8. Sınıf Öğrencilerinin Dinlediği ve Okuduğu Bilgilendirici Metinleri Özetleme Becerilerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi

Yıl 2020, Cilt: 40 Sayı: 2, 665 - 697, 06.08.2020

Özkan Çetin , Kenan Bulut

Öz

Bu çalışmanın amacı, 8. sınıf öğrencilerinin dinledikleri ve okudukları bilgilendirici metinleri özetleme becerilerini karşılaştırmalı olarak incelemektir. Çalışma çerçevesinde öğrencilerin özetleme becerilerinin ne düzeyde olduğu ve bunun öğrenme alanı, cinsiyet, okul başarı seviyesi, aylık okuduğu kitap sayısı, anne-baba eğitim durumu ve ailelerinin aylık gelir durumu değişkenlerine göre farklılaşıp farklılaşmadığı belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışma, tarama modelinde olup nicel araştırma yöntemine göre yürütülmüştür. Çalışmanın evrenini Muş ili Merkez ilçesindeki 8. sınıf öğrencileri, örneklemini ise aynı yerdeki dört resmi ortaokulda öğrenim görmekte olan 190 sekizinci sınıf öğrencisi oluşturmaktadır. Merkez ilçedeki okullar, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yapılan “Sınavla Öğrenci Alacak Ortaöğretim Kurumlarına İlişkin Merkezi Sınavı”nın başarı sonuçlarına göre başarı seviyesi yüksek, orta, düşük olarak üç seviyeye ayrılmıştır. Sayısal yakınlığı sağlamak için başarı seviyesi düşük ortaokullardan iki, diğer iki seviyeden birer okul belirlenmiştir. Bir dinleme bir de okuma öğrenme alanından olmak üzere iki bilgilendirici metin kullanılmıştır. Öğrencilerin bu metinlerden hareketle (dinleyerek/okuyarak) özet çıkarmaları istenmiştir. Çıkarılan özetler Okur (2011) tarafından geliştirilen Özet Metinleri Değerlendirme Ölçeğine göre değerlendirilmiştir. Elde edilen veriler IBM SPSS 21.0 paket programının ilgili testleri (t-Testi, One Way Anova) aracılığıyla analiz edilmiştir. Çalışmanın sonunda öğrencilerin özetleme becerilerinin öğrenme alanına, cinsiyete, okul başarı seviyesine, aylık okuduğu kitap sayısına ve ailelerinin aylık gelir durumuna göre farklılık arz ettiği; anne ve baba eğitim durumuna göre ise farklılaşmadığı tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda çeşitli önerilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

: 8. sınıf öğrencileri, dinleme ve okuma metinleri, bilgilendirici metinler, özetleme becerisi

Kaynakça

• Akbayır, S. (2013). Eğitim fakülteleri için cümle ve metin bilgisi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Akkaya, N. (2011). İlköğretim 8. sınıf Türkçe dersinde okuduğunu anlama stratejilerini kullanmanın, tutuma etkileri. Millî Eğitim Dergisi, 191, 68-77.
• Aksaçlıoğlu, A.G. ve Yılmaz, B. (2007). Öğrencilerin televizyon izlemeleri ve bilgisayar kullanmalarının okuma alışkanlıkları üzerine etkisi. Türk Kütüphaneciliği, 21(1), 3-28.
• Aktaş, E. ve Bayram, B. (2017). Ortaokul öğrencilerinin okuduğunu anlamada özetleme stratejilerini kullanma becerilerinin değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(1), 346-360.
• Akyol, H. (2014). Programa uygun Türkçe öğretim yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Anderson, V., Suzanne, H. ve Babadoğan, C. (1991). Özetlemenin öğrencilere öğretimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24(2), 587-594.
• Anılan, H. (2004). Bazı değişkenler açısından Türkçe dersinde okuduğunu anlama. Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 89-102.
• Arslan, A. (2013). Çeşitli değişkenler açısından ilköğretim yedinci sınıf öğrencilerinin dinlediğini anlama durumları. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 2(5), 61-81.
• Aslan, A. (2006). İlköğretim okulu 4. sınıf öğrencilerinin bilgilendirici metinleri anlama, özetleme ve hatırlama becerileri üzerinde zihin haritalarının etkisi. Gazi Üniversitesi: Yayımlanmamış yüksek lisans tezi.
• Bayat, N. ve Çetinkaya, G. (2018). Ortaokul öğrencilerinin okuma alışkanlıkları ve tercihleri. İlköğretim Online, 17(2), 984-1001.
• Benzer, A., Sefer, A., Ören, Z. ve Konuk, S. (2016). Öğrenci odaklı bir araştırma: metin özeti yazma stratejisi ve dereceli puanlama anahtarı. Eğitim ve Bilim Dergisi, 41(186), 163-183.
• Beyreli, L., Çetindağ, Z., Celepoğlu, A. (2017). Yazılı ve sözlü anlatım. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Bulut, P. (2013). İlköğretim 5. sınıf öğrencileri ve öğretmenlerinin özetleme stratejilerinin değerlendirilmesi: Türkçe dersi örneği. Gazi Üniversitesi: Yayımlanmamış doktora tezi.
• Çifçi, M. (2001). Dinleme eğitimi ve dinlemeyi etkileyen faktörler. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 165-177.
• Çiftçi, Ö. (2007). Aktif dinleme. Millî Eğitim Dergisi, 176, s. 231-242.
• Çiftçi, Ö. ve Temizyürek, F. (2008). İlköğretim beşinci sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama becerilerinin ölçülmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. C.5, S.9. s.109-129.
• Demirel, Ö. (2016). Yabancı dil öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Demirel, Ö. ve Şahinel, M. (2006). Türkçe ve sınıf öğretmenleri için Türkçe öğretimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Deneme, S. (2009). İngilizce öğretmen adaylarının özetleme stratejilerini kullanım tercihleri. Journal of Language and Linguistic Studies, 5(2).
• Dilidüzgün, Ş. (2013). Ortaokul Türkçe derslerinde okumadan özet yazmaya. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(2), 47-68.
• Dilidüzgün, Ş. (2017). Metin dilbilim ve Türkçe öğretimi uygulamalı bir yaklaşım. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Doğan, Y. (2013). Dinleme eğitimi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Doğan, Y. (2014). Dinleme eğitimi: kuram, uygulama, ölçme ve değerlendirme. A. Güzel ve H. Karatay (Editörler). Türkçe öğretimi el kitabı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 151-176.
• Epçaçan, C. (2013). Temel bir dil becerisi olarak dinleme ve dinleme eğitimi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), 331-352.
• Epçaçan, C. (2018). Okuduğunu anlama becerisinin gelişiminde özetleme tekniğinin etkisi üzerine bir değerlendirme. Ekev Akademi Dergisi, 74.
• Erdem, C. (2012). Türk dili ve edebiyatı öğretmen adaylarının özetleme stratejilerini kullanım tercihleri ve metin dil bilimsel bir özetleme çalışması. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1(3), 36-52.
• Eyüp, B., Stebler, M. Z. ve Yurt, S. U. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının özetleme stratejilerini kullanmadaki eğilimleri. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1(1), 22-30.
• Görgen, İ. (1999) Özetleme becerisinin öğrencilere öğretimi. Yaşadıkça Eğitim, 62 (Nisan, Mayıs, Haziran), 22-28.
• Günay, D. (2007). Metin bilgisi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Gündüz, O. ve Şimşek, Tacettin. (2011). Anlatma teknikleri 2 uygulamalı yazma eğitimi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Güneş, F. (2017). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. Ankara: Pegem Akademi. İşeri, K. (1998). Okuma ediminin eğitimsel işlevi. Dil Dergisi, 70, 5-18.
• Karasar, N. (2007). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Karatay, H. (2014). Okuma eğitimi kuram ve uygulama. Ankara: Pegem Akadami Yayıncılık.
• Karatay, H. ve Okur, S. (2012). Öğretmen adaylarının öyküleyici ve bilgilendirici metinleri özetleme becerileri. İnternational Journal of Social Science, 5(7), 399-420.
• Karatay, H., Güngör, H., Bolat, K. K. ve Okur, S. (2013). 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin özetleme becerileri, (Edt: C. Demir ve H. Parlakyıldız). Prof. Dr. Ab¬durrahman Güzel’e Armağan Türkçenin Eğitim ve Öğretimi içinde, Ankara: Akçağ Yayınları, 277-298.
• Kırmızı, F.S. (2010). İlköğretim 4. sınıf Türkçe öğretiminde çoklu zekâ kuramına dayalı iş birlikli öğrenme yönteminin özetleme stratejisi üzerindeki etkileri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, 99-108.
• Kintsch, Walter ve Van Dijk, T. A.(1978). Toward a model of text comprehension and production. Psychological Review, 85(5), 363-394.
• Kurnaz, H. ve Akaydın, Ş. (2015). Türkçe öğretmeni adaylarının bilgilendirici ve öyküleyici metinleri özetleme becerileri. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 141-156.
• Kuş, Z. ve Türkyılmaz, M. (2010). Sosyal bilgiler ve Türkçe öğretmeni adaylarının okuma durumları: (ilgi, alışkanlık ve okuma stratejilerini kullanım düzeyleri). Türk Kütüphaneciliği, 24(1), 11-32.
• Kuşdemir, Y. ve Güneş, F. (2014). Doğrudan öğretim modeli’nin okuduğunu anlama becerilerine etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 86-113.
• MEB (2005). İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (1-5. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB (2019). Türkçe Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• MEB, (2007). Öğrencilerin Okuma Düzeyleri. Millî Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı.
• Okur, S. (2011). Türkçe ve sınıf öğretmeni adaylarının Türkçe dersi öğretim araçlarındaki okuma metinlerini özetleme becerileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi: Yayımlanmamış yüksek lisans tezi.
• Özbay, M. (2012). Dinleme eğitimi. Ankara: Öncü Kitap.
• Özbay, M., & Melanlıoğlu, D. (2012). Türkçe öğretim programlarının dinleme becerisi bakımından değerlendirilmesi. Turkish Studies, 7(1), 87-97.
• Özçakmak, H. (2015). Türkçe öğretmeni adaylarının not alarak dinlemede özetleme stratejilerini kullanma. Gazi Üniversitesi: Yayımlanmamış doktora tezi.
• Senemoğlu, N. (2018). Gelişim öğrenme ve öğretim (kuramdan uygulamaya). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Serarslan, Halim (2008). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin okuduğunu anlama düzeyleri ile türkçe dersine karşı tutumları ve akademik başarıları arasındaki ilişki. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Yayımlanmamış doktora tezi.
• Sert, Abdurrahman. (2010). İlköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin okuduğunu anlama becerilerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Eğitim bilimleri Enstitüsü: Yayımlanmamış yüksek lisans tezi.
• Sever, S. (2015). Türkçe öğretimi ve tam öğrenme. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Susar Kırmızı, F. (2006). İlköğretim 4. sınıf Türkçe öğretiminde çoklu zekâ kuramına dayalı işbirlikli öğrenme yönteminin erişi, tutumlar, öğrenme stratejileri ve çoklu zekâ alanları üzerindeki etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi: Yayımlanmamış doktora tezi.
• Şahin, A. (2011). İlköğretim 6. sınıf öğrencilerinin dinleme becerisi farkındalıklarının sosyo-ekonomik düzeye göre incelenmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 178-188.
• TDK Büyük Türkçe Sözlük. Metin. 10 Ocak 2019 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• TDK Büyük Türkçe Sözlük. Özetlemek. 10 Ocak 2019 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ sayfasından erişilmiştir.
• Temizkan, M. (2008). Bilişsel okuma stratejilerinin Türkçe derslerinde bilgiye dayalı metinleri okuduğunu anlama üzerindeki etkisi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2), 129-148.
• Temur, T. (2010). Dinleme metinlerinden önce ve sonra sorulan soruların üniversite öğrencilerinin dinlediğini anlama becerisi düzeyine etkisi. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 29, 303-319.
• Trzeciak. J. ve S.E. Mackey. (1994). Study skills for acedemic writing. London: Prentice Hall International Ltd.
• Tyagi, B. (2013). Listening: an ımportant skill and ıts various aspects. The Criterion An International Journal in English, 12.
• Uzun-Subaşı, L.(2003). Yazma süreci ve öğretimi, C. İleri (Ed.) Türkçe Sözlü ve Yazılı Anlatım içinde, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 74-94.
• Ülper, H. ve Karagül, S. (2011). Özetleme becerisinin kazandırılmasına yönelik etkinlikler: Ders kitapları temelinde bir araştırma. Günay, D., Fidan, Ö., Çetin, B. ve Yıldız, F. (Ed.) Türkçe öğretimi üzerine çalışmalar içinde, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, 145-155.
• Van Dijk, T.A. (1980). Macrostructures – An ınterdisciplinary study of global structures in discourse, ınteraction and cognition. Lawrence Erlbaum Associates, Publishers, Hillsdale, New Jersey.
• Van Dijk, T.A. ve W. Kintsch. (1983). Strategies of discourse comprehension. Academic Press, Inc., Orlando, Florida.
• Yazar, S. ve Yazar, İ. (2018). Dinleme öğretimi. Taşkaya, S.M. ve Karadağ, R. (Ed.) Türkçe öğretimi içinde, İstanbul: Lisans Yayıncılık, 79-102.
• Yıldırım, K., Yıldız, M., Ateş, S., ve Rasinski, T. (2010). İlköğretim beşinci sınıf Türk öğrencilerin metin türlerine göre okuduğunu ve dinlediğini anlama düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10(3).
• Yıldız, N. (2015). Dinleme stratejileri öğretiminin beşinci sınıf öğrencilerinin dinlediğini anlama becerilerine etkisi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi: Yayımlanmamış Doktora Tezi.