Bitki Haklarının Tanınmasına Dair Açmazlar ve Açılımlar

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 270 - 298, 31.08.2024

Derya Avcı Dursun , Gönül Karabolu

Öz

Hayvan hakları kuramlarıyla kıyaslandığında görece yeni olan bitki haklarının negatif ve pozitif veçheleri bulunmaktadır. Hayvanlar için belirlenmiş olan negatif hakların tamamının bitkilere uygulanmasının zorluğu pozitif ilişkisel sorumluluklara odaklanmayı gerekli kılmaktadır. Bu nedenle hayvan hakları kuramcılarının belirlediği temel ilkeleri bitkilere uygulamak yerine, bitkilere keyfi şiddetin uygulanmasının ve onların tümüyle araçsal kılınmasının önüne geçecek konuları tartışmaya açıyoruz. Böylece hem olağan hem de olağanüstü hâlde uygulanan keyfiyeti; ekokırım, ekolojik yas ve yasa-şiddet ilişkisi bağlamında değerlendirmeyi amaçlıyoruz.

Anahtar Kelimeler

Bitki hakları, keyfi şiddet, pozitif yükümlülük, yaralanabilirlik, ekokırım, ekolojik yas

Kaynakça

• Agamben, G. (2004) Auschwitz’den Artakalanlar: Tanık ve Arşiv. Ankara: Kitle Yayıncılık.
• Agamben, G. (2006) İstisna Hali. Çev. K. Atakay. İstanbul: Otonom Yayınları.
• Alnıaçık Özyer, E. (2022) Şaki’nin Öğrettikleri: Anlamlar, Sınırlar, Dünyalar. Bayındır, D. & Yıldırım, M. haz. Ekoloji Bir Arada Yaşamın Geleceği içinde. İstanbul: Tellekt: 259-378.
• Anonim. (2017) Stop Ecocide International, who we are. [online] Erişim adresi: https://www.stopecocide.earth/who-we-are- (Erişim tarihi: 2 Mart 2024).
• Bozok, N. (2024) Women and Forests in Solidarity: A Multispecies Companionship Case From the Aegean Forests of Turkey. Gender & Society, 38 (2): 276-298. DOI:10.1177/08912432241230558
• Braidotti, R. (2012) Interview with Rosi Braidotti. Dolphijn, R & Van Der Tuin. haz. New Materialism: Interviews and Cartographies içinde. Michigan: Open Humanities Press: 19-37.
• Braidotti, R. (2014) İnsan Sonrası. Çev. Ö. Karakaş. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Braidotti, R. (2019) İnsan Sonrası, Pek İnsanca: Bir Posthümanistin Anıları ve Emelleri. Cogito, 95-96: 53-97.
• Burgan, E. (2022) Feminist Yol ve Erdem Üzerine Bir Meditasyon: Şefkat, İtidal ve Tevazu. Gülçiçek, D., & Erdoğan, E. haz. Feminist Eleştiri Arayışlar ve Müzakereler içinde. İstanbul: Metis Yayınları: 191-212.
• Butler, J. (2005) Kırılgan Hayat: Yasın ve Şiddetin Gücü. Çev. E. Başak. İstanbul: Metis Yayınları.
• Butler, J. (2024) Ne Menem Bir Dünya Bu? İnsanlararası Bağların ve Pandeminin Fenomenolojisi. Çev. B. Tümkaya. İstanbul: Metis Yayınları.
• Challaye, F. (1998) Dinler Tarihi. Çev. S. Tiryakioğlu. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Chamovitz, D. (2021) Bitkilerin Bildikleri: Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak. Çev. G. Koca. İstanbul: Metis Yayınları.
• Cole, A. (2017) Hepimiz Yaralanabiliriz, Ama Bazıları Diğerlerinden Daha Yaralanabilir: Yaralanabilirlik Çalışmalarının Politik Muğlaklığı, Tereddütlü Bir Eleştiri. Cogito, 87: 72-96.
• Derrida, J. (2010) Yasanın Gücü: Otoritenin Mistik Temeli. Direk, Z. haz. Şiddetin Eleştirisi Üzerine içinde. İstanbul: Ayrıntı Yayınları: 43-134.
• Dolcerocca, Ö. N. (2017) Bu Kadar Alegori Yeter!” Hayvan, Dil ve Dilsizlik Üzerine. Cogito, 87: 185-197.
• Donaldson, S. & Kymlicka, W. (2016) Zoopolis: Hayvan Haklarının Siyasal Kuramı. Çev. M. Yıldırım. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Direk, Z. (2002) Sunuş. Direk, Z. & Gökyaran, E. haz. İstanbul: Metis Yayınları: 7-40. Erşen, C. (2017) Dokunma Rejimi: Kırılganlık, Yaralanabilirlik, Duyarlılık. Cogito, 87: 1-15.
• Francione, G. L. & Charlton, A. (2018) İnsan Neden Vegan Olur? Çev. C. Mavituna. İstanbul: Metropolis Yayıncılık.
• Francione, G. L. (2022) Hayvan Haklarına Giriş: Çocuğunuz mu Köpeğiniz mi? Çev. R. Akman ve E. Gen. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Garrard, G. (2020) Ekoeleştiri: Ekoloji ve Çevre Üzerine Kültürel Tartışmalar. Çev. E. Genç. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Gündoğan, İ. D. (2020) Lüferin Sızısı, İncirin Kederi: Sema Kaygusuz Metinlerinde Eko-Hikâye Anlatıcılığı, Ekoloji Keder ve Yas Üzerine Düşünceler. Ecinniler, 3: 34-41.
• Gündoğan, İ. D. (2022) Makbul İnsan (lık) Tahayyülünün Ötesinde: İnsansonrası Feminist Eleştirilerde Faillik ve İhtimam. Gülçiçek, D. ve Erdoğan, E. haz. Feminist Eleştiri Arayışlar ve Müzakereler içinde. İstanbul: Metis Yayınları: 231-256.
• Hakverdi, G. & Erdem, A. (4. 01. 2022) Vulnus: Kırılganlık Üzerine. Açık Radyo. [online] Erişim adresi: https://acikradyo.com.tr/ben-buradan-okuyorum/vulnus-kirilganlikuzerine (Erişim tarihi: 11 Haziran 2024).
• Hall, M. (2011) Plants as Persons: A Philosophical Botany. New York: Suny Press.
• Han, B. C. (2016) Şiddetin Topolojisi. Çev. D. Zaptçıoğlu. İstanbul: Metis Yayınları.
• HKK, Hayvanları Koruma Kanunu. Resmî Gazete 25509 (1 Temmuz 2004). [online] Erişim adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5199&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5. (Erişim tarihi: 10 Haziran 2024).
• Kaygusuz, S. (2023) Doyma Noktası Öyküler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Köybaşı, S. (2022) Ekokırım Suçunun Tanınması. Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17 (210): 1047-1085.
• Levinas, E. (1990) The Name of a Dog, or Natural Rights. Çev. S. Hand, Difficult Freedom Essays on Judaism içinde. Baltimore: The Johns Hopkins University
• Nealon, J. (2015) Plant Teory- Biopower and Vegetable Life. Stanford: Stanford University Press.
• Nixon, R. (2011) Slow Violence, Gender, and the Environmentalism of the Poor. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Mancuso, S. & Viola, A. (2020) Bitki Zekası. Çev. A. Çiftçi. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Mancuso, S. (2021). Bitki Devrimi. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi.
• Marder, M. (2013) Should Plants Have Rights. The Philosophers' Magazine, 62: 46-50. https://doi.org/10.5840/tpm20136293
• Mies, M. & Shiva, V. (2014) Ecofeminism. Londra: Zed Books. Miller, E. P. (2002) Vegetative Soul: From Philosophy of Nature to Subjectivity in the Feminine. Albany: State University of New York Press.
• Plath, S. (2006) Suyu Geçiş. Çev. A. Aylan. İstanbul: Artshop Yayıncılık.
• Regan, T. (2005). Hayvan Hakları için Temel Argümanlar. Birikim Dergisi, 195. [online] Erişim adresi: https://birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-195-temmuz2005/2379/hayvan-haklar i-icin-temel-argumanlar/5910 (Erişim tarihi: 02 Haziran 2024).
• Regan, T. (2022) Kafesler Boşalsın: Hayvan Haklarıyla Yüzleşmek. Çev. S. Çağlayan. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Riklis, E. (2008) Etz Limon [Sinema Filmi]. IFC Films.
• Omali, T., Agada, O. G.,& Obera, J. (2022) Vulnerability of plants to climate change. Agriculture Science: Research and Review Volüme XI: 57-65.
• Sarıgüzel, H. (2013) Uluslararası Ceza Mahkemesi. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, 3: 230-273.
• Schulp, J. A. (2019) Animal Rights/Plant Rights. Research in Hospitality Management, 9(2): 109-112. https://doi.org/10.1080/22243534.2019.1697092
• Singer, P. (2018) Hayvan Özgürleşmesi. Çev. H. Doğan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Şafak, E. & Tabur, Y. (2023) Küresel İklim Krizi ile Mücadelede Uluslararası Hukukun Rolü ve Ekokırım Suçu. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13 (1): 1-31. https://doi.org/10.54704/akdhfd.1185455.
• Şimşon, E. (2015) Levinas ve Bobby: Bir Köpeğin Levinas’ın Etiğindeki Rolü. Cogito, 80: 37-51.
• Thompson, K. (2019) Darwin’in En Güzel Bitkileri. Çev. M. Bona. İstanbul: Ginko Kitap.