31 Mart Vakası Sonrası Hareket Ordusu’yla İstanbul’u Kuşatan Manastır Milli Taburu’nda Görevli Bir Subayın Günlüğü

Yıl 2022, Sayı: 6, 65 - 94, 05.01.2023

Ferdi Ertekin

Öz

Osmanlı askeri tarihinin aydınlatılması açısından İngiliz askeri istihbarat raporları son derece önem arz etmektedir. İngiliz askeri ataşesi olarak Britanya Elçiliği’nde görevli Albay Herbert Conyers Surtees (1858-1933), Haziran 1909’da İstanbul’daki İngiliz Sefareti’ne sunduğu raporunda, 31 Mart Vakası sonrası, isyanı bastırmak amacıyla Mustafa Kemal (Atatürk)’ün Hareket Ordusu adını verdiği, merkezi karargâhı Selanik’te bulunan III. Ordu ile birlikte İstanbul’a gelen bir subayın günlüğünü ortaya çıkarmıştır. Sultan II. Abdülhamid’in 33 yıl süren saltanatını sona erdirecek bu kuşatmaya Manastır Milli Taburu’nda gönüllü olarak iştirak eden bu subayın günlüğü Türk tarihi açısından son derece kıymetli bir belge olarak değerlendirilebilir. Ataşe Surtees bu günlüğü Osmanlı Türkçesi’nden İngilizceye tercüme etmiş ve İngiliz Savaş Bakanlığı’na nakledilmek üzere, Britanya Sefiri’ne teslim etmiştir.
Manastır Milli Taburu’ndan kimliği tespit edilemeyen bir subaya ait olan bu günlük, taburun 17 Nisan’da Manastır’dan hareketi ile başlamakta, 26 Nisan’da İstanbul’un tamamen kontrol altına alınmasına değin vuku bulan olayları subayın bakış açısından ayrıntısıyla tasvir etmektedir. Günlükte verilen bilgilerden ayrıca hareket ordusunun organizasyon yapısı, takip ettiği yollar, ordunun İstanbul’un işgalinde kullandığı strateji gibi meseleler hakkında da ipuçları edinmek mümkün olabilmektedir. Makalede bu günlüğün içeriği ve sahihliği hakkında kritikler yapılmaya çalışılacak ve bizzat olaya katılmış olan bu subayın gözlemleri, birinci yahut ikinci el kaynaklarla karşılaştırılarak analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

31 Mart Vakası, Hareket Ordusu, Manastır Milli/Gönüllü Taburu, III. Ordu, İstanbul Kuşatması, Askeri Günlük, Herbert Conyers Surtees, Askeri Ataşe, Resneli Niyazi, II. Abdülhamid, İttihat ve Terakki, V. Mehmed Reşad.

Diary of an Officer on Duty in the Manastır Volunteer Battalion Besieging Istanbul with the Third Army after the 31 March Incident

Öz

British military intelligence reports are extremely important in terms of illuminating the Ottoman military history. The British military attaché, Colonel Herbert Conyers Surtees (1858-1933), in his report to the British Embassy in Istanbul, revealed the diary of an officer who participated on the siege of Istanbul with the Third Army, which was called the Hareket Ordusu by Mustafa Kemal (Atatürk). The diary of this officer, who participated in this siege that would end reign of Sultan Abdulhamid II, in the National/Volunteer Manastır Battalion, can be considered as an extremely valuable document in terms for Turkish military history. Attaché Surtees translated this diary from Ottoman Turkish into English and handed it over to the British Ambassador to be transferred to the British Ministry of War. This diary, which belongs to an unidentified officer from the Manastır National Battalion, begins with the departure of the battalion from Manastır on April 17 and describes the siege of Istanbul, which ended on April 26, from the officer’s point of view. From the information given in the diary, it is also possible to obtain clues about the organizational structure of the Hareket Ordusu (Third army), the paths it followed, and the strategy used by the army in the occupation of Istanbul. In the article, critiques will be made about the content and authenticity of this diary, and the observations of this officer, who personally participated in the incident, will be analyzed by comparing them with primary or secondary sources.

Anahtar Kelimeler

31 Mart Vakası, Hareket Ordusu, Manastır Milli/Gönüllü Taburu, III. Ordu, İstanbul Kuşatması, Askeri Günlük, Herbert Conyers Surtees, Askeri Ataşe, Resneli Niyazi, II. Abdülhamid, İttihat ve Terakki, V. Mehmed Reşad.

Kaynakça

• The National Archives / Londra, Foreign Office (FO): No: 21, 26, 28, 70
• ATATÜRK, Kemal, Nutuk, c. 2, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1969
• 19. Asırda İstanbul Haritası, yay. haz. Ekrem Hakkı Ayverdi, Şehir Matbaası, İstanbul 1958
• AKBAŞ, Turgut, Osmanlı İstanbul’unda Bâyezid Meydanı ve Çevresi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2011
• Atatürk’ün Not Defterleri I: Hareket Ordusu Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal’in Not Defteri ile Hareket Ordusu Karargâhı Kayıt Defteri, Genelkurmay Basım Evi, Ankara 2004
• AYSAL, Necdet, “Örgütlenmeden Eyleme Geçiş: 31 Mart Olayı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 37-38 (Mayıs-Kasım 2006), s. 15-53
• BEŞİKÇİ, Mehmet, “Tarihyazımında hatırat ve günlükler nasıl kullanılmalı? Birinci Dünya Savaşı’na katılan Osmanlı askerlerinin benlik belgeleri özelinde metodolojik bir analiz”, Toplum ve Bilim Dergisi, Sayı 114 (2018), s. 253-285
• BORKURT, Sema, Tarihi Süreç İçerisinde 31 Mart İsyanı ve II. Abdülhamid Algısı, Zonguldak Bülent Eecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak 2019
• ERTEKİN, Ertekin, İngiliz Askeri Ataşe Raporlarında Osmanlı Devleti ve Türk Ordusu (1889-1908), Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Edirne 2021
• KAFADAR, Cemal, Kim Varmış Biz Burada Yoğ İken: Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş, Hatun, Metis Yayınları, İstanbul 2009
• KÜÇÜK, Cevdet, “Mehmed V”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (TDVİA), c. 28, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2003, s. 418-422
• ÖZCAN, Azmi, “Otuzbir Mart Vak’ası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, s. 9-11
• TÜRKMEN, Zekeriya, “31 Mart İsyanı ve Osmanlı Meşrutiyetine İndirilen Darbe: Ordu-Siyaset İlişkilerine Sultan V. Mehmed Reşad Döneminden Bir Bakış”, Sultan V. Reşad ve Dönemi, c. 2, s. 518-563
• TÜRKMEN, Zekeriya, “Osmanlı Ordusunda Siyasileşme Sürecinde Önemli Bir Dönemeç 31 Mart Ayaklanması”, Cumhuriyetin 80. Yılına Armağan, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 2004, s. 369-411
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/102289 (Erişim Tarihi 18.12.2022)
• https://maps.lib.utexas.edu/maps/historical/balkans_1912.jpg (Erişim Tarihi: 18.12.2022)