TÜRK TARİHİNİN GELİŞİM SEYRİ İÇERİSİNDE UNIQUE-NADİR OSMANLI SİKKELERİNİN YERİ VE ÖNEMİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 4, 339 - 372, 20.07.2020

Mustafa Kalkan

Öz

Erken dönemlerden itibaren sikke kullanmaya başlayan İskitlerin (Grek ve Rum ustalara kestirmişlerdir) Göktürkler döneminde kendilerine ait stilistik özelliklere sahip paralar kestirdikleri bilinmektedir. Kesim ve yazım stillerinden Sogdlu ya da Çinli ustalara kestirdikleri anlaşılan sikkeleri zamanla geliştirerek, yerleşik dünyanın içinde yer aldığı ticari hayata Uygurlarla birlikte biz de varız diyerek güçlü bir giriş yaptıkları görülecektir. Karahanlılar ve Selçuklularla zirve dönemini yaşamaya başlayan sikkeler, gerek gümüş kalitesi gerek yazı stilleri gerekse tedavüldeki değer kabulleri ile şehirlilere artık kendilerini kabul ettirecek, güç ve kudretin sembolü haline geleceklerdir. Anadolu Selçukluları ile şaheser örnekler veren Türk sikke tarihi, Moğol zulmüne ve ekonomik yıkımına rağmen gelişim seyrini sürdürerek, Beylikler döneminde de var olmaya çalışmış, isimsiz anonim sikkeler keserek “korku dönemini” atlatmayı başarmıştır.
Osmanlının kuruluşu ile birlikte, eski Orta Asya geleneğinin izleri varlığını devam ettirmiş, Kayı boyu damgası ve diğer damgalar, beylikler ortadan kaldırılana kadar varlığını sürdürmüştür. Eski Türk yaşamına dair olan bütün kültürel unsurlar, İslam medeniyet dairesinde yer almasına rağmen geleneğin dışına taşarak örfi hukuku yaşatmaya devam etmiştir. Ok atan süvariler, insan yüzü tasvirleri, at, ejderha, aslan, tavşan, güvercin, keklik, tavuş kuşu, balık gibi hayvanları dirhem ve mangırların üzerine darbetmeye devam etmişlerdir. Kendine ait medeniyeti ve onu süsleyen ticari hayatına özel, halkının kabulüne uygun boyut ve ağırlıklarda sikke kestiren sultanlar, asla gösterişe kaçmamışlardır. Osmanlının ekonomik olarak hırpalanmaya başladığı yıllarda gösterişli, ağırlığı fazla olan ve büyük boyutlarda paralar darp edilmeye başlamıştır. Piyasadaki altın ve gümüş rezervini sarsacak kadar yüksek ayar ve sayı ile basılan dinar ve dirhemler, ekonominin kötü olması sebebi ile piyasayı canlandıramayacaktır. Yurtdışında darbedilen sikkelerin maliyeti de hazineye yük getirecek, metal değeri dışında basım masrafları ve yol giderleri de iyiden iyiye sarsıntıyı artıracaktır. Aslında sikkelerin durumundan, satın alma gücünden, ayar kaybından, basım kalitesinden Osmanlı ekonomisinin hangi dönemde nereye doğru gittiğini görmek mümkündür. İşte bu seyri, her döneme ve sultana ait örneklere ortaya koyarak, ekonomideki sarsıntıları ve kültürel açıdan Orta Asya geleneğinden kopmaya başlayan Osmanlının sikke tarihinin gelişim seyri, nümizmatik boyutuyla açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, ekonomi, darphane, nümizmatik, akçe, medini, mangır, pul

Kaynakça

• ALTUĞ, Uğur, (2020). Cihan İmparatorluğunun Kurucusu Osman Beg, Kronik Kitap, İstanbul. ARTUK, İ., C. Artuk, (1974). İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu, Milli Eğitim Basımevi, C.II, İstanbul. AYÖNÜ, Yusuf, (2014), Selçuklular ve Bizans, TTK Yayınları, Ankara. BEYAZIT, M. Fatih, T. Kara, K. Uslu, (2011). Osmanlı İmparatorluğu Madeni Paraları 1839-1918 (1255-1336), İmak Ofset, İstanbul. CLAVIJO, Ruy Gonzalez De, (1993). Anadolu, Orta Asya ve Timur, Ses Yayınları, Çev.:Ö. R. Doğrul, Sad.:K. Doruk, İstanbul. CRİVENCO Andrei, “A New Observe Variety of Ottoman Akches During the Reign of Bayezıd II”, ONS Journal of the Oriental Numismatic Society, No 216 Summer 2013, s.18-21. DAMALI, Atom, (2001). 150 Devlet 1500 Sultan, İslami Sikkeler, Nilüfer Vakfı Yayınları, İstanbul. DAMALI, Atom, (2010). Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C.I, Nilüfer Damalı Vakfı Yayınları, İstanbul. DAMALI, Atom, (2010). Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C.II, Nilüfer Damalı Vakfı Yayınları, İstanbul. DAMALI, Atom, (2010). Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C.III, Nilüfer Damalı Vakfı Yayınları, İstanbul. DAMALI, Atom, (2011). Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C.IV, Nilüfer Damalı Vakfı Yayınları, İstanbul. DAMALI, Atom, (2012). Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C.V, Nilüfer Damalı Vakfı Yayınları, İstanbul. DAMALI, Atom, (2012). Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C.VI, Nilüfer Damalı Vakfı Yayınları, İstanbul. DAMALI, Atom, (2013). Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C.VII, Nilüfer Damalı Vakfı Yayınları, İstanbul. DAMALI, Atom, (2014). Osmanlı Sikkeleri Tarihi, C.VIII, Nilüfer Damalı Vakfı Yayınları, İstanbul. GALSTYAN, A. G., (2005). Ermeni Kaynaklarına Göre Moğollar, Çev.: İ. Kamalov, Yeditepe Yayınevi, İstanbul. HALİL EDHEM, (1334). Meskûkâtı Osmaniye, Mahmud Bey Matbaası, C.I, Kostantiniye. HINZ, Walther, (1990). İslam’da Ölçü Sistemleri, Marmara Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Çev.A. Sevim, İstanbul. KABAKLARLI, Necdet, (1998). Mangır, Uşaklılar Eğitim Kültür Vakfı Yayınları, İstanbul. KABAKLARLI, Necdet, (2007). Mangır. Tire’de Darpedilen Osmanlı Bakır Paraları, Tire Belediyesi Yayınları, İstanbul. KILIÇ, R., “Kars, Ardahan ve Çıldır Havalisinin XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’ne Katılması”, İdeal Kültür Yayıncılık, Ed.:R. Kılıç, Prof. Dr. Mustafa Keskin Armağanı, Türk Tarih ve Kültürü Araştırmaları, İstanbul, 2014. KILIÇ, R., (2006). Kanuni Devri Osmanlı-İran Münasebetleri (1520-1566), IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul. KIRZIOĞLU, M. F., (1976), Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi (1451-1590), Sevinç Matbaası, Ankara. NOWRIY, Heath W., (2010). Erken Dönem Osmanlı Devleti’nin Yapısı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Çev.:K. Tanrıyar, İstanbul. ÖLÇER Cüneyt, (1975). Nakışlı Osmanlı Mangırları, Yenilik Basımevi, İstanbul, 1975, s. 114. ÖLÇER Cüneyt, (1978). Sultan Abdülmecid Devri Osmanlı Madeni Paraları, Yenilik Matbaası, İstanbul. ÖLÇER Cüneyt, (1979). Sultan Abdülaziz Han Devri Osmanlı Madeni Paraları, Yenilik Matbaası, İstanbul. PAMUK, Şevket, (2000). A Monetary History of the Ottoman Empire, Cambridge Universty Press, Cambridge, 2000. PERE, Nuri, (1968). Osmanlılarda Madeni Paralar, Doğan Kardeş Matbaacılık, İstanbul. SAHİLLİOĞLU, Halil, “Darphane”, Anadolu’da Paranın Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Yayınları, Ed.: B. Arı, Ankara, 2011, s. 214-221. SRECKOVIC S., (1987). Osmanlıjski Novac Kovan na Tlu Jugoslavije, Özel Yayın, Beograd. SÜLEYMAN SUDİ, (1311), Usul-i Meskukat-ı Osmaniye ve Ecnebiye, Artin Asaduryan ve Mahdumları Şirket-i Mürettibiyesi Matbaası, İstanbul. ŞENTÜRK, Ş., B. Johnson, (1995). Yapı Kredi Sikke Koleksiyonu Sergileri, Osmanlı İmparatorluğunun Doğuş Dönemi, Tayf Ofset, C.IV, İstanbul, 1995. ŞEREFÜDDİN ALİ YEZİDİ, (2013). Emir Timur (Zafername), Selenge Yayınları, Çev.A. Batur, İstanbul. URFALI MATEOS, (1987). Vekayiname, Çev.:H. Andreasyan, Urfalı Mateos Vekayi-Namesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), TTK Yayınları, Ankara. USLU, K., M. F. Beyazıt, T. Kara, (2010). Osmanlı İmparatorluğu Madeni Paraları 1687-1839 (1099-1255), Anka Matbaacılık, İstanbul. İnternet Kaynakları http://db.stevealbum.com/php/lot_auc.php?site=2&sale=22&lot=469&lang=1 https://db.stevealbum.com/php/lot_auc.php?site=2&sale=11&lot=349&lang=1 https://www.ma-shops.com/saenn/item.php?id=25051&lang=en https://www.numisbids.com/n.php?p=lot&sid=3400&lot=1063 https://www.vcoins.com/en/stores/cybernumis_world_coins/209/product/9449_ottoman_syria_murad_iii_ar_dirham_377g_20mm_Halep_mint_np200_js1228_lightly_toned_vfaef/656116/Default.aspx https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=124918 https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=7562 https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=1450 https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=181742 https://www.zeno.ru/showphoto.php?photo=138535 www.balcoins.com www.eroncoins.com www.parakoleksiyon.com www.rasmir.com www.stevealbum.com www.zeno.ru