THE ESTABLİSHMENT AND DEVELOPMENT OF THE CİZRE CİTY

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 4, 433 - 454, 31.10.2019

Diyar Karademir

https://doi.org/10.26809/joa.4.034

Öz

Cizre city, located in the Tigris section of the
Southeastern Aantolia Region, has maintained its importance since its
inception.Topography, climate, water resources, farmland, transportation and
security factors have played on important factor in the establishment and
development of the city. The city has been the scene of important events in the
past because of its location and a result important wars occured between the
states wishing to dominate the city. In peace times, the city had made great
progress and became an important trade center. Cizre city has been an important
city in terms of commercial activities since it is at the crossroads of the
trade route which comes from the North through Diyarbakır and Mardin to Mosul.
The terrorist incidents that began in the 1990’s had a significant impact on
the spatial development and demographic structure of Cizre city. There were
massive migrations from rural areas to the city and as a result neighborhoods
such as Nur, Sur, Cudi and Konak emerged after 1980 and they were
populatedafter 1990 rapidly.

In this study, the establishment and development phases of Cizre city
were determined and geographical factors that provide continuity of the
settlement were emphasized. According to some sources, the present urban
features of the study area which has a settlement history of 4000 years are
also discussed. Discussing Cizre’s urban development and functional features
will contribute to more realistic planning of the city.

Anahtar Kelimeler

Cizre, City, Settlement, Establishment and Development, Historical Geography

CİZRE ŞEHRİNİN KURULUŞ VE GELİŞİMİ

Öz

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin Dicle Bölümü’nde yer
alan Cizre şehri,  kurulduğu tarihten
günümüze kadar önemini korumuştur. Şehrin kuruluş ve gelişmesinde; topografya,
iklim, su kaynakları, tarım arazileri, ulaşım ve güvenlik faktörleri önemli rol
oynamıştır. Bulunduğu konum itibariyle geçmişte önemli olaylara sahne olmuş
şehir pek çok kez istilalara uğramıştır. Sakin dönemlerde ise şehir büyük
gelişimler kaydetmiş ve önemli bir ticaret merkezi haline gelmiştir. Cizre
şehri kuzeyden Diyarbakır ve Mardin üzerinden gelen ve Musul’a doğru giden
ticaret yolunun kavşağında olmasından dolayı geçmişten itibaren ticari
faaliyetler yönünden önemli bir merkez olmuştur. 1990’lı yıllarda başlayan
terör olaylarının Cizre şehrinin mekânsal gelişimi ve demografik yapısı
üzerinde önemli etkileri olmuştur. Kırsal alanlardan şehre doğru kitlesel
göçler yaşamış bunun neticesinde Nur, Sur, Cudi ve Konak gibi mahalleler 1980
yılından sonra ortaya çıkmış, 1990 yılından sonra da hızla nüfuslanmışlardır.

Bu çalışmada; Cizre şehrinin kuruluş ve gelişim evreleri belirlenerek,
yerleşmenin sürekliliğini sağlayan coğrafi etmenler üzerinde durulmuştur. Bazı
kaynaklara göre 4000 yıllık bir yerleşme tarihine sahip olan çalışma alanının
günümüzdeki şehirsel özellikleri de ele alınmıştır. Cizre’nin şehirsel gelişimi
ve fonksiyonel özelliklerinin ortaya konulması şehirle ilgili daha gerçekçi
planlamaların yapılmasına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cizre, Şehir, Yerleşme, Kuruluş ve Gelişim, Tarihi Coğrafya.

Kaynakça

• AKBAŞ, M. (2012). Hamdaniler Döneminde Cizre Ve Çevresinde Kültür Ve Medeniyete Dair Öğeler. Uluslar Arası Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 47-54). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
• AKOVA, İ. (2018). Şehir Coğrafyası. Ö. Sertkaya Doğan, & M. Doğan İçinde, Beşeri Ve Ekonomik Coğrafya (S. 89-145). Ankara: Pegem Akdemi.
• AYDIN, S. (2001). Mardin: Aşiret-Cemaat-Devlet. İstanbul: Türkiye Ekonomik Ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayını.
• Belazüri. (2002). Fütuhu'l Buldan. (M. Fayda, Çev.) Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• BEYSANOĞLU, Ş. (1998). Anıtları Ve Kitabeleri İle Diyarbakır Tarihi. Ankara: Irmak Yayınları.
• BİLGİN, F. (2012). Osmanlı Hâkimiyetindeki Cizre'de Siyasal Değişim Ve Merkez-Çevre İlişkisi (XVI-XIX). Uluslararası Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 67-78). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
• DARKOT, B. (1967). Şehir Ayrımında Nüfus Sayısı Ve Fonksiyon Kriterleri. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi(16), 3-8.
• DOĞAN, M. (2013). Geçmişten Günümüze İstanbul'da Sanayileşme Süreci Ve Son 10 Yıllık Gelişimi. Marmara Coğrafya Dergisi, 511-550.
• ELİAÇIK, M. (2012). Cizre Alayları Ve Eşkiyalık. Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 111-120). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
• EMİROĞLU, M. (1981). Türkiye'de Son Sayımlar Ve Kentleşme Olayının Boyutları. Coğrafya Araştırmaları Dergisi(10), 43-82.
• ERİNÇ, S. (1972). Türkiye: İnsan Ve Ortam. Güney-Doğu Araştırmaları Dergisi-I, 165-194.
• EROL, O. (2004). Genel Klimatoloji. Ankara: Çantay Kitabevi.
• GÜMÜŞÇÜ, O., & YİĞİT, İ. (2012). XI-XVI. Yüzyıllarda Cizre Ve Çevresinde Ulaşım Ağı. Uluslararası Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 91-98). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
• GÜNGÖR, Ş., & UYSAL, A. (2017). Postyapısalcı Coğrafyalarda İlişkisel Bir Mekan Olarak Nevşehir'in Kavak Beldesindeki Doğal Soğuk Hava Depoları. Marmara Coğrafya Dergisi(36), 218-231.
• GÜZEL, A. (2009). Tarih Öncesi Bir Yerleşme Olan Şanlıurfa'nın Kuruluşuna Etki Eden Coğrafi Faktörler. Marmara Coğrafya Dergisi, 108-129.
• ĞANDUR, M. Y. (2008). Ortaçağ Cizre Tarihi (MS 815-1515). (F. Bedirhanoğlu, Çev.) Ankara: Beşir Ant Yayınları.
• KELEŞ, R. (1980). Kentbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• KOYUNCU, M. (2008). İlk İslam Fetihleri Döneminde El-Cezire Bölgesi Ve İslamlaşma Süreci. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi(1), 131-140.
• LAFLI, E. (2012). Eskiçağ‟Da Cizre Arkeolojisi Ve Tarihi. Uluslararası Bilim, Düşünce Ve Sanatta Cizre Sempozyumu (14-15 Nisan) (S. 15-22). Şırnak: Şırnak Üniversitesi.
• ÖZCOŞAR, İ. (2007). Makalelerle Mardin: Kültür-Tarih-Coğrafya (Cilt 1). Mardin: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayın No:7.
• ÖZÇAĞLAR, A. (2003). Coğrafyaya Giriş. Ankara: Hilmi Usta Matbaacılık.
• SERTKAYA DOĞAN, Ö. (2009). Nüfus Coğrafyası Açısından Bir İnceleme: Silivri. Marmara Coğrafya Dergisi, 1-19.
• TANOĞLU, A. (1969). Nüfus Ve Yerleşme (Cilt 1). İstanbul: Taş Matbaası.
• TOLUN DENKER, B. (1977). Yerleşme Coğrafyası. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• TÜMERTEKİN, E., & ÖZGÜÇ, N. (2002). Beşeri Coğrafya İnsan, Kültür, Mekan. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• TÜZÜN, M. (2014a). Cizre Tarihi. İstanbul: Nübihar Yayınları.
• UĞUR, A., & ALİAĞAOĞLU, A. (2015). Şehir Coğrafyası. Ankara: Nobel Yayınevi.
• YAŞİN, A. (2011). Tarih, Kültür Ve Cizre. İstanbul: Kent Işıkları Yayınları.
• YILDIZ, M. Z., HAYKIR, M., & ERDEM, E. (2010). Cizre'nin Kentsel Gelişim Süreci. Uluslararası Şırnak Ve Çevresi Sempozyumu (14-16 Mayıs) (S. 223-240). Şırnak: Şırnak Üniversitesi Yayınları.
• İnternet Kaynakları https://tr.climate-data.org/asya/tuerkiye/sırnak/cizre-15468/ (21.08.2019).
• https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr (02.07.2019).