EMNİYETLİ HAVACILIK OPERASYONLARI İÇİN EMNİYET KÜLTÜRÜ PİRAMİDİ MODELİ VE ADİL KÜLTÜR: YER HİZMETLERİ KURULUŞUNDA BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 2, 46 - 65, 11.01.2023

Elif Gülsüm İnce Poçar Gizem Işık , Vildan Durmaz

Öz

Emniyet ve emniyet yönetimi konusundaki çalışmalar havacılık sektörü özelinde başlamamış olsa da operasyon için gerekli olan pahalı altyapı yatırımları, ekipman ve insan kaynağının korunması için emniyet yönetimi zorunlu hale gelmiştir. Yüksek operasyonel risk ve kısa operasyon süreleri ile emniyet yönetimi havacılık için bir gereklilik olmuştur. Hava taşımacılığında yaşanan talep artışı sonucu, operasyonel yoğunluk sebebiyle uçuş yer operasyonları sırasında potansiyel kazaların da artacağı öngörüsü, uluslararası düzeyde emniyet standardı geliştirilmesini zorunlu kılmıştır. Çalışma kapsamında yapılan literatür araştırması sonucunda havayolu işletmelerinde emniyetsizlik kaynaklı olayların ele alındığı tespit edilmiş ancak uçuş operasyonlarında önemli bir paydaş olan yer hizmetleri işletmelerinde emniyet kültürünün önemine dair bir çalışmaya rastlanmamıştır. Literatürde, genellikle Reason ve Hudson modelleri üzerinde yapılan çalışmalara rastlanmış olup Patankar ve Sabin’in emniyet kültürü piramidi modelinin (2010) uygulamada yeterince yer almadığı görülmüştür. Bu kapsamda çalışmanın birincil amacı, literatürde eksikliği tespit edilen bu iki konuyu birleştirerek literatüre katkı sağlamaktır. Çalışmanın ikincil ve özgün amacı ise havacılık yer hizmetleri kuruluşundaki yerleşmiş emniyet kültürü ve adil kültür algısının tespiti için Patankar ve Sabin emniyet kültürü piramidinin kullanılması ve eksik noktaların ortaya konularak yöneticilerin etkin karar vermelerine rehber olmaktır. Bu çalışmada veri toplama yöntemi olarak nitel araştırma yöntemlerinden yapılandırılmış mülakat tekniği kullanılmıştır. Yapılandırılmış mülakat soruları Türkiye’de faaliyet gösteren bir havacılık yer hizmetleri kuruluşunun emniyet ve kalite bölümünde görevli yöneticiler ile yapılan ön görüşme sonucunda şekillendirilmiştir. Katılımcılardan cevaplar mail ve telefon yolu ile alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre havacılık yer hizmetleri şirketinde mevcut olarak uygulanmakta olan emniyet yönetimi süreçleri Patankar ve Sabin emniyet kültürü piramidi ile kıyaslanmış ve havacılık yer hizmetleri şirketindeki emniyet yönetim süreçleri bu açıdan değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Havacılık, Emniyet Kültürü, Adil Kültür, Yer Hizmetleri Şirketi

Kaynakça

• ALBRECHTSEN, E. (2003). Security vs. Safety. NTNU-Norwegian University of Science and Technology. Department of Industrial Economics and Technology Management. Erişim: http://docplayer.net/9368784-Security-vs-safety-august-2003-the-paper-is-based-on-previous-work-by-albrechtsen-2002-2-differences-between-security-and-safety.html / 21.04.2021.
• CEYLAN, H. ve BAŞHELVACI, V. (2011). “Risk Değerlendirme Tablosu Yöntemi İle Risk Analizi: Bir Uygulama”. International Journal of Engineering Research and Development, 3(2):25-33.
• COPPER, D. (2001). Improving Safety Culture: A Practical Guide. Applied Behavioural Sciences: UK.
• COX, S. ve COX,T. (1991). “The structure of employee attitudes to safety: a European example”, Work&Stress, 5(2):93-106.
• DEKKER, S.W.A. (2009). “Just Culture: Who Gets to Draw The Line?”. Cognition, Technology & Work, 11:177-184.
• DEKKER, S.W.A. (2012). Just Culture: Balancing Safety and Accountability. Ashgate Publishing,Australia.
• ERDENER, M. (2019). Havacılıkta Emniyet Kültürü, Emniyet Kültürü ile Emniyet Yönetim Sistemi (EYS-SMS) Arasındaki İlişki ve Olumlu (Pozitif) Emniyet Kültürü Oluşturulması İçin Öneriler Üzerine Kavramsal Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• FAA Federal Aviation Administration. (2009). Risk Management Handbook, FAA-H-8083-2.
• GELLER, S. (2001). The Psychology of Safety Handbook. Lewis Publishers: USA.
• GEREDE, E. (2005). “Havacılık Emniyetinin Artırılmasında Önemli Bir Araç: Emniyet Yönetim Sistemi”. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2):535-537.
• GILL, K.G. ve SHERGILL, S.G. (2004). “Perceptions of Safety Management and Safety Culture in the Aviation Industry in New Zealand”. Journal of Air Transport Management, 10:233–239.
• GULDENMUND, F.W., (2000). “The Nature of Safety Culture:A Review of Theory and Research”, Safety Science, 34(1-3):215-257.
• GÜRSEL, S., RODOPLU, H. ve ORHAN, G.(2020). “Havacılıkta Emniyet Kültürü Geliştirme”. International Social Sciences Studies Journal, 6 (69):3935-3944.
• HATCH, M.J., (1993). “The Dynamics of Organizational Culture”, Academy of Management Review, 18(4):657-693.
• HOUSTON, A. (2015). Creating a Positive Safety Culture, ICAO, Internetional Civil Aviation Organization, https://www.icao.int/APAC/Meetings/2015%20APRAST6/06%20-%20IATA_Safety%20Culture%20from%20the%20Top%20Down.pdf, 05.05.2021.
• HUDSON, P. (2001). “Safety Management and Safety Culture: The Long, Hard and Winding Road”. Centre for Safety Research, Leiden University, Netherlands. Erişim: https://www.skybrary.aero/bookshelf/books/2417.pdf / 24.03.2021.
• HUDSON, P.T.W. (2014). “Achieving a Safety Culture in Aviation”. Journal of Aviation Management, 3(1): 27-42.
• ICAO (2013). International Civil Aviation Organization Doc 9859-Safety Management Manual (SMM) (3rd ed.). ICAO: Canada.
• ICAO (2018). International Civil Aviation Organization Safety Management Manual–SMM (Doc 9859-AN/460). ICAO: Canada.
• JOHNSTON, N., MCDONALD, N.ve FULLER, R.(2017). Aviation Psychology in Practice.Routledge Group: London.
• KOÇ, M. ve AKBIYIK, N. (2011). “Türkiye’ de İş Kazalarının Maliyetleri ve Çözüm Önerileri”. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 2 (2): 129-175.
• KURT, Y.(2015). Yeni Kurumsal Kuram Perspektifiyle Havacılıkta Emniyet Yönetim Sistemi Uygulamalarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• LARDNER, R.(2003). Safety Culture Guide Final Version.Prism FG1:UK.
• MAHER, S.T., LONG, G.D., CROMARTIE, R.S., SUTTON, I.S. ve STEINHILBER, M.R. (2013). “Paradigm shift in the regulatory application of safety management systems to offshore facilities”. Process Safety Progress, 35(4):1-12.
• MULLER, R., WITTMER, A. ve DRAX, C. (2014). Aviation Risk and Safety Management. Springer:Switzerland.
• ÖNEN, V. (2016). Havacılıkta Emniyet Kültürü – İklimi. Nobel Yayıncılık: İstanbul.
• PATANKAR, M., SABIN, E., BROWN, J. vd. (2012). Safety Culture: Building and Sustaining a Cultural Change in Aviation and Healthcare. Ashgate Publishing: England.
• REASON, J. ve HOBBS, A. (2009). Managing Maintenance Error: A Practical Guide. CRC Press:London.
• SALAS, E. ve MAURINO, D. (2010). Human Factors in Aviation. Elsevier: USA.
• SHGM, “Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü SHT-EĞİTİM/HAD Havaalanları Dairesi Eğitim Talimatı”, http://web.shgm.gov.tr/documents/sivilhavacilik/files/mevzuat/sektorel/talimatlar/2018/SHT-EGITIM.pdf . Erişim: 24.03.2021.
• STOLZER, A.J., GOGLIA, J.G. (2016). Safety Management Systems in Aviation Second Edition. Routledge: New York.
• TDK, Türk Dil Kurumu, “Emniyet”, emniyet ne demek TDK Sözlük Anlamı , Erişim: 03.04.2021.
• VON THADEN, T.L., WIEGMANN, D.A., ve GİBBONS, A.M. (2007). “A review of safety culture theory and its potential application to traffic safety”, AAA Foundation for Traffic Safety, April 2007,113-129.
• WIEGMANN, D.A., ZHANG, H., VON THADEN, T.L., SHARMA, G., ve MITCHELL, A. (2002). A Synthesis of Safety Culture and Safety Climate Research (Technical Report ARL-02-03/FAA-02-2). Aviation Research Lab: Illinois.
• USTAÖMER, T.C., ŞENGÜR, F. (2020). “Havacılıkta Emniyet Kültürü: Reason’ın Emniyet Kültürü Modelinin İncelenmesi”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(1): 95–104.