Türkiye’deki Turizm Gelirlerinin Dış Ticaret Dengesi Üzerindeki Etkisi: Farklı Yapay Sinir Ağları ile Elde Edilen Öngörülerin Karşılaştırılması

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 98 - 118, 26.05.2021

Emek Aslı Cinel , Ufuk Yolcu

https://doi.org/10.53047/josse.913938

Cited By: 1

Öz

Küreselleşen yeryüzünde önemi her geçen gün artan turizm sektörü, döviz geliri, dış ödemeler dengesi üzerindeki olumlu etkisi, meydana getirdiği istihdam ve vergi gelirleriyle ekonomiyi pozitif yönde etkileyen bir faaliyet alanıdır. Farklı birçok hizmet türünü içerisine alan turizm, ekonomide üretim ve tüketim artışına neden olmaktadır. Farklı birçok sektörü kolayca etkileyebildiği için ülkelerin öncelik verdiği, hükümetlerin çeşitli politika ve uygulamalarla daha fazla geliştirmeyi hedeflediği bir sektör pozisyonundadır. Gelişmekte olan birçok ülke ile benzer biçimde ülkemizde de turizm sektörünün ilerlemesi ekonomik büyümenin sağlanabilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır. Turizm gelirleri, ülke ekonomilerine döviz girdisi sağlamakta ve ödemeler dengesini doğrudan etkilemektedir. Bu bağlamda çalışmada, turizm sektörünün dış ticaret dengesi üzerinde yarattığı etkilerin ortaya konulması amaçlanmış, turizm gelirleriyle dış ticaret dengesi arasındaki ilişki yapay sinir ağları yöntemiyle öngörülmeye çalışılmıştır. 2013-2020 dönemini kapsayan dış ticaret dengesi öngörüsünde yapay sinir ağı girdileri olarak aynı döneme ilişkin turizm gelirleri model girdileri olarak kullanılmış ve çözümlemeler, TÜİK’ten elde edilen aylık verilerle gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucunda elde dilen bulgular turizm gelirlerinin dış ticaret dengesi üzerinde doğrudan ve güçlü bir etkiye sahip olduğu gerçeğini desteklemektedir. Gelecek çalışmalarda, dış ticaret dengesini, turizm gelirleri ile birlikte diğer bazı ekonomik gösterge değişkenlerinin de etkileyebileceği fikrinden hareketle, çok değişkenli yapılar içeren yapay sinir ağı modelleri ortaya konulabilir. Ayrıca, zaman serisi analiz yöntemleri ile yapay sinir ağlarının bir kombinasyonundan oluşturulabilecek melez öngörü modelleri kullanılabilir.

Anahtar Kelimeler

Turizm gelirleri, dış ticaret dengesi, öngörü, yapay sinir ağları

Kaynakça

• Akar, G. (2020). Türkiye'de turizmin uluslararası ticaret üzerindeki etkisi: ARDL sınır testi yaklaşımı. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 65(1), 181-194.
• Alagöz, M. ve Erdoğan, S. (2008). İhracat ile turizm gelirlerindeki değişimin cari işlemler dengesi üzerine etkisi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14 (1), 214-227.
• Alp, E.A. ve Genç, G.E. (2015). The relation between current account deficit and tourism: The case of Turkey. International Journal of Economics and Financial Issues, 5(2), 448-453.
• Arslan, E. ve Çetiner, T. (2020). Turizm geliri döviz kuru ilişkisi: Türkiye örneği (2008-2019). Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 23(1), 1-17.
• Bahar, O. ve Baldemir, E. (2008) Uluslararası ticaret ile uluslararası turizm arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(4), 55-66.
• Beyaz, Z. ve Karabacak, G. (2018). Türkiye'de turizm gelirlerinin cari işlemler dengesi üzerindeki etkisi. International European Journal of Managerial Research, 2(2), 56-75.
• Bozgeyik, Y. ve Eban, F. (2017). Türkiye’de turizm gelirlerinin cari işlemler dengesi üzerindeki etkisi: 2000-2015 dönemine ilişkin ampirik çalışma, The Journal of Social Science, 11, 966-978.
• Cihangir, M., Erkan, B. ve Harbalıoğlu, M. (2014). The effect on current account of net tourism revenues in Turkey. European Scientific Journal, 10 (13), 47-65.
• Çelik Uğuz, S. (2014). Türkiye’de cari işlemler dengesi ve turizmin önemi. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(26), 18-22.
• Çelik Uğuz, S. ve Topbaş, F. (2011). Döviz kuru oynaklığı turizm talebi ilişkisi: 1990-2010 Türkiye Örneği. Anadolu Uluslararası İktisat Kongresi II: Kriz Sonrası Dinamikleri, 1-11, Eskişehir.
• Değer, M. (2006). Turizme ve ihracata dayalı büyüme: 1980-2005 Türkiye deneyimi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(2), 67-87.
• Dilber, İ. (2007). Turizm sektörünün Türkiye ekonomisi üzerindeki etkisinin girdi-çıktı tablosu yardımıyla değerlendirilmesi. Celal Bayar Üniversitesi Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 14 (2), 205-220.
• Elliott, J. (2002). Tourism politics and public sector management. London: Routledge.
• Elman, J. (1990). Finding structure in time, Cognitive Science, 14(1), 179-211.
• Erkan, B., Kara, O. ve Harbalıoğlu, M. (2013). Türkiye’de turizm gelirlerinin belirleyicileri. Akademik Bakış Dergisi, 39, 1-20.
• Fayissa, B., Nsiah, C. ve Tadasse, B. (2008). Impact of tourism on economic growth and development in Africa. Tourism Economics, 14, 807–818.
• Girgin, E. (2019). Turizm gelirleri ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Granger, C.W.J. (1969). Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods. Econometrica, 3, 424-438.
• Greenidge, K., Holder, C. ve Moore, A. (2011). Current acount deficit sustainability: The case of Barbados, Applied Economics, 8, 973-984.
• Hacker, R.S. ve Hatemi-J, A. (2006). Testing for causality between ıntegrated variables using asymptotic and bootstrap distributions: Theoryand Application. Applied Economics, 38(13), 1489-1500.
• Hepektan, E. ve Çınar, S. (2010). Turizm sektörünün Türkiye ekonomisi üzerindeki etkileri. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 135-154.
• Jiménez I. C. ve Ortuño M. A. (2004). The role of the tourism sector in economic development: Lessons from the Spanish experience. ERSA Conference Papers, ersa05p488, European Regional Science Association. Erişim adresi: http://www.feweb.vu.nl/ersa2005/final_papers/488.pdf.
• Kara, O., Çömlekçi, İ. ve Kaya, V. (2012). Turizm gelirlerinin çeşitli makro ekonomik göstergeler ile ilişkisi: Türkiye örneği (1992-2011). Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 75-100.
• Karahan, M. (2015). Yapay sinir ağları metodu ile ihracat miktarlarının tahmini: ARIMA ve YSA metodunun karşılaştırmalı analizi. Ege Akademik Bakış Dergisi, 15(2), 165-172.
• Khan, H., Toh, R. S. ve Chua, L. (2005). Tourism and trade: cointegration and granger causality tests. Journal of Travel Research, 44, 171-176.
• Kulendran, N. ve Wilson, K. (2000). Is there a relationship between ınternational trade and ınternational travel?, Applied Economics, 8, 1001-1009. Levenberg, K. (1944). A method for the solution of certain non-linear problems in least squares, The Quarterly of Applied Mathematics, 2(2), 164-168.
• Lorde, T., Lowe, S. ve Francıs, B. (2013). Do tourism receipts contribute to the sustainability of current account deficits on Barbados. International Journal of Tourism Research, 15(6), 1-34.
• Malik, S., Chaudhry, I. S., Sheikh, M. R. ve Farooqi, F. S. (2010). Tourism, economic growth and current account deficit in Pakistan: Evidence from co-ıntegration and causal analysis. European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, 22, 21-31.
• Middleton, V.T.C. (1994). Marketing in travel and tourism (Second Edition). Oxford: Butterworth and Heinemann.
• Ng, S. ve Perron, P. (2001). Lag length selection and the construction of unit root test with good size and power. Econometrica, 69, 1519-54.
• Nowak, J., Sahlı, M. ve Sgro, P.M. (2004). Tourism, trade and domestic welfare. Social Science Research Network Electronic Paper Collection, 24, 1-36.
• Olalı, H. ve Timur, A. (1986). Turizmin Türk ekonomisindeki yeri. İzmir: Ofis Matbaacılık.
• Özcan, C.C. ve Yorgancılar, F. (2016). Uluslararası ticaret ve turizm arasında bir ilişki var mı?. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 14 (1), 37-48.
• Özkök, F., Tufan, E. ve Hamarat, B. (2007). Effect of tourism ıncome on current account deficit in Turkey, International Tourism Biennial, 1, 250-261.
• Pesaran, M. H., Shin, Y. ve Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 226-339.
• Phillips, P.C.B. ve Perron, P. (1988). Testing for a unit root in time series regression. Biometrika, 2, 336-346.
• Polat, Ö. (2009). Türkiye’nin dış ticaret verilerinin öngörüsünde yapay sinir ağları ve Box-Jenkins modellerinin karşılaştırmalı analizi. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Rumelhart, E., Hinton, G. ve Williams, R. (1986). Learning ınternal representations by error propagation. M.I.T. Press: Cambridge.
• Sancar, C. ve Akbaş, Y. E. (2019). Türkiye’de turizm gelirleri ve cari işlemler dengesi arasındaki ilişkinin analizi. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 10, 45-58.
• Shan, J. ve Wilson, K. (2001) Causality between trade and tourism: Empirical evidence from China. Applied Economics Letters, 8(4), 279-283.
• Sharpley R. (2006). Travel and tourism. London: Sage Publications.
• Şit, M. (2016). Türkiye ekonomisinde net turizm gelirlerinin cari işlemler açığını azaltmadaki etkisinin analizi: 1980-2015 dönemi. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4, 57-67.
• Toda, H. Y. ve Yamamoto, T. (1995). Statistical ınference in vector autoregressions with possibly ıntegrated processes. Journal of Econometrics, 66(1), 225-250.
• Turan Koyuncu, F. (2015). Turizm gelirinin Türkiye'nin makroekonomik performansına katkısı: Ekonometrik bir çözümleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (38), 959-968.
• TÜİK (2020). Turizm İstatistik. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p= egitim-kultur-spor-ve-turizm-105&dil=1.
• Uslu, H. (2020). Türkiye’de turizm gelirlerinin cari işlemler dengesi üzerindeki etkileri: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 12(1), 38-67.
• Walterskirchen, E. (1998). Reasons for Austria’s current account deficit. Austrian Economic Quarterly, 1, 19-24.
• Werbos, P.J. (1974). The roots of backpropagation, John Wiley and Sons: New York.
• Yaman Selçi, B. ve Akgül, Y. (2020). Türkiye’nin ihracat değerlerinin yapay sinir ağları ile tahmini üzerine bir inceleme. Nicel Bilimler Dergisi, 2(2), 29-42.
• Yapar Saçık, S., Akar, G. ve Gülmez, Z. (2019). Turizm gelirlerinin cari işlemler dengesi üzerindeki etkisi: Türkiye örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42, 303-316.
• Yılmaz, T. (2019). Dış ticaretin görünmeyen kalemlerinden biri olarak turizm. 3. InTraders Uluslararası Ticaret Kongresi, Sakarya.
• Yurdakul, E.M. (2014). Türkiye’de ithalatın gelişimi ve ithalatın yapay sinir ağları yöntemi ile tahmin edilebilirliğine yönelik bir analiz. (Yüksek Lisans Tezi). Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.