Alıntı tırnak (“….”) içinde olmalıdır.

Tırnak içerisindeki ifadede yer alan hem fikir hem de sözcükler zikredilen yazara aittir. Araştırmacı sadece aktaran durumundadır. Bu yüzden de sayfa numarası zorunlu olarak belirtilmelidir.

2) Endirekt, (in-text citation, anma, gönderme, atıf yapma). 

Bu tür alıntılar yazarın zikrettiği fikir için yapılır. Yine de kaynak belirtilir. Tırnak (“….”) gerektirmez.

Endirekt alıntılarda sadece bir fikir olmalıdır. Fikir zikredilen yazara, sözcükler zikreden yazara aittir. Yazar bu kurala bir başkasının fikrine saygı duymak için uyar. Kaynak bir makalenin, bir kitabın bütünü ya da bir çalışmanın bir kesiti olabilir. Fikir bu eserlerin tümünde ya da bir kısmında dile getirilmiş olabilir. Bazen sayfa aralıkları belirtilerek sayfa numarası da verilebilir. 

Tekrar programa dönecek olursak, programın bir diğer faydası da gözden kaçan/unutulan atıf göstermeme durumlarını tespit etmemize imkan sağlamasıdır. Bu durum, yani kaynağın olmaması, intihal/aşırma suçuna girmektedir ki bunu hem dergimizin hem de siz yazarlar ın yaşamasını istemeyiz. Ciddi sonuçları ve yaptırımları olan bir durumdur.

Sonuç olarak iThenticate ya da benzeri programların doğrudan bir intihal programı olmadığı (ki bu konudaki nihai kararı hukuki merciler verir) ve program(lar)ın bizlere yukarıda da belirtilen hususlarda kontrol amaçlı yardımcı bir program olduğu unutulmamalıdır.

Saygılarımızla...