Kentsel Mekânın Fiziksel Katmanları, Konut Dokusunun Oluşumu ve Feneryolu Mahallesi’nin “Risk”li Dönüşümü

Yıl 2016, Cilt: 7 Sayı: 20, 966 - 998, 30.09.2016

Burcu Arıkan Gülçin Pulat Gökmen

Öz

Kent mekânı daimi bir dönüşüm süreci
içerisindedir ve bu süreç küresel ve yerel çeşitli ekonomik, politik, sosyal
dinamikler ile kentli, yerel yönetimler ve yükleniciler gibi aktörlerin bu
değişim karşısındaki tavırları doğrultusunda şekillenmektedir. Kentleşme
sürecinde en baskın mimari ürün olan konut ise gündelik hayatın temel birimi
olarak kentlinin kamusal alanla kurduğu ilişki biçimlerini tüm bu dinamiklerin
etkisiyle sürekli yeniden kurgulamaktadır. Bireyin özel alanı olarak konut,
kent ile sokak ve mahalle aracılığıyla kurulan ilişkinin ilk adımıdır. Aynı
zamanda yapı stokunda önemli bir paya sahip olması nedeniyle kentleşmenin
önemli bir bölümü konutun gelişimiyle gerçekleşir. Bu nedenle konut alanlarında
yaşanan dönüşüm süreci hem kentleşmeden beslenen hem de kentleşmenin
doğrultusunu belirleyen bir süreç olmaktadır. Bu durumda konutun gelişimini
anlamak için kentleşmeyi, kentleşmeyi anlamak içinse konutu anlamak
gerekmektedir.

Bu çalışmada konut dokusunun ve kentin
oluşum/değişim hikâyesi Kadıköy’de bulunan Feneryolu Mahallesi üzerinden
irdelenmiştir. Bir mahallenin fiziksel yapısının tanık olunan andan ibaret
olmadığını, geçmişten bugüne ve geleceğe doğru bir akış olduğunu görmek
açısından sadece mevcut durum değil, o durumu oluşturan süreç incelenmiştir.
Seçilen alanda 175 parselin arşiv bilgilerinin detaylı analizi sonucunda
mahallede bulunan farklı tarihsel süreçlerin ortaya çıkardığı konut katmanları
tespit edilmiştir. Bu katmanların mekânsal analizi yapılmış, farklı dönemlerde
değişen konut-bahçe-sokak ilişkileri irdelenmiştir. Sonuç olarak Feneryolu
Mahallesi konut alanı olarak kullanılmaya başlandığı ilk andan itibaren sürekli
değişmiş, ülkede gerçekleşen ulusal ve yerel ölçekte bütün gelişmelerle sürekli
yıkılıp yeniden inşa edilmiş; bir yandan da geçmişin izlerini günümüze
getirmiştir. Başlangıçta bir sayfiye banliyösü olan ve büyük bahçeli ahşap
köşklerden oluşan Feneryolu Mahallesi zamanla modern villaların inşasına ve
sonrasında kat mülkiyetli apartmanlara şahit olmuştur. En son dönemde ise
güvenlikli apartman bloklarının oluşumun gözlendiği mahallede konut dokusu
değişirken bahçe kullanımı azalmış, sokakla ilişki zayıflamış ve giderek içe
kapalı, parçalı bir yapıya sahip olmaya başlamıştır. Çalışma esnasında tespit
edilen, her dönemden örneklerin gözlendiği katmanlı yapısı, farklı dönemlere
ait farklı konut-sokak ilişkilerinin gözlenebilmesine olanak sağlamıştır. 

Anahtar Kelimeler

entsel Doku, Katmanlaşma, Konut, Yenileme, Kamusal ve Özel Alan

Kaynakça

• Akbulut, M., Rıfat, Kadıköy, N. Akbayar, E. Işın, N. Sakaoğlu ve diğ. (editörler), Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi, 4:329-339, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ana Ba-sım A.Ş.
• Arıkan, B. (2013). Kentsel mekânın değişimi ve konut dokusunda katmanlaşma, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Baudrillard, J. (2008), Tüketim toplumu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• De Certeau, M. (2009). Gündelik hayatın keşfi-I: Eylem, Uygulama ve Üretim Sanatları, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Duru, A. (2006). Apartmentalization and middle classness: Urban socio-spatial change in the period 1950s-1970s, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi (1994). Kadıköy, cilt.,sf. İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Eraydın, A. (1994). Mekân organizasyonuna ilişkin değişen paradigmalar, Toplum ve Bilim, 64/65 güz-kış, 53-76.
• Foucault, M. (2002). “Of Other Spaces”, N. Mirzoeff, (ed.) The Visual Culture Reader, New York: Routledge, 229 237.
• Giddens, A. (1984). The Constitution of society, outline of the theory of structuration, cambridge: Polity.
• Gökmen Pulat, G. (2011). Türkiye’de apartmanlaşma süreci ve konut kültürü, Güney Mimarlık Dergisi, 5:12-17.
• Güvenç, M. (1979). Metropoliten ölçekte nüfus ve yoğunluk artışları: İstanbul (Kadıköy) örneğin-de bir ölçme ve maliyet çalışması, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fa-kültesi, Şehir Planlama Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Güvenç, M. (2013) “Kadıköy’ün kısa mekansal tarihi” Konferansı, İstanbul
• Hagerstrand, T. (1970). What about People in Regional science, Papers of the Regional Sci-ence Association, 24/1:6-21.
• Harvey, D. (1985). Consciousness and the urban experience, Oxford: The Johns Hopkins University Press.
• Harvey, D. (1992). Social justice, postmodernism and the city, International Journal of Urban and Regional Research, 16: 588-601.
• Harvey, D. (1997). Contested cities: Social process and spatial form, N. Jewson, S. MacG-regor (eds.) London: Routledge, s.17-25.
• Harvey, D. (2006). Sosyal adalet ve şehir, İstanbul: Metis Yayınları.
• Işık, O. (1994). Değişen toplum/mekân kavrayışları: mekânın politikleşmesi, politikanın mekânsallaşması, Toplum ve Bilim Dergisi, Güz-Kış 1994, İstanbul: Birikim Yayınları, s.7-39.
• Keleş, R. (2011). Kentleşme politikası, İstanbul: İmge Kitabevi.
• Keyder, Ç. (2006). Arka plan, Ç. Keyder, (ed.) İstanbul: Küresel ile Yerel Arasında, İstanbul: Metis Yayınları, 9-43.
• Keyder, Ç. (2006). Enformel konut piyasasından küresel konut piyasasına, Ç. Keyder (ed.), İstanbul: Küresel ile yerel arasında, İstanbul: Metis Yayınları, s.171-192.
• Kösebay Erkan, Y. Ve Ahunbay, Z. (2008). Anadolu Demiryolu Mirası ve Korunması, İTÜ dersi, sayı. 7/2
• Kurtuluş, H. (2005). İstanbul’da kapalı yerleşmeler: Beykoz konakları örneği, H. Kurtuluş, (ed.) İstanbul’da kentsel ayrışma: Mekânsal dönüşümde farklı boyutlar, İstanbul: Bağlam Yayınevi, 161-187.
• Lefebvre, H. (1991). The Production of Space, Cambridge: Blackwell Publishing.
• Madanipour, A. (1996). Design of urban space: An inquiry into a socio-spatial process, John Wiley & Sons.
• Massey, D.B. (2009). For space, London: Sage Publications.
• Mumford, L. (2007). Tarih boyunca kent, kökenleri, geçirdiği dönüşümler ve geleceği, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Soja, W.E. (1999). Thirdspace: Expanding the scope of the geographical imagination, D. Massey, J. Allen ve P. Sarre (Eds.), Human Geography Today, Cambridge: Polity Press, 260-279.
• Urry, J. (1985). Social relations, space and time, D. Gregory, J. Urry (eds.) Social Relations and Spatial Structures, 21-48.
• Yırtıcı, H. (2005). Çağdaş kapitalizmin mekânsal örgütlenmesi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Yerel Yönetim Kaynakları
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Harita Arşivi
• Kadıköy Belediyesi Planlama Raporu. (2002)
• Kadıköy Belediyesi Harita Arşivi
• Kadıköy Belediyesi İmar Arşivi
• İnternet Kaynakları:
• http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/237/3275.pdf (Erişim Tarihi:2011 )
• http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/240/3319.pdf (Erişim Tarihi: 2011)
• http://sehirrehberi.ibb.gov.tr/map.aspx (Son Erişim Tarihi: 2016)