Manifestation of Tanzimat Period Architecture in Tophana: Tophana Pavilion Designed by an English Architect William James Smith

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 397 - 424, 30.05.2023

Esma İgüs

Öz

This article is about Tophana Pavilion which is located in Beyoglu, Istanbul and is at disposal of Mimar Sinan Fine Arts University today. Abdulmejid I, had the Pavilion constructed in 1852 to welcome the visitors arriving at the port to the Tophana Military Installation. The Pavilion is still standing since the day of its construction. Its design belongs to the English William James Smith, who was the official salaried architect of the Ottoman Palace. The architectural and ornamental features of Tophana Pavilion are discussed within the framework of the disciplines of art and architectural history in this article. In addition, the physical environment of the structure is assessed in the perspective of historicity. A brief biography of the architecture of the Pavilion, William James Smith, and his role in the XIX century Ottoman architecture are other topics covered in the text. Literature reviews and on-site research were performed in the formation of the text. Moreover relevant documents from the Directorate of State Archives, Ottoman Archive Section were used along with documents and photographs from various archives.

Anahtar Kelimeler

XIX. Century, Abdulmejid I, tophana, Tophana Pavilion, William James Smith

Tanzimat Dönemi Mimarlığının Tophane’de Tezahürü: İngiliz Mimar William James Smith Tasarımı Tophane Kasrı

Öz

Bu makale, İstanbul Beyoğlu ilçesinde yer alan ve günümüzde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nin kullanımında olan Tophane Kasrı’na dairdir. Kasır, Sultan Abdülmecid tarafından 1851 yılında Tophane Askeri Tesislerine rıhtımdan gelen ziyaretçilerin karşılanması amacıyla yaptırılmıştır. Kasır, yapıldığı tarihten günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Tasarımı, Osmanlı Sarayı’nın maaşlı resmi mimarı İngiliz William James Smith’e aittir. Makalede, Tophane Kasrı’nın mimari ve süsleme özellikleri sanat ve mimarlık tarihi disiplinleri çerçevesinde ele alınmıştır. Ayrıca yapının bulunduğu fiziksel çevre, tarihsellik perspektifinde değerlendirilmiştir. Kasrın mimarı William James Smith’in kısa bir biyografisi ile mimarın XIX. yüzyıl Osmanlı mimarlığındaki yeri ve metinde ele alınan diğer başlıklardır. Metnin oluşumunda literatür taraması ve sonrasında yerinde araştırma yapılmıştır. Ayrıca Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde konuya ilişkin belgeler ile çeşitli arşivlerde yer alan belge ve fotoğraflardan faydalanılmıştır. Bu makale, İstanbul Beyoğlu ilçesinde yer alan ve günümüzde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nin kullanımında olan Tophane Kasrı’na dairdir. Kasır, Sultan Abdülmecid tarafından 1851 yılında Tophane Askeri Tesislerine rıhtımdan gelen ziyaretçilerin karşılanması amacıyla yaptırılmıştır. Kasır, yapıldığı tarihten günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Tasarımı, Osmanlı Sarayı’nın maaşlı resmi mimarı İngiliz William James Smith’e aittir. Makalede, Tophane Kasrı’nın mimari ve süsleme özellikleri sanat ve mimarlık tarihi disiplinleri çerçevesinde ele alınmıştır. Ayrıca yapının bulunduğu fiziksel çevre, tarihsellik perspektifinde değerlendirilmiştir. Kasrın mimarı William James Smith’in kısa bir biyografisi ile mimarın XIX. yüzyıl Osmanlı mimarlığındaki yeri ve metinde ele alınan diğer başlıklardır. Metnin oluşumunda literatür taraması ve sonrasında yerinde araştırma yapılmıştır. Ayrıca Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nde konuya ilişkin belgeler ile çeşitli arşivlerde yer alan belge ve fotoğraflardan faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

19. Yüzyıl, Sultan Abdülmecid, tophane, Tophane Kasrı, William James Smith

Kaynakça

• Archive Sources
• BCA İrade-i Hariciye (İ.HAR), Dosya No: 98, Gömlek No: 4772, Date: 15 Receb 1269 (24 April 1853).
• BCA, İrade-i Hariciye (İ.HAR), Dosya No: 33, Gömlek No: 1527, Date: 28 Safer 1262 (25 February1846).
• BCA, Mühimme Kalemi Belgeleri (A.DVN.MHM), Dosya No: 2A, Gömlek No: 73, Date: 10 Cemazeyievvel 1262 (6 May 1846).
• BCA, İrade-i Hariciye (İ.HAR), Dosya No: 35, Gömlek No: 1605, Date: 14 Cemazeyievvel 1262 (10 May 1846).
• BCA, Sadaret Mühime Kalemi (A.MKT.MHM), Dosya No: 22, Gömlek No:4, Date:8 Cemazeyievvel 1264, (13 April 1848).
• BCA, Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d..), Gömlek No:9210, Undated.
• Eski Eser Encümen Arşivi Dosya No: 42392, Karton No: 126.
• Eski Eser Encümen Arşivi Dosya No: 42392, Karton No: 126 /103-1, 103-2, 103-4, 103-11.
• Library of Congress, Abdul Hamid II Collection, Lot. 9545, No: 2.
• Library of Congress, Abdul Hamid II Collection, Lot. 9545, No: 3.
• Library of Congress, Abdul Hamid II Collection, Lot. 9545, No: 22.
• Salt Research, Catalog Number: TASUH3281.
• Salt Research, Catalog Number: TMKTH0048003.
• Salt Research, Catalog Number: TMKTH0048006.
• Books, Articles and Thesis
• AĞIR, Aygül- BATUR-Afife-CEPHANECİGİL Gül-TOPÇUBAŞI ÇİLİNGİROĞLU Mine-UĞURLU, A. Hilal, (2015). “An English Architect in the 19th Century Istanbul: William James Smith and Taskısla”, İTÜ A-Z Journal of the Faculty of Architecture, Volume 12, Issue 2, July 2015, pp-93-101.
• AĞIR, Aygül-BATUR Afife-CEPHANECİGİL Gül-TOPÇUBAŞI ÇİLİNGİROĞLU Mine- UĞURLU-A. Hilal, Sultan Abdülmecid’in Bir Mimarı: Architect of Sultan Abdulmecid, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul 2016.
• AKTÜRK, Engin “İstanbul Beşiktaş-Karaköy Aksında 1950’li Yıllarda İmar Çalışmaları Nedeniyle Yıkılan ve Yeniden Yapılan Kültür Varlıkları’’, Uluslararası Katılımlı 6. Tarihi Yapıların Korunması ve Güçlendirilmesi Sempozyumu / 2-3-4 Kasım 2017, s. 341-350.
• AKYÜZ, Umut, Beylerbeyi Sarayı’nın 19. Yüzyıl Osmanlı Sarayları İçindeki Yeri ve Değerlendirmesi, (Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2007.
• AKTAY, Aydın, Kentsel Mekânın Paylaşılması Sorunu: Tophane Örneği, (Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Sakarya 2013.
• ARACI, Emre, Naum Tiyatrosu: 19. Yüzyıl İstanbul’unun İtalyan Operası, ed. Nuri Akbayar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
• BATUR, Afife, “Tophane Kasrı’’, Sultan Abdülmecid’in Bir Mimarı: Architect of Sultan Abdulmecid İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları. İstanbul 2016.
• BELVİRANLI, Sena-PİLEHVARİAN Nuran, “İngiltere Veliahtı Prens Edward (Kral VII. Edward)’ın 1862 ve 1867 Yıllarındaki İstanbul Ziyaretleri ve Gezdiği Yapılar Çerçevesinde Osmanlı Teşrifatındaki Değişimler’’, MEGARON, C.13,S.4(2018),s. 608-622.
• BOZKURT, Abdullah, “Boğazlar Komisyonu’nun Kuruluşu ve Faaliyetleri (1924-1936)’’, Public and Private International Law Bulletin, C. 37, S.1, 2017, s.1-28.
• BRODİE, Antonia, Directory of British Architects, 1834-1914: Vol. 2 (L-Z), (Ed.) British Architectural Library, Royal Institute of British Architects, London 2001.
• CAN, Cengiz İstanbul’da 19. Yüzyıl Batılı ve Levanten Mimarların Yapı ve Koruma Sorunları, (Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1993.
• -------------, Cengiz, “Tophane Kasrı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul 1994, s. 277.
• CEYLAN, Oğuz, “Top Döküm Binaları (Tophane-i Amire) ve Onarımları”, Tasarım + Kuram, C.2, S.3, 2003, p. 43-56.
• CEZAR, Mustafa, Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, Akbank Yayınları, İstanbul 1971.
• -------------, Mustafa, Osmanlı Başkenti İstanbul, Erol Kerim Aksoy Vakfı Yayınları, İstanbul 2002.
• CRİNSON, Mark, Empire Building, Orientalism and Victorian Architecture, Routledge, Newyork and London 1996.
• CROOK, J. Mordaunt- PORT, M.H., The History of King's Works 1782-1851, ed. by Howard Colvin Montagu, Volume 6, Her Majesty's Stationery Office, London 1973.
• ÇOBAN, Pelin, Tarihsel Gelişim Süreci İçinde Kemeraltı Caddesi ve Galata Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi Koruma Sorunları Üzerine Bir Araştırma, (Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2014.
• DE KAY, James Ellsworth, Sketches of Turkey in 1831-1832, J&J Harper, Newyork, 1833.
• DETHİER, Phillip Anton, Le Bosphore et Constantinople, Alfrede Hödler, Vienne 1873.
• EYİCE, Semavi, “İstanbul'un Mahalle ve Semt Adları Hakkında Bir Deneme’’, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, C. 14, 1965, s. 199-216.
• EYÜPGİLLER, Kemal Kutgün “İngiltere Elçiliği Binası ve Mimar William James Smith’’, Yapı Dergisi, S. 268, 2004, s. 58-62.
• FERRARİ, Nicole Kançal (2009). “Türk-Osmanlı Saray Literatürü (12.-20. Yüzyıl)’’, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 7, S.13, 2009, s. 205-240.
• GÖNCÜ, Cengiz, Dolmabahçe Sarayı’nın İnşa Süreci, Mekân ve Teşkilat, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2015.
• GÖNCÜOĞLU, Süleyman Faruk, Bir Semt-i Meşhur Tophane Değişimin ve Yıkımın Hikâyesi, HE Mimarlık Yayını, İstanbul 2009.
• GÜLERSOY, Çelik, “Son 400 yılda Tophâne Semti’’, VIII. Türk Tarih Kongresi i (11-15 Ekim 1976) Bildiriler, T.T.K. Basımevi Ankara 1983 s. 1637-1650.
• -------------, Çelik, “Tophane’’ Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul 1994, p. 274-277.
• HAMZAOĞLU, Canan, İstanbul'da Yabancı Bir Mimar William James Smith, (İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1996.
• İGÜS, Esma, “A British Touch on Tanzimat: Architect William James Smith’’, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD) / Journal of Ottoman Legacy Studies, Volume 2, Issue 3, July 2015, s 66-87.
• -------------, Esma, “Selanik’te Kesişen Kaderler, II. Abdülhamid ve İtalyan Mimar Vitaliano Poselli’’, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, Ed. Zafer Gölen- Abidin Temizer, C. 2, Gece Kitaplığı, Ankara, 2015, s. 887-920.
• İREZ Feryal- AKSU Hüsamettin, Boğaziçi Sefarethaneleri, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1992.
• KAYA, Önder, İstanbul, 2500 Yıllık Tarihi, TimaşYayınları, İstanbul 2010.
• KENTEL, Mehmet, K., “Cosmopolitan Pera, Drawing on Yusuf Bey’s Caricatures, Youssouf Bey: Charged Portraits of Fin-de-Siècle Beyoğlu, Ed. by Bahattin Öztuncay, Koç University Research Center for Anatolian Civilizations (ANAMED), İstanbul 2016, pp.63-79.
• Konstantiniyye’den İstanbul’a XIX Yüzyıl Ortalarından XX. Yüzyıla Boğaziçi’nin Rumeli Yakası Fotoğrafları, ed. Sinan Genim, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Araştırmaları Enstitüsü Yayını, İstanbul 2006.
• KÖMÜRCİYAN, Eremya Çelebi, İstanbul Tarihi: 17. Asırda, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul 1952.
• KUBAN, Doğan, Osmanlı Mimarisi, Yem Yayınları, İstanbul 2007.
• KÜÇÜK, Cevdet, ‘’Abdülaziz’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.1, İstanbul 1988, s.179-185.
• -------------, Cevdet, ‘’Abdülmecid’’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.1, İstanbul 1988, s.259-263.
• NASIR, Ayşe, İstanbul Mimarlığında Yabancı Mimarlar, (İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1991.
• NELSON, James S, Hagia Sophia, 1850-1950: Holy Wisdom Monument, University of Chicago Press, Chicago 2004.
• PATACI, Oral Özlem, “Ampir Üslubunda Bir Sultan Cami: Nusretiye’’, Akademik Bakış Dergisi, S. 59, Ocak - Şubat 2017, s. 169-207.
• PERVİTİTCH, Jacques, Sigorta Haritalarında İstanbul, Tarih Vakfı/Axa Oyak, İstanbul 2003.
• SELVİ, Hüseyin Zahit -KESKİN Bekiroğlu Gaye, “Matrakçı Nasuh’un Galata ve İstanbul Minyatürlerinin Harita Tekniği Açısından İncelenmesi’’, İstem, Yıl:15, S.29, 2017, pp. 25- 39.
• ŞEHSUVAROĞLU, Haluk, “İstanbul’da Yeniden İmar Edilen Semtlerden Tophane’’, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, S. 181, Şubat 1957, s. 4-7.
• TUĞLACI, Pars, Osmanlı Mimarlığında Batılılaşma Dönemi ve Balyan Ailesi, İnkılap ve Aka Yayını, İstanbul 1993.
• TUNÇ, Şafak, Tophane-i Amire ve Osmanlı Devleti'nde Top Döküm Faaliyetleri, Başak Kitap, İstanbul 2004.
• UMUR Süha, “Abdülmecit, Opera ve Dolmabahçe Saray Tiyatrosu’’, Milli Saraylar, S. 1,1987, s. 50-58.
• YAZICI, Nurcan, Osmanlılarda Mimarlık Kurumunun Evrimi ve Tanzimat Dönemi Mimarlık Ortamı, (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2007.
• YUM, Şule, Milli Saraylarda Duvar ve Tavanlarda Yer Alan Doğa ve Mimari Konulu Manzara Resimleri, (İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1991.
• Internet Sources
• https://archdogans.com/collections/engraving/products/tophana-from-the-sea-by-antoine-ignace-melling-paris-1819(erişim tarihi 22.11.2021)
• https://twitter.com/tasvirsanatlari/status/1192040986156904448/photo/1(Date accessed: August 22, 2021).
• https://eng.travelogues.gr/item.php?view=56042 (Date accessed: August 25, 2021).
• http://landedestates.nuigalway.ie/LandedEstates/jsp/estate-show.jsp?id=2627, (Date accessed: August 15, 2021).
• http://openaccess.marmara.edu.tr/bitstream/handle/11424/147865/001500886006.pdf?sequence=2&isAllowed=y (Date accessed: January 10, 2021).
• https://search.getty.edu/gateway/search?q=tophanna&cat=highlight&highlights (Date accessed: January 14, 2021).
• https://www.rct.uk/collection/2700801/Pavilion-of-the-sultan-tophanna (Date accessed: January 15, 2021).
• http://landedestates.nuigalway.ie/LandedEstates/jsp/estate-show.jsp?id=2627, (Date accessed: August 15, 2021).
• http://sehitgazi.org/dernegimiz (Date accessed: Semptember 26, 2021).
• https://collection.sciencemuseumgroup.org.uk/objects/co8228856/Pavilion-et-mosquee-de-tophanna photograph(Date accessed: Semptember 19, 2021).
• https://baltalimanieah.saglik.gov.tr/TR,52846/hastanemizi-taniyin.html (Date accessed: Semptember 19, 2021).
• https://www.mimarariyorum.com/post/tophana-kasri-tasiyici-sistem-sorunlari (Date accessed: October 14, 2021).
• https://www.mustafacambaz.com/details.php?image_id=15374&sessionid= (Date accessed: July 30, 2021).
• http://www.eskiistanbul.net/6838/tophana-kasri-james-robertson-fotografi-1853-1858-arasi (Date accessed: September 28, 2021).
• http://www.eskiistanbul.net/116/tophana-kasri-claude-marie-ferrier-fotografi-1850-ler(Date accessed: August 22, 2021).