Büyük Selçuklu ve Büyük Selçuklu Bakiyesi Devletler Hakimiyetinde Dımaşk Şehri ve İç Kalesi

Yıl 2017, Sayı: 8, 1 - 22, 31.12.2017

Fatih Erkoçoğlu

Öz

Dımaşk ilk İslâm fetihleriyle birlikte Bizans'ın elinden Müslüman hakimiyetine geçen Suriye'nin önemli şehirlerinden birisiydi. Hz. Peygamber'in halifeleri dönemlerinde en güzide eyaletlerden olan Suriye, müteakiben Emevîler döneminde bilhassa başkentin Dımaşk olmasıyla daha da önem kazanmıştı.
Abbâsî ihtilali sonrasında yeni devletin başkentinin Irak topraklarında inşa edilmesine karar verildiğinde, Dımaşk kısmen gözden düşmüş idi. İlerleyen zamanda önce İbn Tolun'un eline geçti, müteakiben ise şehir, 289/901-902'den itibaren ise Karmatilerin saldırıları ve çıkardıkları yangınlarla harap oldu. Fatimîlerin 100 yıllık hakimiyetinde de şehir zayıf düştü.
Yeni bir güç olarak ortaya çıkan Büyük Selçuklular kısa sürede palazlanmış ve hızlı bir şekilde İran ve Irak topraklarında hakimiyetlerini sağlamışlardı. Bunun tabi neticesi ile Suriye bölgesine yönelik askeri faaliyetler göze çarpmaktadır.
Bu makalede Selçuklu komutanı Uvakoğlu Atsız'ın Suriye'deki askeri faaliyetleri çerçevesinde onun Büyük Selçuklular döneminde Dımaşk hakimiyeti ile Dımaşk kalesinin yeniden inşasından başlanarak, Tutuş ve çocukları, Böriler ve Nureddin Zengî dönemlerinde Dımaşk ve Dımaşk İç Kalesinde gerçekleştirilen imar faaliyetleri Arapça kaynaklar ışığında ele alınmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Dımaşk, Selçuklular, Böriler, Zengîler

Damascus and Its Inner Castle Under the Domination of the Great Seljuk and Its Successor States

Öz

Damascus was one of the important cities of Syria that passed Muslim rule from the hands of Byzantium with the first Islamic conquests. Syria, one of the most prominent provinces during the caliphates of the Prophet, became more important in the time of the Umayyads, especially when Damascus became the capital.
When the new state’s capital was decided to be built on the Iraqi lands after the Abbasi revolution, Damascus partly fall out of favor. In the following time, it was first handed over by Ibn Tolun, and then the city was devastated in 289/901-902 by the attacks of the Qarmatians and the fires. The city fell weak in the 100 years rule of Fatimid.
The Great Seljuks, emerging as a new force, quickly plummeted and quickly gained control over Iran and Iraqi lands. As a matter of course, military activities against the Syrian territory are striking.
In this article, within the framework of the Seljuk commander Uvakoglu Atsız's military activities in Syria, his dominance of Damascus and starting from the rebuilding of the Damascus castle, the reconstruction activities in Damascus and Damascus Inner Castle during Tutus and his children, Burid dynasty and Nureddin Zengî period was tried to be studied in the light of Arabic sources.

Anahtar Kelimeler

Damascus, Saljuks, Burids, Zengîds

Kaynakça

• Alptekin, Coşkun, "Böri", DİA, İstanbul 1992, VI, 326-327.
• Apak, Adem, Anahatlarıyla İslâm Tarihi, 4, (Abbâsîler Dönemi), İstanbul 2011.
• Bezer, Gülay Öğün, "Tuğtekinliler", DİA, İstanbul 2012, XLI, 349-351.
• Çobanoğlu, Ahmet Vefa, "Zengîler, Mimari", DİA, İstanbul 2013, XLIV, 272-274.
• Damascus Baghdad, Capitals and Lands of the Caliphs, Fransızca'dan çev. Edward J. Banks, Beyrut 1972.
• Erkoçoğlu, Fatih, "İmar Faaliyetleri", Emevîler Dönemi Bilim, Kültür ve Sanat Hayatı, ed. İrfan Aycan, Ankara 2011, s. 199-287.
• Erkoçoğlu, Fatih, Arap-Hazar İlişkileri, Ankara 2013.
• Erkoçoğlu, Fatih, "Türk-İslâm Kültür Tarihi Açısından Bâb Sağîr Mezarlığı", VIII. Uluslar arası Türk Kültür Kongresi, Eskişehir 24-27 Ekim 2013. I-II, Ankara 2015, II, 925-966.
• Fayda, Mustafa, "Amvâs", DİA, İstanbul 1991, III, 100.
• Hartmann, R., "Şâm", İA, İstanbul 1970, XI, 298-310.
• İbn Asâkir, Ebû'l-Kâsım Ali b. el-Hasen, (571/1175), Tarihu Medineti Dımaşk, I-LXXX, thk. Muhibbiddin Ebû Said Ömer b. el-Umerî, Beyrut 1995.
• İbn Cübeyr, Endülüsten Kutsal Topraklara, Seyahatnâme, Selenge, Arapçadan çev. İsmail Güler, İstanbul 2008.
• İbnü'l-Esîr, İzzeddîn Ebu’l Hasen Ali b. Ebû’l-Kerem eş-Şeybânî, (630/1233), el-Kâmil fi’t-Târîh, I-IX, thk. Mektebu’t-Turâs, Beyrut 1989.
• İbnü'l-Imâd, Şihâbuddin Ebû'l-Fellâh Abdülhay, Şezerâtu'z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, I-X, thk. Abdülkadir Arnavut, Mahmud el-Arnavut, Beyrut 1986.
• Joudallah, Fatima, Syria Source of Civilizations, The History And The Geograhy Of The Most Important Archeological Sites In Syria, Damascus 2004.
• Kök, Bahaeddin, Nuruddin Mahmud bin Zengî ve İslam Kurumları Tarihindeki Yeri, İstanbul 1992.
• Kök, Bahattin, "Nûreddin Zengî", DİA, İstanbul 2007, XXXIII, 259-262.
• Nicolle, David, İkinci Haçlı Seferi, çev. L. Ece Sakar, İstanbul 2011.
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, Ankara 2008.
• Sâtı', Ekrem, el-Kalâ' ve'l-Husûn fî Suriye, Dımaşk 1975.
• Sevim, Ali, Azimî Tarihi, Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler, Ankara 2006.
• Sevim, Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, Ankara 2000.
• Tomar, Cengiz, "Şâm", DİA, İstanbul 2010, XXXVIII, 311-315.
• Uluçam, Abdüsselâm, "Şâm Mimari", DİA, XXXVIII, 320-325.
• Yâkûbî, Ahmed b. Ebî Yâkûb b. Cafer (284/897), Kitâbu'l-Büldân, Leiden 1891.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî, (748/1347), Siyeru A'lâmi'n-Nubelâ, I-III, Beyrut 2004.