KALKOLİTİK DÖNEMDE YUKARI DİCLE VADİSİ’NDE ÖLÜ GÖMME GELENEKLERİ

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 2, 1429 - 1454, 30.10.2018

Emrullah Kalkan

https://doi.org/10.17218/hititsosbil.447610

Cited By: 1

Öz

Yukarı Dicle Vadisi 1900 km uzunluğu ile tüm Mezopotamya
boyunca akan Dicle Nehri’nin Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinde oluşturduğu
vadilerden biridir. Ülkemizde bir kalkınma projesi olarak Ilısu Barajı’nın
inşasının gündeme gelmesi ile arkeolojik açıdan son 30 yıldır araştırılmaya
başlanan vadideki arkeolojik merkezlerin Kalkolitik Döneme ait materyal
kültürlerinin bir bölümünü de ölü gömme gelenekleri oluşturmaktadır. Bu
geleneğin en karakteristik özelliği vadinin Yerel Kalkolitik kültürüne ait
olmasının bir getirisi olarak yapıların temelleri ve tabanları altına gömülen
urne türü kapların içerisine defnedilen bebek iskeletleridir. Bu ve diğer
Kalkolitik materyal kültür geleneği araştırmacılar için vadideki Kalkolitik
dönem karakteristiği, kronoloji ve terminoloji problemleri konusunda önemli
bilgiler vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Kalkolitik Dönem, Mezopotamya, Yukarı Dicle Vadisi, Ölü Gömme Gelenekleri, Urne Mezar

Kaynakça

• ATALAY, İbrahim. (2005), “Kuvaterner'deki İklim Değişmelerinin Türkiye Doğal Ortamı Üzerindeki Etkileri”. TURQUA, S.5, ss. 121-128.
• ATALAY, İbrahim ve MORTAN, Kenan. (1997). Türkiye Bölgesel Coğrafyası. İstanbul: İnkılap Kitabevi. 1. Baskı.
• AY, Eyyüp. (2002). “2000 Yılı Müslümantepe Kazısı”. 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 28-01 Haziran 2001, (ss. 415-422). Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi.
• AY, Eyyüp. (2011). 2002 Yılı Müslümantepe Kazıları. Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2002 Yılı Çalışmaları. Ankara: ODTÜ-TAÇDAM.
• AY, Eyyüp, AY, Ayşen ve TARHAN, Çağrı. (2013). Müslümantepe Kazıları 2005-2008. Ilısu Barajı ve HES Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları. Diyarbakır: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü-Diyarbakır Müze Müdürlüğü.
• AY, Nazlı. (2014), Müslümantepe İskeletlerinin Paleopatolojik Açıdan Analizi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• BALDI, Johnny Samuele. (2012). Tell Feres Al-Sharqi in the LC 1-2 Period. Serial Production and Regionalisation of Ceramic Traditions: A Perspective from a Small Rural Site. After the Ubaid-Interpreting Change from the Caucasus to Mesopotamia at the Dawn of Urban Civilization (4500-3500). Paris: De Boccard Yayınevi.
• BALTER, Michael. (2008). Tanrıça ve Boğa Çatalhöyük: Uygarlığın Doğuşuna Arkeolojik Bir Yolculuk. Çev. Selen Hırçın Riegel. İstanbul: Homer Kitabevi.
• BERNBECK, Reinhard, COSTELLO, Sarah ve ÜNAL, Necdet. (2003). “Excavations at Yenice Yanı 2002”, 25. Kazı Sonuçları Toplantısı, 26-31 Mayıs 2003, (ss. 117-126). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösim Basımevi.
• BERNBECK, Reinhard. ve Costello, Sarah. (2011). Yenice Yanı: Soundings at a Late Chalcolithic and Iron Age Hamlet. Ilısu ve Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2002 Yılı Çalışmaları. Ankara: ODTÜ-TAÇDAM.
• BRAIDWOOD, Robert John ve BRAIDWOOD, Linda Schreiber. (1960). Excavations in the Plain of Antioch I, The Earlier Assemblages Phases A-J. Chicago: Chicago Üniversitesi Yayınları.
• CAMPBELL, Stuart. (1992). “The Halaf Period in Iraq - Old Sites and New”, The Biblical Archaeologist, Cilt.4, S.55, ss. 182-187.
• CARTER, Robert ve PHILIP, Graham. (2010). Deconstructing the Ubaid. Beyond The Ubaid-Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East. Chicago-Illinois.
• CREEKMORE, Andrew. (2007). “The Upper Tigris Archaeological Research Project (UTARP): A Summary and Synthesis of the Late Chalcolithic and Early Bronze Age Remains from First Three Seasons at Kenan Tepe”, Anatolica, S.33, ss. 75-128.
• FOSTER, Catherine Painter. (2009), Household Archaeology and the Uruk Phenomenon: A Case Study from Kenan Tepe, Turkey, California Üniversitesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Berkeley.
• FRANGIPANE, Marcella. (2002). Yakındoğu’da Devletin Doğuşu. Çev. Z. Zühre İlkgelen. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• HODDER, Ian. ve HUTSON, Scott. (2010). Geçmişi Okumak: Arkleolojiyi Yorumlamada Güncel Yaklaşımlar. Çev. Burcu Toprak ve Emre Rona. Ankara: Phoenix Yayınları.
• HOLE, Frank. (1989). Patterns of Burial in the Fifth Millennium. Upon This Foundation-The Ubaid Reconsidered-Proceedings from the Ubaid Symposium. Kopenhag: Kopenhag Üniversitesi, Tusculanum Müzesi Yayınları.
• KALKAN, E. (2013). “Ilısu Baraj Alanı’nda Yeni Bir Uruk Yerleşimi: Başur Höyük Geç Kalkolitik Dönem Tabakaları”. II. Uluslararası Ilısu Baraj Alanı Arkeoloji Sempozyumu, 7-10 Ekim 2013, Siirt: Siirt Üniversitesi.
• KALKAN, E. (2015). Uruk Yayılım Kuramları-Tarihteki En Eski Koloniciler Barışçılar mı Savaşçılar mı? İstanbul: Ege Yayınları.
• KARUL, Necmi. (2011). Gusir Höyük. The Neolithic in Turkey-New Excavations and New Research. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• KOIZUMI, Tatsundo, YONEDA, Minoru, ITOH, Shigeru ve KOBAYASHI, Koichi. (2016). Excavations of the Chalcolithic Occupations at Salat Tepe on the Upper Tigris, Southeastern Anatolia. The Archaeology of Iraq and Adjacent Regions. Oxford: Archaeopress Yayınları.
• LIGHTFOOT, Christoper. (1986). Tilli-A Late Roman Equites Fort on the Tigris? The Defence of the Roman and Byzantine East. Oxford: BAR International Series-297.
• MARRO, Catherine. (2010), “Where did Late Chalcolithic Chaff-Faced Ware Originate? Cultural Dynamics in Anatolia and Transcaucasia at the Dawn of Urban Civilization (ca.4500-3500)”, Paleorient, Cilt.2, S.36, ss. 35-55.
• MARRO, Catherine. (2012). Is there a Post-Ubaid Culture? Reflections on the transition from the Ubaid to the Uruk Periods along the Fertile Crescent and Beyond. After the Ubaid-Interpreting Change from the Caucasus to Mesopotamia at the Dawn of Urban Civilization (4500-3500). Paris: Varia Anatolica.
• MARRO, Catherine, BAKHSHALIYEV, Veli ve ASHUROV, Safar. (2011). “Excavations at Ovçular Tepesi (Nakhchıvan, Azerbaıjan). Second Preliminary Report: The 2009-2010 Seasons”, Anatolia Antiqua, S.19, ss. 53-100.
• MIYAKE, Yutaka, MAEDA, Osamu, TANNO, Kenichi, HONGO, Hitomi ve GÜNDEM, Can. (2012), “New Excavations at Hasankeyf Höyük-A 10th Millennium cal. BC Site on the Upper Tigris, Southeast Anatolia”, Neo-Lithics, Cilt.1, S.12, ss. 3-7.
• ÖKSE, Ayşe Tuba. (2009). “Salat Tepe Kazıları”. S. Cöhce ve Adnan Çevik (Ed.). I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 15-17 Nisan 2008, (ss: 77-91), Batman.
• ÖKSE, Ayşe Tuba ve GÖRMÜŞ, Ahmet. (2006), “Excavations at Salat Tepe in the Upper Tigris Region: Stratigraphical Sequence and Preliminary Results of the 2005-2006 Seasons”, Akkadica, S.127, ss. 167-197.
• ÖKSE, Ayşe Tuba, GÖRMÜŞ, Ahmet, KOIZUMI, Tatsundo ve SOYUKAYA, Nevin. (2014). “Ilısu Barajı-Salat Tepe 2012 Kazısı”. 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, 27-31 Mayıs 2013, (ss. 113-124). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi.
• ÖKSE, Ayşe Tuba, GÖRMÜŞ, Ahmet, KOIZUMI, Tatsundo ve ŞİMŞEK, Özcan. (2015). “Ilısu Barajı-Salat Tepe 2013 Kazısı”. 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, 02-06 Haziran 2014, (ss.21-36). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösim Basımevi.
• PARKER, Bradley. (2010). Networks of Interregional Interaction during Mesopotamia’s Ubaid Period. Beyond the Ubaid-Transformation and Integration in the Late Prehistoric Societies of the Middle East. ABD: Chicago-Illinois.
• PARKER, Bradley ve CREEKMORE, Andrew. (2002), “The Upper Tigris Archaeological Research Project: A Final Report from 1999 Field Season”, Anatolian Studies, S.52, ss. 19-74.
• PARKER, Bradley, FOSTER, Catherine, NICOLL, Kathleen, KENNEDY, Jason, PHILIP, Graham, SMITH, Alexia, HOPWOOD, David, HOPWOOD, Marie, BUTLER, Kristen, HEALEY, Elizabeth, UZEL, Barış ve JENSEN, Reilly. (2009), “The Upper Tigris Archaeological Research Project (UTARP): A Preliminary Report from the 2007 and 2008 Field Seasons at Kenan Tepe”, Anatolica, S.35, ss. 85-152.
• PEARCE, Julie. (2000). The Late Chalcolithic Sequence at Hacınebi, Turkey. chronologies des pays du caucase et de l'Euphrate aux IV-III millenaires. Paris: De Boccard.
• ROTHMAN, Mitchell. (2002). Tepe Gawra: Chronology and Socio-Economic Change in the Foothills of Northern Iraq in the Era of State Formation. Artefacts of Complexity: Tracking the Uruk in the Near East, Iraq Archaeological Reports. Cambridge: Biritish School of Archaeology in Iraq.
• SAĞLAMTEMİR, Haluk. (2004). “Siirt-Türbe Höyük 2002 Yılı Kazı Çalışmaları”. 25. Kazı Sonuçları Toplantısı, 26-31 Mayıs 2003, (ss. 463-470). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösim Basımevi.
• SAĞLAMTİMUR, Haluk. (2013a). Siirt-Türbe Höyük Kazısı. Ilısu Barajı ve HES Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları. Diyarbakır: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü-Diyarbakır Müze Müdürlüğü.
• SAĞLAMTİMUR, Haluk. (2014). “A Castle and A River Port from the Late Roman Period on the Shores of Tigris”, TINA. S.2, ss. 10-25.
• SAĞLAMTİMUR, Haluk. (2013b). Siirt-Başur Höyük 2008 Yılı Çalışmaları. Ilısu Barajı ve HES Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları. Diyarbakır: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü-Diyarbakır Müze Müdürlüğü.
• SAĞLAMTİMUR, Haluk ve OZAN, Ali. (2013). “Siirt-Başur Höyük 2011 Yılı Çalışmaları”. 34. Kazı Sonuçları Toplantısı, 28 Mayıs-1 Haziran 2012, (ss. 261-274). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Dösim Basımevi.
• SAĞLAMTİMUR, Haluk ve KALKAN, Emrullah. (2015), “Late Chalcolithic Pottery Assemblage from Başur Höyük”, Arkeoloji Dergisi, S.20, ss. 57-88.
• SAĞLAMTİMUR, Haluk ve TÜRKER, Atilla. (2012). Çattepe Höyük. Ege Üniversitesi Arkeoloji Kazıları. İzmir: Ege Üniversitesi.
• SCHACHNER, Andreas ve SAĞLAMTİMUR, Haluk. (2008). “Xenophos überquerung des Kentrites-ein archäologischer nachtrag”, Istanbuler Mıtteilungen, S.58, ss. 411-417.
• SERVICE, Elman. (1962). Primitive Social Organization: An Evolutionary Perspective, ABD: New York.
• STEIN, Gil. (1994). Economy, Ritual, and Power in Ubaid Mesopotamia. Chiefdoms and Early States in the Near East-The Organizational Dynamics of Complexity. Prehistory Yayınları.
• STEIN, Gil. (1994). Economy, Ritual, and Power in Ubaid Mesopotamia. Chiefdoms and Early States in the Near East-The Organizational Dynamics of Complexity. ABD: Newyork, Prehistory Yayınları.
• STEIN, Gil. (2001). Indigenous Social Complexity at Hacınebi (Turkey) and the Organization of Uruk Colonial Contact. Uruk Mesopotamia and Its Neighbors. Cross-Cultural Interactions in the Era of State Formation. New Mexico: SAR Yayınları.
• TEKİN, Halil. (2013). Hakemi Use Kazıları. Ilısu Barajı ve HES Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları. Diyarbakır: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü-Diyarbakır Müze Müdürlüğü.
• TEKİN, Halil. (2014). Karavelyan’dan Bir Halaf Mezarı. armizzi: Engin Özgen’e Armağan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• VELİBEYOĞLU, Jale, SCHACHNER, Andreas ve SCHACHNER, Şebnem. (2002). Botan Vadisi ve Çattepe (Tilli) Yüzey Araştırmalarının İlk Sonuçları. Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları. Ankara: ODTÜ-TAÇDAM.