Psikolojik Dayanıklılık İle Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişkide İş Doyumunun Aracılık Rolü: Havacılık Sektöründe Bir Araştırma

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 2, 127 - 141, 23.10.2017

Engin Kanbur , Aysun Kanbur , Burak Özdemir

https://doi.org/10.18394/iid.321941

Cited By: 9

Öz

Bu çalışmada, çalışanların psikolojik dayanıklılık
düzeylerinin örgütsel vatandaşlık davranışı ve boyutları ile ilişkisinde iş
doyumunun aracılık (tam/kısmi) rolü incelenmiştir. Araştırmanın örneklemi,
havacılık sektöründe faaliyetlerini sürdüren bir işletmede görev yapan 263
çalışandan oluşmaktadır. Araştırmanın verileri anket tekniği kullanılarak
toplanmıştır. Araştırmada; Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği, Örgütsel Vatandaşlık
Davranışı Ölçeği ve İş Doyumu Ölçeği kullanılmıştır. Araştırmada değişkenler
arasındaki ilişkiyi ölçmek için korelasyon analizi, nedenselliği ölçmek için
regresyon analizi ve aracılık rolünü ölçmek için ise hiyerarşik regresyon
analizinden yararlanılmıştır. Araştırmanın bulgularına göre; psikolojik
dayanıklılık ile örgütsel vatandaşlık davranışı ve iş doyumu arasında pozitif
ve anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür. Psikolojik dayanıklılığın örgütsel
vatandaşlık davranışı ile ilişkisinde iş doyumunun kısmi aracılık etkisi olduğu
saptanmıştır. Ayrıca, psikolojik dayanıklılığın örgütsel vatandaşlık davranışı
alt boyutlarından vicdanlılık ve nezaket üzerindeki etkisinde iş doyumunun tam
aracılık etkisi, diğerkâmlık, centilmenlik ve sivil erdem üzerindeki etkisinde
iş doyumunun kısmi aracılık etkisi olduğu vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Psikolojik dayanıklılık, Örgütsel vatandaşlık davranışı, İş doyumu

The Mediating Role Of Job Satisfaction In The Relationship Between Resilience And Organizational Citizenship Behavior: A Research In Aviation Sector

Öz

In this study, the mediating role (full/partial) of job
satisfaction on the relationship between resilience levels of employees and
their organizational citizenship behavior and its dimensions is investigated.
Sample of the study consists of 263 employees who are working in an
organization that continues its activities in aviation sector. Data of the
research were collected by questionnaire technique. Resilience Scale,
Organizational Citizenship Behavior Scale and Job Satisfaction Scale were
utilized in the research. In the research, correlation analysis was used to
measure the relationship between variables, regression analysis was used to
measure the causality and hierarchical regression analysis was used to measure
the mediating role. According to the findings of the research; there is a
positive and significant relationship between resilience and organizational
citizenship behavior and job satisfaction. It is found that job satisfaction
has a partial mediating role on the relationship between resilience and organizational
citizenship behavior. It is also emphasized that job satisfaction has a full
mediating role on the effect of resilience on conscientiousness and courtesy as
dimensions of organizational citizenship behavior and has a partial mediating
role on the effect of resilience on altruism, sportsmanship and civic virtue as
dimensions of organizational citizenship behavior.

Anahtar Kelimeler

Resilience, Organizational citizenship behavior, Job satisfaction

Kaynakça

• Akkoç, İ., Çalışkan, A. & Turunç, Ö. (2012). Örgütlerde gelişim kültürü ve algılanan örgütsel desteğin iş tatmini ve iş performansına etkisi: Güvenin aracılık rolü. Yönetim ve Ekonomi, 19(1), 105-135.
• Alessandri, G., Vecchione, M. & Tisak, J. (2012). The utility of positive orientation in predicting job performance and organisational citizenship behaviors. Applied Psychology: An International Review, 61(4), 669-698.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S. & Yıldırım, E. (2004). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri: SPSS uygulamalı. İstanbul: Sakarya Kitabevi.
• Avey, J.B., Wernsing, T.S. & Luthans, F. (2008). Can positive employees help positive organizational change? Impact of psychological capital and emotions on relevant attitudes and behaviors. The Journal of Applied Behavioral Science, 44(3), 48-70.
• Avey, J.B., Luthans, F. & Youssef, CM. (2010). The additive value of positive psychological capital in predicting work attitudes and behaviors. Journal of Management, 36, 430-452.
• Avey, J.B., Reichard, J.R., Luthans, F. & Mhatre, H.K. (2011). Meta-analysis of the impact of positive psychological capital on employee attitudes, behaviors, and performance. Human Resource Development Quarterly, 22(2), 127-152
• Baron, M.R. & Kenny, A.D. (1986). The moderator-mediator variable distinction in social pyschological research. Conceptual, strategic and statistical considerations. Journal of Personality and Psychology, 51(6), 1173-1182.
• Basım, N. & Şeşen, H. (2006). Örgütsel vatandaşlık davranışı ölçeği uyarlama ve karşılaştırma çalışması. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 61(4), 83-101.
• Basım, N. & Çetin, F. (2011). Yetişkinler için psikolojik dayanıklılık ölçeğinin güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi, 22, 1-12.
• Baş, G. & Şentürk, C. (2011). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel adalet, örgütsel vatandaşlık ve örgütsel güven algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 17(1), 29-62.
• Beardslee, W.R. & Podorefsky, M.A. (1998). Resilient adolescents whose parents have serious affective and other psychiatric disorders: Importance of selfunderstanding and relationships. The American Journal of Psychiatry, 145(1), 63-69.
• Bilgin N. (1995). Sosyal psikolojide yöntem ve pratik çalışmalar. İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Bitmiş, G.M., Sökmen, A. & Turgut, H. (2013). Psikolojik dayanıklılığın tükenmişlik üzerine etkisi: Örgütsel özdeşleşmenin aracılık rolü. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15(2), 27-40.
• Bowling, N.A., Wang, Q. & Li, H.Y. (2012). The moderating effect of core self-evaluations on the relationships between job attitudes and organisational citizenship behavior. Applied Psychology: An International Review, 61(1), 97–113.
• Bozkurt, S. (2011). İnsan kaynakları uygulamaları, örgütsel vatandaşlık kavramı ve finansal performans arasındaki ilişkinin incelenmesi: Bankacılık sektöründe bir araştırma. Yönetim, 22(70), 36-62.
• Brayfield, A. H. & Rothe, F. H. (1951). An index of job satisfaction. Journal of Applied Psychology, 5, 307-311.
• Bruck, S.C., Allen, D.T. & Spector, E.P. (2002). The relation between work–family conflict and job satisfaction: a finer-grained analysis. Journal of Vocational Behavior, 60, 336-353.
• Budak, G. (2015). Psikolojik dayanıklılık ve örgütsel adalet algısının örgütsel vatandaşlık davranışı üzerine etkisi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Buluç, B. (2008). Ortaöğretim okullarında örgütsel sağlık ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(4), 571-602.
• Can, N. & Özer, S. (2011). Eğitim örgütlerinde lider davranış biçimleri ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki (Nevşehir örneği). NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1, 1-17.
• Carvajal, R.R., Jiménez, M.B., Hermosilla, R.S., Bejarano, A.A. & Vergel, I.A. (2010). Positive psychology at work: mutual gains for individuals and organizations. Revista de Psicología del Trabajo y de las Organizaciones, 26(3), 235-253.
• Chiu, S.F., Tsai, M. & Ching (2006). Relationships among burnout, job involvement, and organizational citizenship behavior. The Journal of Psychology, 140(6), 517-530.
• Clapp-Smith, R.O., Vogelgesang, G. & Avey, J.B. (2009). Authentic leadership and positive psychological capital: The mediating role of trust at the meso-level of analysis. Journal of Leadership and Organization Studies, 15, 227-240.
• Çetin, F. & Basım, N. (2011). Psikolojik dayanıklılığın iş tatmini ve örgütsel bağlılık tutumlarındaki rolü. “İş, Güç" Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 13(3), 79-94.
• Çetin, F. & Basım, N. (2012). Örgütsel psikolojik sermaye: Bir ölçek uyarlama çalışması. Amme İdaresi Dergisi, 45(1), 121-137.
• Çetin, Ş., Korkmaz, M. & Çakmakçı, C. (2012). Dönüşümsel ve etkileşimsel liderlik ile lider-üye etkileşiminin öğretmenlerin örgütsel vatandaşlık davranışı üzerindeki etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18(1), 7-36.
• Chang, C.S., Chen, S. & Yl, T.L. (2008). Raising nurses' job satisfaction through patient-oriented perception and organizational citizenship behaviors. Nursing Research, 60, 40-46.
• Demirel, Y., Seçkin, Z. & Özçınar, F.M. (2011). Örgütsel iletişim ile örgütsel vatandaşlık davranışı arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 33-48.
• Donaldson, I.S. & Ko, I. (2010). Positive organizational psychology, behavior, and scholarship: A review of the emerging literature and evidence base. The Journal of Positive Psychology, 5(3), 177-191.
• Eğinli, T.A. (2009). Çalışanlarda iş doyumu: Kamu ve özel sektör çalışanlarının iş doyumuna yönelik bir araştırma. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(3), 35-52.
• Erkuş, A. & Fındıklı, M.A. (2013). Psikolojik sermayenin iş tatmini, iş performansı ve işten ayrılma niyeti üzerindeki etkisine yönelik bir araştırma. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 42(2), 302-318
• Erkutlu, V.H. (2015). Pozitif örgütsel davranış. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Finkelstein, M.A. (2011). Intrinsic and extrinsic motivation and organizational citizenship behavior: A functional approach to organizational citizenship behavior. Journal of Psychological Issues in Organizational Culture, 2(1), 19-34.
• Foote, A.D. & Tang, L.P.T. (2008). Job satisfaction and organizational citizenship behavior (OCB): Does team commitment make a difference in self‐directed teams?. Management Decision, 46(6), 933-947.
• Fox, S., Spector P.E., Goh, A., Bruursema, K. & Kessler S.R. (2012). The deviant citizen: Measuring potential positive relations between counterproductive work behaviour and organizational citizenship behaviour. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 85, 199-220.
• Gooty, J., Gavin, M., Johnson, P., Frazier, L. & Snow, D. (2009). In the eyes of the beholder: Transformational leadership, positive psychological capital and performance. Journal of Leadership and Organization Studies, 15, 353-357.
• Gürbüz, S. (2006). Örgütsel vatandaşlık davranışı ile duygusal bağlılık arasındaki ilişkilerin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 48-75.
• Gürbüz, S. (2010). Algılanan kurumsal imajın yöneticilerin bazı tutum ve davranışlarına etkisi. Selçuk Üniversitesi SBE Dergisi, 24, 229-240.
• Gürbüz, S., Erkuş, A. & Sığrı, Ü. (2010). İş tatmini ve iş performansının yeni öncülü: Temel benlik değerlendirmesi. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2(1), 69-76.
• Hansen, A., Buitendach, J.H. & Kanengoni, H. (2015). Psychological capital, subjective well-being, burnout and job satisfaction amongst educators in the Umlazi region in South Africa. SA Journal of Human Resource Management, 3(1), 1-9.
• Hemdi, M.A. & Nasurdin, A.M. (2008). Investigating the ınfluence of organizational justice on hotelemployees' organizational citizenship behavior intentions and turnover intentions. Journal of Human Resources in Hospitality & Tourism, 7(1), 1-23.
• Hodges, D.T. & Clifton, O.D. (2004). Strengths-based development in practice. İçinde A.P. Linley & S. Joseph (Ed.), Positive Psychology in Practice. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc.
• Hungins, A. T. (2016). Resilience, job satisfaction and anticipated turnover in nurse leaders. The Journal of Nursing Management, 24(1), 62-69.
• Iaffaldano, B., Michelle T. & Muchinsky, P. M. (1985). Job satisfaction and job performance: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 97(2), 251-273.
• İrmiş, A. & Gök, E.E. (2008). Az gelişmiş ülkelerde fason üretim ve örgütsel vatandaşlık olgusu. Akademik İncelemeler, 3(1), 193-219.
• Jayaratne, S. & Wayne A.C. (1984). Job satisfaction, burnout and turnover: A national survey. Social Work, 29, 448-453.
• Jensen S.M. & Luthans, F. (2006). Relationship between entrepreneurs’ psychological capital and their authentic leadership. Journal of Managerial Issues, 18, 254-273.
• Judge, T.A., Thoresen, C.J., Bono, J.E. & Patton, G.K. (2001). The job satisfaction–job performance relationship: A qualitative and quantitative review. Psychological Bulletin, 127(3), 376-407.
• Kasemsap, K. 2013. Innovative human resource practice: A unified framework and causal model of psychological empowerment, job satisfaction, organizational citizenship behavior, and organizational performance. International Proceedings of Economics Development and Research, 64, 51-54.
• Katz, D. (1964). The motivational basis of organizational behavior. Behavioral Science, 9(2), 131-146
• Keleş, Y. & Pelit, E. (2009). Otel işletmesi işgörenlerinin örgütsel vatandaşlık davranışları: İstanbul’daki beş yıldızlı otel işletmelerinde bir araştırma. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(2), 24-45.
• Keleş, NH. (2011). Pozitif psikolojik sermaye: tanımı, bileşenleri ve örgüt yönetimine etkileri. Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 343-350.
• Keser, A. (2006). Çağrı merkezi çalışanlarında iş yükü düzeyi ile iş doyumu ilişkisinin araştırılması. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 100-119.
• Kılıç, C., Efeoğlu, İ.E., Mimaroğlu, H. & Özgen, H. (2008). Adana ilindeki özel sağlık merkezlerinde çalışan personelin iş-aile yaşam çatışmasının örgütsel bağlılık, iş doyumu ve iş stresine etkisi üzerine bir araştırma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 241-254.
• Lambert, E.G. (2010). The relationship of organizational citizenship behavior with job satisfaction, turnover intent, life satisfaction, and burnout among correctional staff. Criminal Justice Studies, 23(4), 361–380.
• Larrabee, J.H., Wu, Y., Persily, C.A., Simoni, P.S., Johnston, P.A., Marcischak, T.L., Mott, C.L. & Gladden, S.D. (2010). Influence of stress resiliency on RN job satisfaction and intent to stay. Western Journal of Nursing Research, 32(1), 81-102.
• Lee, H.J., Iijima, Y. & Reade, C. (2011). Employee preference for performance-related pay: predictors and consequences for organizational citizenship behaviour in a Japanese firm. The International Journal of Human Resource Management, 22(10), 2086-2109.
• Lifeng, Z. (2007). Effects of psychological capital on employees' job performance, organizational commitment, and organizational citizenship behavior. Acta Psychologica Sinica, 16(2).
• Linley, P.A., Joseph, S., Harrington, S. & Wood, M.A. (2006). Positive psychology: Past, present,and (possible) future. The Journal of Positive Psychology, 1(1), 3-16.
• Luthans, F. (2002). Positive organizational behavior: Developing and managing psychological strengths. Academy of Management Executive, 16(1), 57-72.
• Luthans, F., Luthans, K. & Luthans, C.B. (2004). Positive psychological capital: Beyond human and social capital. Business Horizons, 47(1), 45-50.
• Luthans, F., Avey, J.B., Avolio, B.J., Norman, S.M. & Combs, G.M. (2006). Psychological capital development: Toward a microintervention. Journal of Organizational Behavior, 27, 387-393.
• Luthans, F., Youssef, C.M. & Avolio, B.J. (2007). Psychological capital: Developing the human competitive edge. UK: Oxford University Press.
• Luthans, F., Avolio, J.B., Avey, B.J. & Norman, M.S. (2007). Positive psychological capital: Measurement and relationship with performance and satisfaction. Personnel Psychology, 60, 541-572.
• Markóczy, L., Vora, D. & Xin, K. (2009). Forbearance in organizational citizenship behaviour. The International Journal of Human Resource Management, 20(2), 321-347.
• Murphy, G., Athanasou, J. & King, N. (2002). Job satisfaction and organizational citizenship behaviour: A study of Australian human‐service professionals. Journal of Managerial Psychology, 17(4), 287-297.
• Naima, B. (1998). Job satisfaction, stress and coping strategies among Moroccan high school teachers. Mediterranean Journal of Educational Studies, 3(1), 3-33.
• Organ, W. D. (1977). A reappraisal and reinterpretation of the satisfaction-causes-performance hypothesis. Academy of Management Review, 2, 46-53.
• Organ, W. D. (1988). Organizational citizenship behaviour: The good soldier syndrome, MA: Lexington Books.
• Organ, D.W. (1997). Organizational citizenship behavior: It's construct clean-up time. Human Performance, 10(2), 85-97.
• Özer, S.P., Topaloğlu, T. & Özmen, N.T.Ö. (2013). Destekleyici örgüt ikliminin, psikolojik sermaye ile iş doyumu ilişkisinde düzenleyici etkisi. Ege Akademik Bakış, 13(4), 437-447.
• Paillé, P. (2009). Assessing organizational citizenship behavior in the French context: evidence for the four-dimensional model. The Journal of Psychology, 143(2), 133-146.
• Peng, J., Jiang, X., Zhang J., Xiao, R., Song, Y., Feng, X., Zhang, Y. & Miao, D. (2013). The impact of psychological capital on job burnout of Chinese nurses: The mediator role of organizational commitment. Public Library of Science One, 8(12), e84193.
• Peterson, S.J., Luthans, F., Avolio, B.J., Walumbwa, F.O. & Zhang, Z. (2011). Psychological capital and employee performance: A latent growth modeling approach. Personnel Psychology, 64, 427-450.
• Rafferty, A.E. & Restubog, S.L.D. (2011). The influence of abusive supervisors on followers’ organizational citizenship behaviours: The hidden costs of abusive supervision. British Journal of Management, 22, 270-285.
• Rego, A., Sousa, F., Marques, C. & Cunha, P.M. (2011). Authentic leadership promoting employees' psychological capital and creativity. Journal of Business Research, 65, 429-437.
• Roberge, M.E., Xu, Q.J. & Rousseau, D.M. (2012). Collective personality effects on group citizenship behavior: Do diverse groups benefit more? Small Group Research, 43(4), 410-442.
• Rurkkhum, S. & Bartlett, K.R. (2012). The relationship between employee engagement and organizational citizenship behaviour in Thailand. Human Resource Development International, 15(2), 157-174.
• Saari, M.L. & Judge, A.T. (2004). Employee attitudes and job satisfaction. Human Resource Management, 43(4), 395-407.
• Seligman, M.E.P. (2002). Positive psychology, positive prevention, and positive therapy. İçinde C.R. Snyder & J.S. Lopez (Ed.), Handbook of positive psychology. New York: Oxford University Press.
• Sparks, S., Corcoran, K., Nabors, L. & Hovanitz, C. 2005. Subjective well-being and job satisfaction in nurses. Journal of Applied Social Psychology, 5(5), 922-938.
• Sökmen, A. & Boylu, Y. (2011). Örgütsel vatandaşlık davranışı cinsiyete göre farklılık gösterir mi? Otel işletmeleri açısından bir değerlendirme. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 147-163.
• Sünter, T.A., Canbaz, S., Dabak, Ş., Öz, H. & Pekşen, Y. (2006). Pratisyen hekimlerde tükenmişlik, işe bağlı gerginlik ve iş doyumu düzeyleri. Genel Tıp Dergisi, 16(1), 9-14.
• Şahin, F. (2011). Liderin kültürel zekâsının astların örgütsel vatandaşlık davranışı ile iş doyumu üzerine etkisi. Savunma Bilimleri Dergisi, 10(2), 80-104.
• Şeker, B.D. & Zırhlıoğlu, G. (2009). Van Emniyet Müdürlüğü kadrosunda çalışan polislerin tükenmişlik, iş doyumu ve yaşam doyumları arasındaki ilişkilerin değerlendirilmesi. Polis Bilimleri Dergisi, 11(4), 1-26.
• Şeşen, H. (2010). Kontrol odağı, genel öz yeterlik, iş tatmini ve örgütsel adalet algısının örgütsel vatandaşlık davranışına etkisi: Ankara’da bulunan kamu kurumlarında bir araştırma. H.U. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 28(2), 195-220.
• Tett, P.R. & Meyer, P.J. (1993). Job satisfaction, organizational commitment, turnover intention, and turnover: Path analyses based on meta-analytic fındings. Personnel Psychology, 46(2), 259-293.
• Turgut, H., Bitmiş, G. & Sökmen, A. (2013). Psikolojik dayanıklılığın işten ayrılma niyeti üzerine etkisi: kamu kurumu çalışanları üzerine bir araştırma. 12. Ulusal İşletmecilik Kongresi, Muğla.
• Turunç, Ö. & Çelik, M. (2010). Algılanan örgütsel desteğin çalışanların iş-aile, aile-iş çatışması, örgütsel özdeşleşme ve işten ayrılma niyetine etkisi: Savunma sektöründe bir araştırma. A.Ü. SBE Dergisi, 14(1), 209-232.
• Walumbwa, O.F., Luthans, F., Avey, B.J. & Oke, A. (2009). Authentically leading groups: The mediating role of collective psychological capital and trust. Journal of Organizational Behavior, 32(1), 4-24.
• Wang, Y., Liu, L., Wang, J. & Wang, L. (2012). Work-family conflict and burnout among chinese doctors: The mediating role of psychological capital. Journal of Occupational Health, 54(3), 232-240.
• Williams, J.L. & Anderson, E.S. (1991). Job satisfaction and organizational commitment as predictors of organizational citizenship and in-role behaviors. Journal of Management, 17(3), 601-617.
• Yıldırım, F. 2007. İş doyumu ile örgütsel adalet ilişkisi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 62(1), 253-278.
• Yılmaz, K. 2012. İlköğretim okulu öğretmenlerinin iş doyumu düzeyleri ile örgütsel vatandaşlık davranışları arasındaki ilişki. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 2(2), 1-14.
• Yücel, C. & Samancı, G. (2009). Örgütsel güven ve örgütsel vatandaşlık davranışı. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 113-132.
• Yücel, İ. & Demirel, Y. (2012). Psikolojik güçlendirmenin örgütsel vatandaşlık davranışına etkisi üzerine bir araştırma. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23, 19-48.