REMEMBERING A CULTURAL TRADITION: ON BRIDAL FACE PAINTING AND FACE WRITING AS RITES OF PASSAGE

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 3, 464 - 481, 26.12.2021

Fehmiye Dilek Er

Öz

The culture of clothing and ornament, having an extremely rich material culture is perhaps one of the most significant areas including a strong symbolic content in human history. Especially in the history of clothing, objects such as accessories, hair, make-up, tattoos, head accessories, shoes, bags that could be considered as the extensions of the body and the way these objects are worn are considered as the most striking areas of material culture. On the other hand, rituals of dressing these ornaments, present us a world full of not only beauty and aesthetic purposes but also protective, talismanic, and symbolic contents in traditional cultures considering materials used, the method of construction, and rituals. One of the forms of these rituals, that has decreased in number considerably in Anatolia today, is known as face writing.
While the history of face writing in Turkey goes back to very old times, this tradition has been continuing and trying to survive as a visual performance, especially in traditional cultures. Bridal face writing is also a decoration technique that is thought to be protective, and this technique is generally applied to young girls of marriageable age, believed to provide good luck to the bride and groom, and to establish a peaceful life.
This decoration technique is applied in many different communities today by using different patterning techniques and materials. For centuries, this tradition has been carried out by wise and old women having wisdom, both in palaces and in rural areas, with the special techniques of the face writer woman on certain parts of the face.

This paper examines the face writing tradition in Kösedere Village in Karaburun town and explores how this tradition emerged as a tradition, craft, bringing to the forefront recurring memories and original researches. The main subject of this research is to convey how the tradition of face writing by using the abstracted forms through the symbols, which is used as a traditional ritual in Kösedere village, is presented on the face in marriage ceremonies, as rites of passage. The content of this research was first encountered in Reşat Ekrem Koçu's Turkish Clothing and Ornament Dictionary. In the light of this information obtained, it has been possible to reach the face writer Şerife Zorlu, who still practices her craftsmanship with passion, in Kösedere Village of Karaburun district. The outcomes used in the research were obtained from in-depth interview techniques, interviews with open-ended questions, field studies at the wedding ceremonies as participant observer and observations since 2015. In the study, it is aimed to transmit the knowledge obtained through Şerife Zorlu, one of the last representatives of the face writing, not to be erased from the memory of cultures.

Anahtar Kelimeler

ritesofpassage, turkish adornment culture, face writing, bridal face writing tradition, kösedere village

KÜLTÜREL BİR GELENEĞİ HATIRLAMAK: BİR GEÇİŞ TÖRENİ OLARAK YÜZ YAZMAK VE YÜZ YAZISI ÜZERİNE

Öz

Son derece zengin bir maddi kültür öğesi olan giyim ve süslenme kültürü, insanlık tarihinin belki de en zengin sembolik içeriklerine sahip alanlarından biridir. Özellikle giysi tarihinde bedenin tamamlayıcı uzantıları olarak da düşünülebilecek olan saç, makyaj, dövme, baş aksesuarları, ayakkabı, çanta gibi nesneler ve bu nesnelerin giyilme biçimleri maddi kültürün en dikkat çekici alanları içindedir. Süslenme ritüelleri ise, kullanılan malzemeler, yapılış yöntemi, ritüelleri ile geleneksel kültürlerde sadece güzellik, estetik amaçlarla değil aynı zamanda koruyucu, tılsımlı ve sembolik içerikleriyle dolu bir dünyayı bize sunar. Bu ritüellerin Anadolu’da bugün sayısı oldukça azalmış biçimlerinden biri de yüz yazıcılığıdır.
Türkiye’de yüz yazıcılığının tarihi oldukça eski dönemlere giderken özellikle geleneksel kültürlerde bu gelenek hala adeta görsel bir performans olarak yaşamaya devam etmektedir. Yüz yazısı evlenme çağına gelmiş genç kızlara uygulanan, geline ve damada iyi bir talih, huzurlu bir yuva kurmalarını sağlandığına inanılan, koruyucu olduğu düşünülen bir bezeme tekniğidir. Bu süsleme tekniği, bugün birçok yerel kültürde farklı desenlendirme teknikleri ve malzemeler kullanılarak uygulanmaktadır. Bu gelenek yüzyıllar boyunca eli şifalı, bilge ve yaşlı kadınlar tarafından hem saraylarda hem de kırsal alanlarda yüzün belli bölgelerine yazıcı kadının özel teknikleri ile gerçekleştirilmiştir.
Bu çalışma Karaburun bölgesinde bulunan Kösedere Köyü’nde devam eden yüz yazma geleneği üzerinden gelenek, zanaat ve geçmişe ait bir geleneğin aktarılmasına dair özgün araştırmaları içermektedir. Kösedere köyünde geleneksel bir ritüel olarak kullanılan yüz yazma geleneğinin bir geçiş töreni (rites of passage) olan evlilik törenlerinde nasıl bir şekilde yüz üzerinde sunulduğu ve kullanılan semboller üzerinden anlamın soyutlandığının aktarılması, bu araştırmanın ana konusudur. Bu araştırmanın içeriğine ilk olarak Reşat Ekrem Koçu’nun Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü’nde rastlanmıştır. Hemen ardından edinilen bilgiler ışığında iz sürülerek Karaburun ilçesine bağlı Kösedere Köyü’nde hâlâ sanatını tutku ile icra eden yüz yazıcısı Şerife Zorlu’ya ulaşılabilmiştir. Araştırmada kullanılan bulgular 2015 yılından bu yana kendisi ile gerçekleştirilen derinlemesine mülakat teknikleri, açık uçlu sorular içeren röportajlar, kendisinin yer aldığı düğün törenlerinde yapılan alan çalışmaları, gözlem teknikleri, yüz yazısı yazılırken yapılan katılımcı gözlemler sonucunda elde edilmiştir. Çalışmada yok olmakta olan yüz yazma sanatının bugün son temsilcilerinden biri olan Şerife Zorlu aracılığı ile sürdürülmeye çalışılan bilgilerin kültürlerin belleğinden silinmemesi adına bir rehberlik etmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

geçiş töreni, türk süslenme kültürü, yüz yazısı, yüz yazma geleneği, kösedere köyü

Kaynakça

• ATAMAN, S. Y. (1992). Eski Türk Düğünleri ve Evlenme Rit’leri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• BREU, M. (1999). “Traditional Turkish Women’s Dress: A Source of Common Understandings for Expected Behaviors”, Folk Dress in Europe and Anatolia: Beliefs about Protection and Fertility, Ed: Linda Welters Berg Publications,33-51.
• CRAIK, J. (1993). The Face of Fashion: Cultural Studies in Fashion, Routledge.
• ÇİFTOĞLU ÇABUK, A. (2017). “Türk Kültüründe Gelin Süsleme ve Süsleme Ustaları”. Millî Folklor, Yıl 29, Sayı 113, 54-68.
• DELEUZE, G. ve GUATTARI, F. (1987). A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia. The University of Minnesota Press.
• GOLDSMITH, O. (1837). History of the Earth and Animated Nature, Vol. IV, Glasgow: A. Fullarton & Company.
• KARI, A. (2006). “Painted Love”, Geographical, Volume 78, Issue 11, 20-29.
• KOÇU, R.E. (1967). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank.
• KUTLU, M. M. ve ÖZMEN A. (2008). “Kimlik (ler) Sembolü Olarak Giyim, Kuşam ve Süslenme”, Halk Kültürü’nde Giyim - Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu, Editör: M. Tekin Koçkar, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, No: 146, 305-309.
• MANSFIELD, C. (2000). Bir Kadına, Bir Koltuğa, Bir Bardak Biraya Sahip Olmak, Farklı Feminizmler Açısından Kadın Araştırmalarında Yöntem, (Çev: Necla Akgökçe), Sel Yayıncılık:34, Kadın Kitaplığı:02, 201-210.
• OZAN, M. (2011). “Geçiş Ritüelleri ve Halk Masalları”, Millî Folklor, Yıl 23, Sayı 91, 72-84.
• ÖZEN, E. (2008). “Şanlıurfa’da Geçmişten Günümüze Cihaz Beyan Defteri (Kesim Kâğıdı) ve Günümüzde Kadın Takıları” Halk Kültürü’nde Giyim - Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu, Editör: M. Tekin Koçkar, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları, No: 146, 115-122.
• PROWN, J. (2009) “Mind in Matter”, Design Studies :A Reader, Editor(s): Hazel Clark, David Brody, Berg Publishers.
• SARITAŞ, S. (2019). “Halkbiliminde Maddi Kültüre Teorik ve Metodolojik Yaklaşımlar”, Millî Folklor, Yıl 31, Sayı 122, 29-40.
• J. SCHNEIDER, J. (2013). “Cloth and Clothing”, Handbook of Material Culture, Editör: C. Tilley, W. Keane, S. Küchler, M. Rowlands ve P. Spyer, Sage Publications Ltd. 203-220.
• SÜRÜR, A. (1983). Ege Bölgesi Kadın Kıyafetleri, İstanbul: Akbank.
• ŞAHİN, Y. (2010). “Tasarım Açısından Geleneksel Kadın Giyiminde Bel Aksesuarları ve Günümüz Moda Tasarımlarında Folklorik Öğeler”, 4T Konferansı, 13- 14 Mayıs 2010, İzmir Ekonomi Üniversitesi, Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi 4T Tasarım Tarihi Topluluğu, Nesneyi Okumak Konferansı, İzmir.
• WELTERS, L. (1999). Folk Dress in Europe and Anatolia: Beliefs about Protection and Fertility, Berg Publications.