İzmir’de endüstri mirası olarak Halkapınar Su Pompa İstasyonu Binasının korumaya yönelik değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 84 - 124, 19.04.2024

İdil Ece Şener , Başak İpekoğlu

https://doi.org/10.37246/grid.1189350

Öz

Avrupa’da 18. yüzyılda başlayan endüstri devriminin getirdiği modernleşmenin etkisiyle su dağıtımında yeni teknolojiler kullanılmıştır. Osmanlı Devleti de yabancı şirketlere tanıdığı imtiyazlarla bu gelişmelerden yararlanmıştır. İzmir’de “Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne” (İzmir Suları Osmanlı Şirketi), 1898 yılında Halkapınar Su Pompa İstasyonu Binasını inşa etmiştir. Günümüzde halen özgün işlevini sürdüren yapı, İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi’nin (İZSU), Halkapınar’da bulunan tesisi içinde yer alır. Yapı, günümüze kadar gelen endüstriyel mirasın nadir bir örneğidir ve 19. yüzyılda su dağıtımındaki teknolojik gelişmeyi yansıtması açısından önemlidir. Su Pompa İstasyonu, ana pompa binası ve iki müştemilattan oluşur. Bu çalışmanın amacı, yapının değerlerini ve sorunlarını analiz etmek ve bir koruma önerisi geliştirmektir. Çalışmanın yöntemi, yerinde yapılan incelemeler ve toplanan verilerin değerlendirilmesidir. Belirlenen sorunlar, zaman içinde yapılan niteliksiz ekler ve kaldırılan özgün elemanlardır. Çalışma sonucunda, yapının özgün işlevini sürdürmesi, ana pompa istasyonu binası ve müştemilatın özgün niteliklerinde yeniden düzenlenmesi ve halkın ziyaretine açılması önerilmiştir. Önerilen müdahaleler, yapının endüstriyel miras değerine katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

tarihi su pompa istasyonu, endüstriyel miras, kültürel miras, koruma, izmir

Destekleyen Kurum

İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü

Proje Numarası

BAP/2017IYTE58

Teşekkür

Sayın Eda Kavakdipli, Sayın Boygar Özlen, Sayın Semra Emek ve Sayın Cihan Türkay’a çalışmalarımız sırasında gerekli belge ve bilgilerin sağlanmasında verdikleri desteklerden dolayı teşekkürü borç biliriz. We would like to thank Ms. Eda Kavakdipli, Mr. Boygar Özlen, Ms. Semra Emek and Mr. Cihan Türkay for their support in providing the necessary documents and information during our work.

Assessment of Halkapınar Water Pump Station for its conservation as industrial heritage

Öz

The Industrial Revolution brought about new technologies in water distribution in Europe in the 18th century. The Ottoman Empire benefited from these developments by granting privileges to foreign companies. In İzmir, “La Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne” built the Halkapınar Water Pump Station in 1898. At present this building is located within facility of İzmir Water Sewerage Administration in Halkapınar still maintains its original functions. It is a rare example of surviving industrial heritage that has significance in reflecting technological developments in water distribution systems in the 19th century. The aim of this study was to analyze values, structural problems of the building and to develop a conservation proposal. The methods utilized were field survey and evaluation of collected data. The problems are poor quality additions and removals implemented over time. The result of the study proposes to maintain the original function, rearrange the original features on the original outbuildings and open it to public visitation. The proposed interventions will contribute to the building’s industrial heritage value.

Anahtar Kelimeler

Historical water pump station, industrial heritage, cultural heritage, conservation, izmir

Proje Numarası

BAP/2017IYTE58

Kaynakça

• Ahenk Gazetesi, 24.01.1896/08 Ş 1313 a.
• Ahenk Gazetesi, 20.02.1896/06 N 1313 b.
• Akatay, H.S. (2003). Terkos pompa istasyonu röleve, restitüsyon, restorasyon projeleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Akıllı, H. (2012). “Su Hizmetlerinde Dejavu: Osmanlı Su Sirketlerinden Antsu’ya”, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 21(4), 15-26.
• Aktepe, M. (1976). “İzmir Suları, Çeşme ve Sebilleri ile Şadırvanları Hakkında Bir Araştırma”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 30, 135-200.
• APİKAM, Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi, Fotoğraf Arşivi, İzmir.
• BCA. 230. 0. 0. 0. 125. 9. 2. Nâfı’a Vekâleti, Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi.
• Camp-Harris-Masera. (1971). İzmir Su Temini Projesi, Master Plan ve Fizibilite Raporu. İzmir: DSİ, 4-1, 4-5.
• Canpolat, E. (1953). İzmir Kuruluşundan Bugüne Kadar, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul.
• Çalışkan, Tuğba. (2014). İzmir Su Şirketi’nin kuruluşu ve faaliyetleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Çıkış, Ergeçgil Ş. (1999). “Bir Ticaret Şehrinde Sanayi”, Ege Mimarlık Dergisi, 3(31), 18-20.
• Çıkış, Ş. (2009). “Endüstriyel Bir Miras Alanında Dönüşüm: İzmir Liman Arkası Bölgesi”, Ege Mimarlık Dergisi, 3(70), 10-13.
• Emek, S. (2012). İzmir Halkapınar Tarihi Pompa Binası Röleve, Restitüsyon, Restorasyon Projesi Raporu. İzmir: Asmira Mimarlık/ Restorasyon.
• Hudson, K. (1979). World Industrial Archaeology. Cambridge University Press, Cambridge.
• İBB İzmir Büyükşehir Belediyesi, (2017). İzmir'de Suyun Serüveni, Hazırlayan: A. Kaya, İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir.
• İZSU. Halkapınar Kaynakları. https://www.izsu.gov.tr/tr/halkapinarkaynaklari/17/124 Erişim tarihi: 15 Mart 2019.
• İZSU Arşivi. Project of Halkapınar Compagnie Ottomane des Eaux de Smyrne 1898; ayrıca 1958 tarihli proje.
• Karakaya, H., Çakmakçı, A.Z. (2003). “Bir Su Öyküsü: İzmir Su Fabrikası”, İzmir Kent Kültürü Dergisi, 6, 226-231.
• Kavakdipli, E. (2012). İzmir-Halkapınar tarihi su yapıları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kadir Has Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kaya, N. (1998). Cendere Su Pompa İstasyonu restorasyon projesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kayın, E. (2013a). “Endüstri Yapıları Mimarisi”, İzmir Kent Ansiklopedisi, Cilt 1, (Eds.) Emel Kayın, Feyzal Avcı Özkaban, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi, 378-412.
• Kayın, E. (2013b). “Endüstri Mirasına Yönelik Koruma Müdahalelerini Değerlendirme Ölçütleri ve Terkos Pompa İstasyonu” Mimarlık Dergisi, 370, İstanbul. Erişim tarihi 11.04.2023 http://www.mimarlikdergisi.com/index.cfm?sayfa=mimarlik&DergiSayi=384&RecID=3105#
• Kazgan, H., Önal, S. (1999). İstanbul’da Suyun Tarihi. İletişim Yayınları, İstanbul.
• Martal, A. (1999). Değişim Sürecinde İzmir’de Sanayileşme. Dokuz Eylül Yayıncılık, İzmir.
• Özlen, B. (2006). Halkapınar Su Dağıtım Yapısı Röleve, Restitüsyon ve Restorasyon Projesi Raporu. İzmir: Boygar Yapı Tasarım.
• Öztürk, Ö.F. (2022). İstanbul'un su mirasının korunması: Elmalı barajı, pompa istasyonu, arıtma tesisi ve Bağlarbaşı su deposu üzerine bir araştırma (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Pınar, İ. (2020). Osmanlı Dönemi İzmir Planları ve Haritaları. İzmir Kalkınma Ajansı, İzmir.
• Rix, M. (1967). Industrial Archaeology, Britain: The Historical Association.
• Şanlı, Z.Ç. (2008). Feriköy pompa istasyonu yapıları restorasyon projesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Şener, İ.E. (2019). Assessment of İzmir Halkapınar Water Pump Station for its Conservation as Industrial Heritage (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Tan, T. (1967). “Osmanlı İmparatorluğunda Yabancılara Verilmiş Kamu Hizmeti İmtiyazları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 22(2), 285-326.
• Tanyeli, G., Kuzucular, K., Aslan, D., Baturayoğlu Yöney, N. (2006). “Cendere Hamidiye Water Pump Station, İstanbul”, ICOMOS International Symposium: Conservation of the 20th Century Architectural and Industrial Heritage, İstanbul 18-19 Mayıs 2002, YEM Yay., İstanbul, 169-172.
• Tanyeli, G. (2010). “Cendere Pompa İstasyonu Restorasyonu Proje ve Uygulama Süreci”, Kargir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri II, Editör: İ. Nardereli, Şan Matbaası, İstanbul, 86-93.
• Tanyeli, G., Akatay, S.H., Erdem, A., Paker, N., Kahvecioğlu, H., Altun, C. (2012). “Terkos Pompa İstasyonu Su Medeniyetleri Müzesi”, Arredamento Mimarlık Dergisi, 259, 70-77.
• Tanyeli, G., Akatay, S.H., Erdem, A., Paker, N., Kahvecioğlu, H., Altun, C. (2013). İstanbul water civilization museum – Terkos pump station. https://www.miesarch.com/work/498 Erişim tarihi: 10.04.2023.
• Tanyeli, G., Akatay, S., Erdem, A., Paker Kahvecioğlu, N., Kahvecioğlu, H. L., Altun, M.C. (2015). İstanbul Su Medeniyetleri Müzesi: Terkos Su Teknolojileri Tanıtım Merkezi. Vitra Çağdaş Mimarlık Dizisi 4 Kültür Yapıları. Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, İstanbul. 336.
• Tekeli, İ. (1992). “Ege Bölgesi’nde Yerleşme Sisteminin 19. Yüzyılda Dönüşümü”, Üç İzmir, Editör: Ş. Beygu, YKY, 138.
• TICCIH (2003). The Nizhny Tagil Charter for the Industrial Heritage. http://ticcih.org/about/charter/ Erişim tarihi: 15 Mart 2019.
• URL 1. Water Museum, t.y, Erişim adresi: https://www.openhousethessaloniki.gr/en/building/water-museum-2/ Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
• URL 2. Usine des Eaux de Saint-Clair, t.y. Erişim adresi: http://www.patrimoineaurhalpin.org/ensembles/usine-des-eaux-de-saint-clair/ Erişim tarihi: 3 Şubat 2022.
• Yılmaz, F., Yetkin, S. (2002). İzmir Kent Tarihi, İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İzmir.
• Zorlusoy, H. (2013). 17. Yüzyıldan Günümüze Fransızı Gezginlerin Gözüyle İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi, İzmir.