H. 1132-1149/1720-1737 Yılları Arasında Sakız Muhassıllığına Bağlı Bazı Mukataalardan Yapılan Havaleler

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 594 - 613, 28.06.2022

Bülent Çelik

https://doi.org/10.21551/jhf.1100373

Öz

1566’da gerçekleşen Sakız Adası’nın Osmanlı donanması tarafından fethi, Osmanlı deniz gücünün Ege ve Akdeniz’deki faaliyetlerinin yoğunluğuna ve bir güç haline gelişine bakıldığında aslında geç kalmış bir fetihti. Ada uzun yıllardır Ceneviz kontrolündeydi ve Osmanlı toprakları ile Batı Dünyası arasında, özellikle konu ticaret olduğunda, bir tampon bölge konumundaydı. Her iki tarafın da işine gelen bu statüko, adanın Osmanlılar tarafından fethiyle sona erdi. Osmanlı idaresi başlarda kaptan paşa eyaletine bağlı bir sancak kurmayı denediyse de bundan kısa sürede vaz geçti. Ada gerek yetiştirdiği tarımsal ürünlerle gerekse Ceneviz idaresi sırasında oluşturduğu dokuma endüstrisi ve bunun ticareti sayesinde kendi ekonomik yapısını oluşturmuştu. Osmanlı idaresi adada yetişen sakız mestakisi ve dokuma endüstrisinden elde edilen gelirleri mukataa halinde işletmeyi tercih ederek burada idari-mali bir birim olan muhassıllık idaresini uygulamaya koydu. Zaman zaman Ege’de kadim düşman Venedik ile yapılan mücadeleler bu üretim ve ticareti zor durumda bıraksa da Osmanlı idaresi altında adada barış sürdü. Bu çalışmamızda adanın XVIII. yüzyıl’da Osmanlı merkezi tarafından vergilendirilen bazı mukataa gelirlerinden yapılan çeşitli harcama kalemlerini ve bu yolla Osmanlı Devleti’ne sunduğu katkıları incelemeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Sakız Adası, muhassıllık, mukataa, kumaş, mastaki

Transfers Made From Some Mukataa Depending On Muhassıllık Of Chios Between H. 1132-1149/M. 1720-1737

Öz

The conquest of Chios by the Ottoman navy, which took place on 1566, was actually a belated conquest, considering the intensity of the activities of the Ottoman Sea power in the Aegean and Mediterranean and its becoming a power. The island was under Genoese control for many years and was a buffer zone between Ottoman lands and the Western world, especially when it comes to trade. This status quo, which benefited both sides, ended with the conquest of the island by the Ottomans. Although the Ottoman administration tried to establish a sanjak affiliated to the captain pasha province at first, they gave up on this in a short time. In the past, the island has created its own economic structure thanks to the agricultural products it grows and the weaving industry it created during the Genoese administration and the trade of this industry. The Ottoman administration preferred to operate the incomes obtained from the Chios mastaki grown on the island and the weaving industry, as mukataa, put into practice the muhassıllık administration, which is an administrative-financial unit. Although the struggles with the old enemy Venice in the Aegean from time to time made this production and trade difficult, under the Ottoman rule, peace continued on the island. In this study, we will try to examine the various expenditure items made from some muqataa the income taxed by the Ottoman center of Chios in the XVIIIᵗͪ century and the contributions it made to the Ottoman Empire in this way.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Chios, muhassıllık, muqataa, cloth, mastic

Kaynakça

• T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi Sakız Muhassıllığına Ait 1 Numaralı Dosya İçindeki Belgeler ( D_BŞM_SKM_00001)
• Akyıldız, Ali, “Para”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.34, İstanbul 2007, s.163-166.
• Atasoy, Nurhan, Walter B. Denny, Louise W. Mackie, Hülya Tezcan, İpek Osmanlı Dokuma Sanatı, TEB İletişim ve Yayıncılık A.Ş., İstanbul 2001.
• Çelik, Bülent, Tanju Demir, Osmanlı Devleti’nde Bir İdari-Mali Yeniden Yapılanma Uygulaması Örneği (XVII. ve XVIII. Yüzyıllar), Adnan Menderes Üniversitesi Yayınları No:34, Aydın 2010.
• Dal, Dilara, XVIII. Yüzyılda Sakız Adası, T.C. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2008.
• Ekin, Ümit, “Klasik Dönemde Osmanlı İmparatorluğu’nda Karayolu Ulaşımını ve Nakliyatı Etkileyen Faktörler (1500-1800)”, Belleten, Yıl 2017, c. 81, sa.291, s. 387-418.
• Feridun Emecen, “Sakız Adasının Sakızları: Küçük Bir Osmanlı Tarım İşletmesi”, Osmanlı Araştırmaları, The Journal of Ottoman Studies, sa.37, 2011, s.1-16.
• Evliyâ Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi, Hazırlayanlar: Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, 9. Kitap, Yapı Kredi Yayınları İstanbul Mart 2005.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. Kent Mekanında Ticaret, Zanaat ve Gıda Üretimi 1550-1650, Türkçesi Neyyir Kalaycıoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1993.
• Genç, Osman Onur, Osmanlı Mısır’ında Bir Yerel Hazine Örneği “Keşufiyye” (1711-1795), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2021.
• Genç, Mehmet, “Mukataa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.31, Ankara 2020, s.129-132.
• Halaçoğlu, Yusuf, “Menzil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c.29, Ankara 2004, s. 159-161.
• Keskin, Filiz Yaşar, Bir Osmanlı Adasında Toplum ve Ekonomi (XVI Yüzyıldan XVIII. Yüzyıla Sakız), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2013.
• Kırımlı, Hakan, “Geray Hanedanının Osmanlı Devleti Topraklarında Kalan Maddi İzleri”, Belleten, Aralık 2021, c. 85, sa. 305, s. 889-931.
• Rustow, Dankwart A., “Askeri Miras”, L. Carl Brown, İmparatorluk Mirası. Balkanlar’da ve Ortadoğu’da Osmanlı Damgası içinde. Çev. Gül Çağalı Güven, İletişim Yayınları, 2. Baskı İstanbul 2000.
• Tezcan, Baki, “ Tefâvüt”, Osmanlı Araştırmaları XXIV, The Journal Of Ottoman Studies XXIV, İstanbul 2004, s. 333-344.