Tarihi çevrede eski-yeni yapı uyumunun 3 boyutlu fraktal analiz yöntemi ile incelenmesi: Safranbolu örneği

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 4, 1110 - 1126, 15.10.2023

Selim Kartal , Ahmet Emre Dinçer

https://doi.org/10.17714/gumusfenbil.1256557

Öz

Geleneksel dokular toplumların kültürlerinin somut yansımalarıdır. Toplumların-sürdürülebilirlik açısından- bu dokuları korumak, gelecek kuşaklara aktarmak ve onlardan çıkarımlar yapmak gibi sorumlulukları vardır. Ancak ilerleyen zamana karşın değişen yaşam koşulları ve artan ihtiyaçlar doğrultusunda yeni mekânlara ve binalara gereksinim duyulmaktadır. İki unsur arasındaki dengeyi kurabilmek için geleneksel dokuların çevresinde onlara uyumlu, sürdürülebilir yapıları planlamak, inşa etmek gereklidir. Bu amaç doğrultusunda geçmişten bugüne tabi ki nitel ve nicel çeşitli yöntemler ve kurallar geliştirilmiştir. Dolayısıyla uygulanan yöntem ve kuralların sonuçlarının nesnel değerlendirilmesine de her zaman ihtiyaç duyulmuştur. Buna karşılık olarak kullanılabilecek değerlendirme araçlarından birisi de doğadaki çeşitli dokuların analizinde kullanılan, mimari analizlerde de değerlendirilen ve somut çıkarımlar sunan fraktal boyut uygulamalarıdır. Bu çalışmada da bu yöntemle, tarihi çevre içinde ya da çevresinde uygulanan yapıların çevresiyle uyumluluklarının sınanması amaçlanmıştır. Bunun için, diğer çalışmalardan farklı olarak üç boyutlu fraktal yaklaşımla, kültürel miras kenti Safranbolu’da Babasultan Mahallesi’nde seçilen tescilli eski ve yeni inşa edilen binaların doku analizleri yapılarak ve birbirleriyle tutarlılıkları ölçülmüştür. Bu şekilde, hem bu tarihi çevredeki yeni yapı yaklaşımlarıyla ilgili bir durum tespiti hem de bu tekniğin sayısal çıktıları üzerinden eski ve yeni yapıların yorumlaması yapılmıştır. Analizlerde yeni yapılarda farklı yaklaşımlarla birlikte, özellikle biçimsel doku bakımından, bir dil birliğinin olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

3 boyutlu fraktal analiz, Fraktal boyut, Fraktal geometri, Safranbolu

Examination of old-new building harmony in the historical environment with 3D fractal analysis method: Safranbolu example

Öz

Traditional textures are concrete reflections of the cultures of societies. Societies have responsibilities in terms of sustainability, such as preserving these textures, transferring them to future generations, and making inferences from them. However, despite the advancing time, new spaces and buildings are needed in line with changing living conditions and increasing needs. In order to establish the balance between the two elements, it is necessary to plan and build sustainable structures around traditional textures that are compatible with them. For this purpose, from past to present, of course, various qualitative and quantitative methods and rules have been developed. Therefore, there has always been a need for an objective evaluation of the results of the applied methods and rules. One of the evaluation tools that can be used in response to this is fractal dimension applications that are used in the analysis of various textures in nature, are also evaluated in architectural analyzes, and offer concrete inferences. In this study, it is aimed to test the compatibility of the structures applied in or around the historical environment with their surroundings. For this purpose, different from other studies, texture analyses of the registered old and newly built buildings selected in the Babasultan District of the cultural heritage city Safranbolu were made with a three-dimensional fractal approach and their consistency with each other was measured. In this way, both due diligence regarding the new building approaches in this historical environment and an interpretation of the old and new buildings were made on the digital outputs of this technique. In the analysis, it has been determined that there is a linguistic unity, especially in terms of formal texture, with different approaches to new structures.

Anahtar Kelimeler

3d Fractal analyses, Fractal dimension, Fractal Geometry, Safranbolu

Kaynakça

• Akbıyık, N. (2013). Tarihi çevrede yeni yapı olgusu ve bağlam ilişkisinin güncel uygulamalar üzerinden irdelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Aydın Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü].
• Aktüre, S., & Şenyapılı, T. (1976). Safranbolu’da mekânsal yapının gösterdiği nitelikler. O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(1), 61-96.
• Arabacıoğlu, F.P., & Aydemir, I. (2007). Tarihi çevrelerde yeniden değerlendirme kavramı. Megaron, 2(4), 204-212.
• Arslan, H. D., Orhan, Ş. B., & Dişli, G. (2020). Tarihi çevrede yeni yapı tasarımının müze işlevi özelinde değerlendirilmesi. Art-e Sanat Dergisi, 13(25), 71-101. https://doi.org/10.21602/sduarte.593963
• Atak Doğan, Ö., & Çağdaş, G. (2017). Karmaşık kentsel oluşumları anlamada fraktaller: Germir. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31(43), 25-44.
• Ateş Can, S., & Uyguralp, Ö. (2022). Tarihi çevrede yeni yapı/ek ve bağlam ilişkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 13(1), 27-39.
• Bahadır, B. (2020). Tarihi çevre ile yeni yapı etkileşimi üzerinden sürdürülebilirlik. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü].
• Bayazıt, N. (2014). Safranbolu evlerinin plan tipolojisi ve kullanıcı ihtiyaçları hiyerarşisi. Tasarım+ Kuram, 10(17), 1-15.
• Büyükmıhçı, G., Akşehirlioğlu, A., & Mengüç, K.G. (2019). Tarihi çevrede yeni yapı tasarımında birleşim biçimleri bağlamında modern yaklaşımlar. A. Akdoğan Eker, & A. Dikicioğlu (Ed), Mühendislik ve Multidisiplinler yaklaşımlar (ss. 323-351). Güven Plus Grup A.Ş. yayınları, İstanbul
• Çalışkan, E.B., & Karakuş, F. (2022). Study for the traditional houses of the Black Sea Region: implementation of the k-means clustering algorithm. Gazi University Journal Of Science, Part B: Art, Humanities, Design and Planning, 10(4), 427-442.
• Demirkol, R.S. (2021). Tarihi çevre koruma bağlamında Kapadokya. ART/icle: Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(1), 43-63.
• Düzgün, H. (2010). Tarihi çevrelerde yeni yapı tasarımında kabuk-bağlam ilişkisinin temel ve güncel tasarım kavramları açısından incelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Ediz, Ö., & Çağdaş, G. (2005). Mimari tasarımda fraktal kurguya dayalı üretken bir yaklaşım. İtüdergisi/a, Mimarlık, Planlama, Tasarım, 4(1), 71-83.
• Ediz, Ö., & Çağdaş, G. (2007). A computational architectural design model based on fractals. Open house international, 32(2), 36-45.
• Ediz, Ö., & Ostwald, M.J. (2012). The Suleymaniye Mosque: a computational fractal analysis of visual complexity and layering in Sinan’s masterwork. ARQ Architectural Research Quarterly, 16(2), 171–182.
• El-Darwish, I.I. (2019). Fractal design in streetscape: rethinking the visual aesthetics of building elevation composition. Alexandria Engineering Journal, 58(3), 957-966.
• Enç, G. (2009). Tarihi kent dokusunda yeni yapı tasarım ölçütleri ve Fener semti örneğinde uygulanabilirliğinin irdelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Güler, Ö. (2004). Tarihi çevrelerde çağdaş bina tasarımı: Ortaköy ve yakın çevresinde yeni bina uygulamalarının değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Hacısalihoğlu, İ.Y. (1995). Geleneksel Türk şehri: Safranbolu. Türk Coğrafya Dergisi. 0(30), 409-434.
• Kanat Duralı, İ. (2007). Tarihi çevrede yeni yapılaşma uygulamalarının irdelenmesi. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Karabük Belediyesi (t.y.). Karabük’ün konumu. https://www.karabuk.bel.tr/icerik.asp?i_id=39
• Kartal, S. (2022). Kentsel dokunun 3 boyutlu fraktal analiz modeli ile değerlendirilmesi: Lefkoşa örneği. [Doktora Tezi, Eskişehir Teknik Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü].
• Kartal, S., & İnceoğlu, M. (2023). Kentsel dokunun 3 boyutlu fraktal analiz modeli ile değerlendirilmesi: Lefkoşa örneği. G. Büyükmıhçı, & L. Kaderli (Ed), Mimarlık: Geçmişten Modernizme (ss. 311-334). Livre de Lyon. Lyon, France.
• Kılıç, A. (2015). Tarihi çevrede yeni yapı-yeni ek bağlamında Norman Foster yapıları. [Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Koçan, N., & Çorbacı, Ö.L. (2012). Tarihi çevreleri koruma sürecinde yeni yaklaşımlar: kongre turizmi, Safranbolu çarşı örneğinde bir araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(2), 31-36.
• Lorenz, W.E. (2011). Fractal geometry of architecture. In P. Gruber, D. Bruckner, C. Hellmich, H. B. Stachelberger, & I. C. Gebeshuber (Eds.), Biomimetics--Materials, Structures and Processes; Examples, Ideas and Case Studies (pp. 179-200). Springer, Berlin, Heidelberg.
• Lorenz, W.E. (2016). Complexity across scales in the work of Le Corbusier, using box-counting as a method for analysing facades. In Proceedings of the CAADENCE in Architecture 2016 (pp. 249-255). Faculty of Architecture, Budapest University of Technology and Economics.
• Oral, B. (2019). Geleneksel mimariye öykünme bağlamında günümüz Safranbolu sivil mimarisi. İnsan ve İnsan, 6(21), 597-631.
• Ostwald, M.J., & Vaughan, J. (2016). The fractal dimension of architecture (Vol. 1). Birkhäuser.
• Safranbolu Kaymakamlığı (t.y.). Safranbolu tarihçesi. http://www.safranbolu.gov.tr/tarihce
• Tan, B., & Arabacıoğlu, F.P. (2020). Tarihi çevrede mimari tasarım: İstanbul yenileme alanları. Megaron, 15(2), 204-216.
• Tanaç Zeren, M. (2010). Tarihi çevrede yeni ek ve yeni yapı olgusu, çağdaş yaklaşım örnekleri. İstanbul: Yalın Yayıncılık.
• Temel, S.C., Kuru, R., & Sarıgül, S.S. (2021). Tarihi çevrede eski yeni birlikteliğinin öznel izlenimler üzerinden değerlendirilmesi: Divanyolu Caddesi (Beyazıt-Sirkeci aksı) örneği. Sanat ve Tasarım Dergisi, 0(27), 379-405. https://doi.org/10.29048/makufebed.1031315
• Topbaş, D.C., & Arslan, H.D. (2022). Facade evaluation of traditional Mersin and Tarsus houses based on fractal dimension. GRID Architecture, Planning and Design Journal, 5(1), 22-52. https://doi.org/10.37246/grid.903020
• Vaughan, J., & Ostwald, M.J. (2011). The relationship between the fractal dimension of plans and elevations in the architecture of Frank Lloyd Wright: comparing the Prairie style, textile block and Usonian Periods. Architecture Science ArS, 4(Dec), 21-44.
• Velioğlu, A. (1992). Tarihi çevre içinde mimari tasarım ve süreci üzerine bir araştırma. [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Yetiş, R. (2016). Kentsel sit alanları çevresinde yer alan etkileme geçiş alanlarındaki yeni yapılaşmaların irdelenmesi; Safranbolu örneği. [Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Zmeškal, O., Veselý, M., Nežádal, M., & Buchníček, M. (2001). Fractal analysis of ımage structures. HarFA - Harmonic and Fractal Image Analysis, 3-5.