Aile Sağlığı Merkezlerine Başvuran Yaşlı Bireylerin E-Sağlık Okuryazarlığı Durumunun İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 2, 396 - 412, 31.08.2023

Sinem Salar , Sedef Duran

https://doi.org/10.21020/husbfd.1268108

Öz

Amaç: Bu çalışma, yaşlı bireylerin elektronik ortamda sağlık (e-sağlık) okuryazarlığının incelenmesi amacıyla yürütüldü.
Gereç ve Yöntem: Kesitsel ve tanımlayıcı tasarım kullanılan çalışma; 65 yaş üzeri, internet kullanan, katılmaya gönüllü olan ve Aile Sağlığı merkezlerine kayıtlı 159 katılımcı ile tamamlandı. Veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından oluşturulmuş bilgi formu ve E-Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği kullanıldı.
Bulgular: Erkeklerin kadınlardan anlamlı düzeyde yüksek e-sağlık okuryazarlık düzeyine sahip olduğu (b=- 2,200; p=0,044), internet kullanma becerisi artıkça e-sağlık okuryazarlık puanının anlamlı düzeyde arttığı (b=0,854, p=0,001), eğitim düzeyi dahil regresyon modeline dahil edilen diğer değişkenlerin ise e-sağlık okuryazarlık puanı üzerine anlamlı bir etkisinin olmadığı belirlendi. E-Sağlık Okuryazarlığı Ölçeğinin “İnternetteki yararlı sağlık kaynaklarını nasıl bulacağımı biliyorum.” maddesinde en düşük ortanca değeri tespit edildi (3, %25=3, %75=4).
Sonuç: Bu bulgular ışığında yaşlı bireylerin e-sağlık okuryazarlığını etkileyen en önemli faktörlerin cinsiyet ve internet kullana becerisi olduğu ve internetten doğru bilgilere ulaşmada zorluklar bulunduğu ortaya çıkmıştır. Yaşlı bireylere yönelik planlanacak e-sağlık eğitimlerinde, kadınların gözetilmesi, internet becerilerinin geliştirilmesi ve bireylerin yüksek kalitedeki kaynaklardan doğru sağlık bilgisine ulaşmasını destekleyecek çalışmaların yapılmasının gerekli ve faydalı olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yaşlı, sağlık okuryazarlığı, dijital teknoloji

Investigation of E-Health Literacy Status of Elderly Individuals Applying to Family Health Centers

Öz

Objectives: This study was conducted to examine the electronic health (e-health) literacy of elderly individuals.
Materials and Methods: The study, which used a cross-sectional and descriptive design, was completed with 159 participants who were over the age of 65, used the internet, volunteered to participate and registered in Family Health Centers. The information form created by the researchers and the E-Health Literacy Scale were used as data collection tools.
Results: It was found that men had significantly higher e-health literacy than women (b=- 2.200; p=0.044), that e-health literacy increased significantly when the ability to use the Internet increased (b=0.854, p=0.001), and that other variables included in the regression model, including education level, had no significant effect on e-health literacy. The lowest median score was found for the item " I know how to find helpful health resources on the Internet" of the E-Health Literacy Scale (3, 25%=3, 75%=4).
Conclusion: In light of these results, it appeared that the most important factors affecting e-health literacy among older people are gender and ability to use the Internet, and that there are difficulties in accessing accurate information from the Internet. It is considered that when planning e-health training for the elderly, it may be necessary and beneficial to consider women, improve their Internet skills, and conduct studies to help individuals access accurate health information from high-quality sources.

Anahtar Kelimeler

Elderly, health literacy, digital technology

Kaynakça

• Akca, E. B., & Kaya, B. (2017). Toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinden dijital bölünme ve farklı yaklaşımlar. Intermedia International e-Journal, 3(5), 301-319.
• Arcury, T. A., Sandberg, J. C., Melius, K. P., Quandt, S. A., Leng, X., Latulipe, C., Miller, D. P., Smith, D. A., & Bertoni, A. G. (2020). Older adult internet use and eHealth literacy. Journal of Applied Gerontology, 39(2), 141-150.
• Can, A., Sönmez, E., Özer, F., Ayva, G., Bacı, H., Kaya, H., ... & Aslan, D. (2014). Sağlık arama davranışı olarak internet kullanımını inceleyen bir araştırma. Cumhuriyet Medical Journal, 36(4), 486-494.
• Cherid, C., Baghdadli, A., Wall, M., Mayo, N. E., Berry, G., Harvey, E. J., Albers, A., Bergeron, S. G., & Morin, S. N. (2020) Current level of technology use, health and eHealth literacy in older Canadians with a recent fracture—a survey in orthopedic clinics. Osteoporosis International, 31(7):1333–1340.
• Childs, S. (2005). Judging the quality of Internet‐based health information. Performance Measurement and Metrics.
• Choi, N. (2011). Relationship between health service use and health information technology use among older adults: analysis of the US National Health Interview Survey. Journal of Medical Internet Research, 13(2), e1753.
• Choi, N. G., & DiNitto, D. M. (2013) The digital divide among low-income homebound older adults: internet use patterns, eHealth literacy, and attitudes toward computer/internet use. Journal of Medical Internet Research, 15(5):e93.
• Chung, S. Y., & Nahm, E. S. (2015). Testing reliability and validity of the eHealth Literacy Scale (eHEALS) for older adults recruited online. Computers, informatics, nursing: CIN, 33(4), 150.
• Deniz, S. (2020). Bireylerin E-Sağlık Okuryazarlığı ve Siberkondri Düzeylerinin İncelenmesi. İnsan & İnsan Dergisi, 7(24), 84-96.
• Gencer, Z. T. (2017). Norman ve Skinner’in E-Sağlık Okuryazarlığı Ölçeğinin Kültürel Uyarlaması için Geçerlilik ve Güvenilirlik Çalışması. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 52(1), 131-145.
• Gencer, Z. T., Daşlı, Y., & Biçer, E. B. (2019). Sağlık iletişiminde yeni yaklaşımlar: dijital medya kullanımı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 22(1), 42-52.
• Hesse, B. W., Nelson, D. E., Kreps, G. L., Croyle, R. T., Arora, N. K., Rimer, B. K., & Viswanath, K. (2005). Trust and sources of health information: the impact of the Internet and its implications for health care providers: findings from the first Health Information National Trends Survey. Archives of Internal Medicine, 165(22), 2618-2624.
• Kruse, R. L., Koopman, R. J., Wakefield, B. J., Wakefield, D. S., Keplinger, L. E., Canfield, S. M., & Mehr, D. R. (2012). Internet use by primary care patients. Family medicine, 44(5), 342-347. PMID: 23027117
• Levy, H., Janke, A. T., & Langa, K. M. (2015). Health literacy and the digital divide among older Americans. Journal of General Internal Medicine, 30, 284-289.
• Liu, Z., Zhang, H., Zhang, Y., Du, C., Li, H., & Zhao, J. (2020). Current situation and influencing factors of e-health literacy among rural older adults in Zhengzhou. Modern Preventive Medicine, 47(2), 283-286.
• Norgaard, O., Furstrand, D., Klokker, L., Karnoe, A., Batterham, R., Kayser, L., & Osborne, R. H. (2015). The e-health literacy framework: a conceptual framework for characterizing e-health users and their interaction with e-health systems. Knowledge Management & E-Learning: An International Journal, 7(4), 522-540.
• Norman, C. D., & Skinner, H. A. (2006a). eHEALS: The eHealth Literacy Scale. Journal of Medical Internet Research, 8(4): 1-7. https://doi.org/10.2196/jmir.8.4.e27
• Norman, C. D., & Skinner, H. A. (2006b). eHealth literacy: Essential skills for consumer health in a networked world. Journal of Medical Internet Research, 8(2), e9.
• Orhan, M., Sayar, B., & Biçer, E. B. (2020). Üniversite öğrencilerinin e-sağlık okuryazarlık düzeylerinin karşılaştırılması: sağlık bilimleri lisans ve lisansüstü öğrencileri üzerine bir araştırma. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 2(3), 141–157.
• Öztaş, Ö., & Korkmaz, G. A. (2019). Yaşlı bireylerin ilaç uyumsuzluğu ile ilişkili ilaç kullanım davranışları ve sağlık okuryazarlığı düzeyi ile ilişkisi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 6(3), 132-140.
• Paige, S. R., Miller, M. D., Krieger, J. L., Stellefson, M., & Cheong, J. (2018). Electronic health literacy across the lifespan: measurement invariance study. Journal of Medical Internet Research, 20(7), e10434.
• Price, M., Williamson, D., McCandless, R., Mueller, M., Gregoski, M., Brunner-Jackson, B., Treiber, E., Davidson, L., & Treiber, F. (2013). Hispanic migrant farm workers' attitudes toward mobile phone-based telehealth for management of chronic health conditions. Journal of Medical Internet Research, 15(4), e76.
• Tse, M. M., Choi, K. C., & Leung, R. S. (2008). E-health for older people: the use of technology in health promotion. CyberPsychology & Behavior, 11(4), 475-479.
• TÜİK. (2021). Hane halkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması. 15 Aralık 2022 tarihinde elde edildi.https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2021-37437 adresinden elde edildi.
• TÜİK. (2022). İstatistiklerle yaşlılar. 12 Şubat 2023 tarihinde elde edildi. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Ya%C5%9Fl%C4%B1lar-2022-49667&dil=1#:~:text=Ya%C5%9Fl%C4%B1%20n%C3%BCfus%20olarak%20kabul%20edilen,9%2C9'a%20y%C3%BCkseldi. adresinden elde edildi.
• TÜİK Edirne Bölge Müdürlüğü. (2022). Sayılarla Türkiye TR21 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli. 15 Şubat 2023 tarihinde elde edildi. https://etso.org.tr/site/tuik-2022-yili-mayis-turkiye-il-sunumu/ adresinden elde edildi. United Nations (2019). World Population Prospects 2019, Volume I: Comprehensive Tables. New York: United Nations.
• Uslu, D., & İpek, K. (2022). Bireylerin e-sağlık okuryazarlık düzeyinin e-nabız sisteminin kullanımına yönelik algılarına etkisi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 25(1), 69-86.
• Uslu, D., & Şeremet, G. (2020). Bireylerin e-sağlık okuryazarlık düzeyinin belirlenmesi. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 6(2), 386-394.
• Vervier, L., Valdez, A. C., & Ziefle, M. (2018). " Should i trust or should i go?" or what makes health-related websites appear trustworthy?- An empirical approach of perceived credibility of digital health information and the impact of user diversity. Proceedings book of 4th International Conference on Information and Communication Technologies for Ageing Well and e-Health içinde.
• Wang, C., Wu, X., & Qi, H. (2022). A comprehensive analysis of e-health literacy research focuses and trends. Healthcare, 10(1), 66.
• Werts, N., & Hutton-Rogers, L. (2013). Barriers to achieving e-health literacy. American Journal of Health Sciences (AJHS), 4(3), 115-120.
• World Health Organization. (2015). Health Topics: eHealth. 15 Aralık 2022 tarihinde elde edildi. http://www.who.int/topics/ehealth/en/ adresinden elde edildi.
• Xie, B. (2012). Improving older adults'e-health literacy through computer training using NIH online resources. Library & Information Science Research, 34(1), 63-71.
• Yaşin, B., & Hilal, Ö. (2011). Gender differences in the use of Internet for health information search. EGE Academic Review, 11(2), 229-240.
• Yılmaz, A., Saygılı, M., & Kaya, M. (2020). Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğrencilerinin E-Sağlık Okuryazarlığı Düzeylerinin Belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (31), 148-157.
• Yoon, H., Jang, Y., Vaughan, P. W., & Garcia, M. (2020). Older adults’ internet use for health information: Digital divide by race/ethnicity and socioeconomic status. Journal of Applied Gerontology, 39(1), 105-110.
• Yüksel, O., & Deniz, S. (2019). Bireylerin e-sağlık okuryazarlık düzeyinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. 2nd International Conference on Data Science and Applications (ICONDATA’19).
• Zhou, H., & Zheng, A. (2018). Analysis of current situation and influencing factors of community elderly electronic health literacy. The Journal of Nanjing Medical University (Social Sciences), 18(06):455–458.
• Zibrik, L., Khan, S., Bangar, N., Stacy, E., Novak Lauscher, H., Ho, K. (2015). Patient and community centered eHealth: exploring eHealth barriers and facilitators for chronic disease self-management within British Columbia’s immigrant Chinese and Punjabi seniors. Health Policy and Technology, 4(4),348-356.