ORTAOKUL 5. SINIF TÜRKÇE DERS KİTAPLARININ GÖRSEL TASARIM İLKELERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 1, 58 - 82, 30.06.2024

Gülsüm Yağcı , Mehmet Şahin

Öz

Ders kitapları eğitim – öğretim sürecinde en çok kullanılan birincil kaynak görevi görmektedir. Eğitim - öğretim sürecinde sıklıkla kullanılan ders kitapları öğretmenler için bir rehber görevi görürken öğrenciler için de çeşitli alanlardaki bilgilere daha derli toplu ve daha kısa sürede ulaşma imkânı sağlayan bir materyal görevi görmektedir. Eğitim- öğretim sürecinde bu kadar büyük bir öneme sahip olan ders kitaplarının hazırlanması aşamasında bazı nitelikleri taşıması gerekmektedir. Bu niteliklerden biri de ders kitaplarında kullanılan görsellerdir. Ders kitaplarının gerekli işlevlerini etkili bir biçimde yerine getirebilmesi, nitelik açısından geçerli ders kitaplarının hazırlanması ve ders kitaplarının görsel tasarım bağlamında geliştirilmesi ile gerçekleşebilir. Bu nedenle ders kitaplarının değerlendirilmesine gereksinim duyulmaktadır. Bu araştırma, 5. sınıf Türkçe ders kitaplarının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırma 5. sınıf Türkçe ders kitaplarındaki görsellerin incelemesine dayalı nitel bir çalışmadır. Çalışma evrenini Milli Eğitim Bakanlığınca onaylanan dört 5. sınıf Türkçe ders kitabı oluşturmaktadır. Veriler, ders kitaplarının Doğa ve Evren temaları değerlendirilerek elde edilmiştir. Araştırmanın verilerini elde etmek amacıyla alt amaçlara uygun olarak Şahin’in(2014), geliştirdiği rubrik kullanılmıştır. Çalışma grubunu oluşturan dört ders kitabı bu rubriklere göre değerlendirilmiştir. Veriler, rubriklerde yer alan ölçütlere göre analiz edilmiş ve kitap içerisinden seçilen somut örneklerle desteklenmiştir. Elde edilen veriler görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilerek sunulmuştur. Araştırmanın bulgularına göre, ilköğretim 5. sınıf Türkçe ders kitaplarında görsel ögeler genellikle görsel tasarım ilkeleri dikkate alınarak kullanılmamıştır. Ders kitaplarında bazı tasarım ilkeleri çok az veya orta düzeyde etkili olmuş, bazıları da etkili olmamıştır. Ders kitaplarında görsel tasarım ilkelerinin uygulanması noktasında kitaplar arasında önemli bir fark olmadığı ve kitapların birbirine benzediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Ders kitabı, Görsel tasarım ilkeleri, Rubrik, Değerlendirme.

Kaynakça

• Alım, M. (2011). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme dersinin önemi ve geliştirme sürecine yönelik öneriler. Doğu Coğrafya Dergisi, 12(17), 243-262.
• Alpan, G. (2004). Ders kitaplarındaki grafik tasarımının öğrenci başarısına ve derse ilişkin tutumlarına etkisi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Altay, E. (2021). Ortaokul fen bilimleri ders kitaplarının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aşçı, İ. (2014). İlköğretim beşinci sınıf fen ve teknoloji ders kitabının içerik ve görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Atmaca, A. E. (2006). İlköğretim ders kitaplarında görsel tasarım ve resimleme. Millî Eğitim Dergisi, (35)171, 318-336.
• Aybek, B., Çetin, A. & Başarır, F. (2014). Fen ve teknoloji ders kitabının eleştirel düşünme standartları doğrultusunda analiz edilmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 3(1),313-325.
• Aycan, Ş., Kaynar, Ü. H., Türkoğuz, S. &Arı, E. (2002). İlköğretimde kullanılan fen bilgisi ders kitaplarının bazı kriterlere göre incelenmesi [Bildiri sunumu]. V. Ulusal Fen Bilimleri ve Matematik Eğitimi Kongresi. ODTÜ, Ankara.
• Bağcı, H. (2007). Dokuzuncu sınıf bilgi ve iletişim teknolojileri ders kitabının görsel tasarım ilkelerine göre değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir. Becer, E. (2022). İletişim ve grafik tasarımı (13. baskı). Dost yayınevi.
• Buyurgan, S. (2001). Bir çocuğun altı-dokuz yaş arası çizgisel gelişimi. Gazi Sanat Dergisi, (5)2, 31 – 44. Çakır, A. (2006). İlköğretim dördüncü sınıf matematik ders kitapları ile ilgili öğretmen görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çalık, T. (2001). Türkçe ders kitaplarının biçim ve tasarımı, konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu, Türkçe 1-8 (3.baskı). Nobel Yayınları.
• Dal, O. (2019) Mekânla ilişkisinde görsel iletişim tasarımı. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dane, A., Doğar, Ç.& Balkı, N. (2004). İlköğretim 7. sınıf matematik ders kitaplarının değerlendirmesi. Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 1-18.
• Demir, D. (2008). İlköğretim 1., 2. ve 3. sınıf Türkçe ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine uygunluğu açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Demircioğlu, E. (2013). 9. sınıf Tarih ders kitabında yer alan görseller hakkında öğretmen görüşleri: Trabzon örneği. Turkish studies international periodical for the languages, literature and history of Turkish or Turkic, 8(7), 95-107.
• Demirel, Ö. & Kaya, Z. (2004). Öğretmenlik mesleğine giriş (4. baskı). Pegem Akademi. Demirel, Ö., Seferoğlu, S. & Yağcı, E. (2001). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme (10.baskı). Pegem Akademi.
• Dursun, Ö. Ö. & Odabaşı, H. F. (2011). Çoklu ortam tasarımı (3.baskı). Pegem Akademi.
• Eşgi, N. & Dursun F. (2008). 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler öğretimi ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine göre değerlendirilmesi. G.Ü. Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 22, 21-34.
• Eşgi, N. (2005). İlköğretim 5. sınıf Bilgisayar ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine göre değerlendirilmesi. Millî Eğitim Dergisi,4(165),1302- 5600.
• Gezer, Ü. (2019). Çağdaş sanat ve tasarım eğitiminde görsel tasarım ögeleri ve ilkeleri. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, 7(40), 595-614.
• Gezer, Y. (2007). Farklı metinsel tasarım biçimlerinin ilköğretim 5. sınıf öğrencilerinin öğrenme ve algılamaları üzerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gökdere, M. & Keleş E. (2004). Öğretmen ve öğrencilerin fen bilgisi ders kitaplarını kullanma düzeyleri üzerinde müfredat değişikliğinin etkisi. Millî Eğitim Dergisi, (5)161, 28-97.
• Gönen, M., Katrancı, M., Uygun, M. & Uçuş, Ş. (2011). İlköğretim birinci kademe öğrencilerine yönelik çocuk kitaplarının, içerik, resimleme ve fiziksel özellikleri açısından incelenmesi. Eğitim Bilim Dergisi, 36(160),251-265.
• Gözütok, F. D. (2004). Öğretmenliğimi geliştiriyorum (2. baskı). Siyasal Yayınevi.
• Güçlü, N. & Topses, G. (2001). Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu (3. baskı). Nobel Yayınları.
• Gündüz, Ş. & Odabaşı, F. (2004). Bilgi çağında öğretmen adaylarının eğitiminde öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme dersinin önemi. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 3(1), 43-48.
• Güneş, F. (2002). Ders kitaplarının incelenmesi (1. baskı). Ocak Yayınları.
• Güven, S. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme dersinin kazandırdığı yeterlikler yönünden değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 4(2), 165-179.
• Güzel, H., Oral, İ. & Yıldırım A. (2009). Lise II Fizik Ders Kitabının Fizik Öğretmenleri Tarafından Değerlendirilmesi. S.Ü. Ahmet. Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(27), 133-142.
• İlhan, E. & Yazar, İ. (2021). Temel eğitim Türkçe ders kitaplarındaki metin-görsel ilişkisinin görsel tasarım unsurları bağlamında incelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(52), 744-763.
• İşler, A.Ş. (2003). Yazılı ders materyallerinde illüstrasyon kullanımının dayandığı temel ilkeler ve sağladığı katkılar. Millî Eğitim Dergisi 7(157) 1301-7669.
• Kaptan, S. G. & Kaptan, A.Y. (2004). Ders kitaplarındaki tasarım sorunları ve öğrencilerin öğrenme düzeyine etkisi [Bildiri sunumu]. XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz, Malatya.
• Karababa, Z.C. (2005). Avrupa'da anadili öğretimi Türkçe ve İngilizce anadili ders kitaplarının incelenmesi ve karşılaştırılması. Millî Eğitim Dergisi Sayı:167.
• Karataş, S.& Yapıcı, M. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme dersinin işlenişi ve uygulama örnekleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 311-325.
• Kavcar, N., Özkan, G., Arıkan, G. & Şengören, S. K. (2011). Fizik öğretmen adaylarının 10. Sınıf Fizik kitabına ilişkin görüşlerinin değerlendirilmesi [Bildiri sunumu]. Türk Fizik Derneği 28. Uluslararası Fizik Kongresi (pp.371). 5-9 Eylül, Muğla.
• Kaya, Z. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme (2. baskı). Pegem Akademi.
• Keser, H. (2004). İlköğretim 4. sınıf Bilgisayar ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine göre değerlendirilmesi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi. 2(3), 1-21.
• Kılıç, A. & Seven, S. (2011). Konu alanı ders kitabı incelemesi (5. baskı) Pegem Akademi. Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(15), 170-189.
• Kum, Ö. (2022). Görsel iletişim tasarımı açısından Erbaa özel eğitim uygulama okulu sosyal beceriler 1. kademe ders kitabının incelenmesi. Turkish Studies, -Social, 17(4), 611-627.
• Kuzu, A. & Yıldırım Y. (2008). Bilişim teknolojileri öğretim programına yönelik hazırlanmış öğretmen kılavuz ve öğrenci çalışma kitaplarının uygunluğuna ilişkin bilgisayar öğretmenlerinin görüşlerinin belirlenmesi [Bildiri sunumu]. VIII. Uluslar Arası Eğitim Teknolojileri Konferansı, Eskişehir.
• Küçükahmet, L. (2002). Öğretimde planlama ve değerlendirme (22. baskı). Nobel Yayınları.
• Mazlum, Ö. & Mazlum, F.S. (2016). İlköğretim 4. Sınıf ders kitaplarının görsel tasarımına yönelik öğretmen görüşleri. Sanat Eğitim Dergisi, 4(1), 1-1. MEB (2013). Tebliğler Dergisi. Sayı: 2023/2793 Millî Eğitim Basımevi, Ankara.
• Millî Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları ve Eğitim Araçları Yönetmeliği. (2012). T.C. Resmi Gazete, 28409, 12 Eylül 2012. http://mevzuat.meb.gov.tr/html/dersarac/dersarac.html.Erişim Tarihi: 24.06.2024
• Ocak, G. & Beydoğan, Ö. (2005). İlköğretim okulları 3. sınıf hayat bilgisi ders içeriğinin amaçlarla tutarlılık ve öğrenci seviyesine uygunluk açısından yeterlilik düzeyi standart belirleme Erzurum il örneği. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 109-132.
• Özdemir, S. (2019). Kuramdan uygulamaya Türkçe ders kitabı incelemeleri (2. baskı). Anı Yayıncılık.
• Özdemir, T. (2005). Tasarımda renk seçimini etkileyen kriterler. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,14(2), 391-402
• Perkmen, S. & Tezci, E. (2011). Eğitimde teknoloji entegrasyonu (1. baskı). Pegem Akademi.
• Saban, A. & Ersoy, A. (2019). Eğitimde nitel araştırma desenleri (3.baskı). Anı Yayıncılık.
• Sarı, N. (2006). Çocuk kitapları illüstrasyonları üzerine bir araştırma ve bir örnekleme. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, M. (2014). Sosyal bilgiler ders kitaplarının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 31-46.
• Şahin, S. & Turanlı, N. (2005). Liselerde okutulmakta olan lise 1. sınıf matematik kitaplarının değerlendirilmesi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(2), 327-341.
• Topaklı, A. (2012). İlköğretim ikinci kademe 7. sınıf “Fen Bilgisi” ders kitabındaki teknik illüstrasyonların grafik tasarım açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü.
• Tor, H. & Erden, O. (2004). İlköğretim öğrencilerinin bilgi teknolojilerinden yararlanma düzeyleri üzerine bir araştırma. Tojet (The Turkish Online Journal of Educational Technology), 11(5), 120–130.
• Türkben, T. (2019). Türkçe ders kitaplarındaki metin resimlerinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(2), 650-672.
• Uçar, C. (2016). Ortaokul beşinci sınıf fen bilimleri ders kitabının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Uluışık, M. (2008). İlköğretim beşinci sınıf matematik ders kitaplarının görsel tasarım ilkeleri açısından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uzun, H. (2020). 1. ve 4. sınıf öğrencilerinin görsel tasarım öge ve ilkelerini bilme düzeyleri. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ünal, F. & Simsek, A. (2002). Eğitim amaçlı yazılı iletilerin tasarımı. Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 5(17), 211-223.
• Ünder, H. (2013). Selahattin Ertürk’ün eğitim tanımının bir analizi [Bildiri sunumu]. Eğitim Felsefesi Ulusal Sempozyumu. 5-7 Haziran, Ankara.
• Ünsal, Y. & Güneş, B. (2002). Bir kitap inceleme çalışması örneği olarak MEB ilköğretim 4. sınıf fen bilgisi ders kitabına fizik konuları yönünden eleştirel bir bakış. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3), 107-120.
• Varışoğlu, B., Şeref, İ., Gedik, M. & Yılmaz, İ. (2014). Deyim ve atasözlerinin görsel bir araç olarak karikatürlerin başarıya etkisi. Karadeniz Araştırmaları, 41(41), 226-242.
• Vural, B. (2006). Eğitim- öğretimde teknoloji ve materyal kullanımı (2. baskı). Hayat yayınları
• Yalın, H. İ. (2003). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme (30. baskı). Nobel Yayınları.
• Yalın, H.İ. (1966). Ders kitapları tasarımı. Millî Eğitim Dergisi, 12(132), 61-66
• Yanpar, T. (2005). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme (15. baskı). Anı Yayıncılık.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (12.baskı). Seçkin yayıncılık.