İzmir Cumaovası Zeybeklerinde Ezgi ve Ritim Yapısı

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 144 - 164

Mehmet Kürşad Türkay , Attila Özdek

Öz

Toplumlarda kültürün önemli bir boyutunu oluşturan halk dansları yüzyıllar boyunca çeşitli amaçlarla var olmuşlardır. Halk dansları ülkeler özelinde bile birçok alt çeşitliliğe sahiptir. Ülkemizde de Anadolu’nun farklı bölgelerinde farklı isimlerle bilinen bireysel veya grup halinde oynanan, halay, bar, zeybek, horon vb. halk dansları vardır. Bu dansların müzikle oluşturduğu bütünlüğün, ritmik ve ezgisel yapılarının incelenmesi, belirli karakteristiklerin tespiti açısından önemlidir. Ege bölgesinin yaygın ve bilinen oyunu olan zeybekler de bölgedeki her ilde ve ilçede farklı karakteristik müzik ögelerine sahiptir. Davul ve zurna ile açık alanda oynanan bu zeybeklerin müzikal özelliklerinin çeşitli ayrıntılarıyla tespit edilmesi ve sonrasında oluşacak zeybek müziği dağarcığının farklı boyutlarıyla karşılaştırılmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Bu kapsamda kendine özgü zeybek müziği karakterine sahip olduğu düşünülen İzmir ili Cumaovası ilçesi sözsüz zeybek oyunlarının müzikleri yerel kaynaklardan dinlenerek melodik ve ritmik yapıları ayrı ayrı gösterilecek şekilde notaya alınmış, ayrıca zeybekler ses genişliği, makam ve ölçü yapısı özellikleri bakımından incelenmiştir. Çalışma betimsel tarama modelli, gözlem, görüşme ve kaynak tarama tekniklerine dayalı nitel bir araştırmadır. Yörede yaşayan halkın adlandırdığı haliyle, İnce Memet Zeybeği, Soğukkuyu Zeybeği, Abdal Havası, Kemane Zeybeği, Ötme Bülbül Zeybeği, Sabahın Seher Vakti, Harmandalı Zeybeği ve İki Parmak Zeybeği araştırma kapsamında incelenmiştir. Zeybek ezgilerinin tamamının genel yapısı itibariyle Türk Halk Müziği usul yapılarından 9 zamanlı bileşik usul yapısında olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Makamsal olarak ise Klasik Türk Müziği makamlarından Hüseyni, Kürdi, Nikriz ve Segâh makamlarıyla benzerlikler görüldüğü sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zeybek, Türk Halk Müziği, Halk Dansları, Davul, Zurna

Melody and Rhythm Structure in Zeybeks of İzmir Cumaovası

Öz

Folk dances, which constitute an important dimension of culture in societies, have existed for various purposes for centuries. Folk dances have many sub-diversities even within countries. In our country, halay, bar, zeybek, horon, etc. are folk dances danced individually or in groups, known by different names in different regions of Anatolia. Examining the integrity and rhythmic and melodic structures of these dances with music is important in terms of noting certain characteristics. Zeybeks, the common and well-known dance of the Aegean region, also have different characteristic musical elements in every city and district in the region. It is important to note the musical characteristics of these zeybeks, which are danced in the open field with drums and zurna, in various details and to compare them with the different dimensions of the zeybek music repertoire that will be formed later. In this context, the music of the wordless zeybek dances in the Cumaovası district of Izmir province, which are thought to have a unique zeybek music character, was listened to from local sources and notated in a way that their melodic and rhythmic structures were shown separately, and zeybeks were examined in terms of sound width, mode and meter structure features. The study is a qualitative research based on descriptive scanning model, observation, interview and source scanning techniques. İnce Memet Zeybeği, Soğukkuyu Zeybeği, Abdal Havası, Kemane Zeybeği, Ötme Bülbül Zeybeği, Sabahın Seher Vakti, Harmandalı Zeybeği and İki Parmak Zeybeği, as they are called by the people in the region, were examined within the scope of the research. It was concluded that all of the Zeybek melodies have a 9-beat compound rhythm structure from the Turkish Folk Music rhythm structures in terms of their general structure. It was also determined that there are similarities with the Hüseyni, Kürdi, Nikriz and Segâh makams from the Classical Turkish Music makams in terms of modal.

Anahtar Kelimeler

Zeybek, Turkish Folk Music, Folk Dances, Drums, Zurna

Kaynakça

• Akdoğu, O. (2004). Bir başkaldırı öyküsü zeybekler. Onur Akdoğu Kişisel Yayınları.
• Avcı, H., A. (2001). Zeybeklik ve zeybekler. Verlag Anadolu Yayınları.
• Beyter, E. (2013). Mehmet Erenler’in bağlama icrasının altı zeybek üzerinde analizi ve notaya aktarılması [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Haliç Üniversitesi.
• Erkan, T. (2020), Zeybek Müziğinin Zamansal, Tempo ve Bireşim Değerlendirmesi, Eurasian Journal of Music and Dance, Sayı 17, 286-303
• Eroğlu, T. (1999). Türk halk oyunları el kitabı. Mars Basım Hizmetleri.
• Erzincan, M. (2006). Türk halk müziğinde uyarlama kavramı ve bağlamaya uyarlanan dört zeybek ezgisi üzerinde müzikal analiz [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hali̇ç Üniversitesi.
• Karasar, N. (2018). Bilimsel araştırma yöntemi: kavramlar ilkeler teknikler. Nobel Yayınevi.
• Kılıç, N. (2017). Zeybekus akademi’de i̇cra edildiği hâli ile bergama zeybeği dansı’nın hpns yöntemi ile analizi. İstanbul Aydın Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi̇, 3(5), 31-44.
• Koca, E. (2009). Açıklamalı zeybek bibliyografyası [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Ödemi̇ş, S. (2012). Ötme bülbül zeybeği’nin yapısal ve anatomik analizi [Bildiri sunumu]. A. uluslararası müzik araştırmaları sempozyumu, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.
• Özbilgin, M. Ö. (2003). Zeybeklik kurumu ve zeybek oyunları [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ege Üniversitesi.
• Öztürk, O. M. (2014). Ağır zeybeklerin ritmik özelliklerinin geleneksel usûl teorisi bağlamında incelenmesi. Müzi̇k-Bilim Dergisi, (5), 11-26.