Vergi Ahlakı ve Vergi Bilincinin Kuşaklar Teorisi Bağlamında Analizi

Yıl 2023, Sayı: 70, 105 - 126, 20.12.2023

Mustafa Topsakal , Erdal Gümüş

https://doi.org/10.26650/mcd2023-1316695

Öz

Bu çalışmanın amacı kuşaklar teorisi bağlamında bireylerin, vergi ahlakını ve vergi bilincini etkileyen faktörler hakkında düşüncelerinin tespit edilmesidir. Bu doğrultuda anket yöntemi ile geliştirilen çeşitli önermeler Eskişehir ilinde yaşayan X, Y ve Z kuşaklarının oluşturduğu 430 katılımcıya yöneltilmiştir. Elde edilen veriler Kruskall-Wallis ve Mann-Whitney U testleri uygulanarak analiz edilmiştir. Araştırmada Z kuşağındaki katılımcıların, X ve Y kuşaklarındaki katılımcılara kıyasla farklı düşüncelere sahip oldukları tespit edilmiştir. Özellikle, vergi ödemenin kutsal bir görev, ahlak ve etik ile ilişkili olduğu ve vergi ödemenin vicdani rahatlık sağladığına yönelik düşüncelerde Z kuşağının en düşük, X kuşağının ise en yüksek ölçek ortalamasına sahip olduğu sonuçları elde edilmiştir. Ayrıca, dini inançlarına bağlı olanların vergilendirmeye daha iyi uyum sağlayabilecekleri düşüncesine katılmadıkları tespit edilmiştir. Katılımcılar, vergilendirmenin adil olmadığını değerlendirdiklerinde veya ekonomik sorunların yoğunlaştığı durumlarda vergi kaçırmanın normal bir davranış olarak görülebileceğini de ifade etmişlerdir. Bununla birlikte 15-24 yaş aralığındaki katılımcıların %60’ının gelecekte vergisini tam olarak ödemeyi düşündükleri ve gelecekte vergi kaçırma düşüncesine sahip olmadıkları sonuçları elde edilmiştir. Çalışmada elde edilen sonuçların vergi idaresine politika oluşturma açısından yol göstereceği, bu bağlamda vatandaşların vergi ahlaklarının ve vergi bilinçlerinin artırılmasında katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Vergi ahlakı, vergi bilinci, X kuşağı, Y kuşağı, Z kuşağı

Analysis of Tax Morale and Tax Awareness in the Context of Generations Theory

Öz

Based on the context of generational theory, this study aimed to determine individual thoughts about factors affecting tax morale and tax awareness. In this context, participants living in Eskisehir and representing the X, Y, and Z generations responded to varied propositions delivered to them using the questionnaire method. The obtained data were analyzed using the Kruskal–Wallis and Mann–Whitney U tests. The findings revealed that the opinions of Generation Z participants differed from the views of Generations X and Y. In particular, Generation Z evinced the lowest scale average in perceiving the payment of taxes as a sacred moral and ethical duty and attaining moral comfort through the payment of taxes. The study further found that faithful adherents to religious beliefs do not perceive themselves as more capable of complying with taxation. Participants also stated that tax evasion may be viewed as a normal behavior when taxation is regarded as unfair or when economic problems intensify. Conversely, 60% of the participants in the 15–24 age range stated that they would consider paying their taxes in full and do not plan to evade taxes in the future. The study’s results are expected to guide the policy-making efforts of the tax administration. In this context, the study will contribute to the enhancement of the tax morality and tax awareness of citizens.

Anahtar Kelimeler

Tax morale, tax awareness, generation X, generation Y, generation Z

Kaynakça

• Alexander, P., & Balavac-Orlic, M. (2022). Tax morale: Framing and fairness. Economic Systems, 46(1), 1-20. https://doi.org/10.1016/j.ecosys.2021.100936 google scholar
• Ayas, I. ve Saruç. N.T. (2015). Vergi kültürü ve vergi ahlakı: İtalya-Türkiye. Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 17(2), 179-188. google scholar
• Bayraklı, H. H., Saruç, N. T. ve Sağbaş, İ. (2004). Vergi kaçırmayı etkileyen faktörlerin belirlenmesi ve vergi kaçaklarının önlenmesi: Anket çalışmasının bulguları. A. Gerçek (Ed.), 19. Türkiye Maliye Sempozyumu Türkiye’de Vergi Kayıp ve Kaçakları ve Önlenmesi Yolları kitabı içinde (224-279). Ankara: Yaklaşım Yayıncılık. google scholar
• Can, E. ve Duran, İ. (2015). Demografik faktörlerin vergi ahlakı üzerindeki etkisi: İstanbul ili örneği. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar, 52(606), 55-71. google scholar
• Coşkun, R., Yıldırım, E., ve Altunışık, R. (2019). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri SPSS uygulamalı. Sakarya: Sakarya Yayıncılık. google scholar
• Clotfelter, C. T. (1983). Tax evasion and tax rates: An analysis of individual returns. The Reviev of Economics and Statistics, 65(3), 363-373. https://doi.org/10.2307/1924181 google scholar
• Cyan, M. R., Koumpias, A. M., & Martinez-Vazquez, J. (2016). The determinants of tax morale in Pakistan. Journal of Asian Economics, 47(1), 23-34. https://doi.org/10.1016/j.asieco.2016 google scholar
• Çelikkaya, A. ve Gürbüz, H. (2008). Mükelleflerin vergiye karşı tutum ve davranışlarını etkileyen çeşitli değişkenler arasındaki ilişkinin analizi. Sosyoekonomi, 8(8), 23-54. google scholar
• Daude, C., Gutierrez, H. & Melguizo, A. (2012). What drives tax morale? Working Paper No. 315, OECD Development Centre. https://doi.org/10.1787/18151949 google scholar
• Demir, İ. C. (2008). Vergi ahlakı belirleyenleri Ege bölgesi örneği. (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. google scholar
• Doerrenberg, P., & Peichl, A. (2018). Tax morale and the role of social norms and reciprocity evidence from a randomized survey experiment. CESifo Working Paper Series, No: 7149, 5-16. google scholar
• Ergün, İ. (2016). Vergi ahlakı: Uygulamalı örnek (Tekirdağ örneği). (Doktora Tezi). Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tekirdağ. google scholar
• Feld, L. P. & Frey, B. S. (2002). Deterrence and morale in taxation: An empricial analysis. CESifo Working Paper, Category 1: Public Finance, No: 760. google scholar
• Filippin, A., Fiorio C.V. & Viviano, E. (2013). The effect of tax enforcement on tax morale. European Journal of Political Economy, (32), 320-331. https://doi.org/10.1016/j.ejpoleco.2013.09.005 google scholar
• Gagne, M. & Deci, E. L. (2005). Self-determination theory and work motivation. Journal of Organizational Behavior, 26(4), 331-362. https://doi.org/10.1002/job.322 google scholar
• Gökbunar, A. R., Selim, S. ve Yanıkkaya, H. (2007). Türkiye’de vergi ahlâkını belirleyen faktörler üzerine bir araştırma. Ekonomik Yaklaşım, 18(63), 69- 94. google scholar
• Hızarcı B. B. ve Yiğit Ç. U. (2023). Dünya değerler anket verileri ile Türkiye’de vergi ahlakının değişiminin incelenmesi. Dumlupınar Üniversitesi İİBF Dergisi, (11), 1-13. DOI: 10.58627/dpuiibf.1172010 google scholar
• Kondelaji, H. M., Sameti, M., Amiri, H. & Moayedfar, R. (2016). Analyzing determinants of tax morale based on social psychology theory: Case study of Iran. Iranian Economic Review, 20(4), 581-598. https://doi.org/10.22059/IER.2016.59611 google scholar
• Leonardo, G., & Vazquez, M. J. (2016). Politicians, bureaucrats, and tax morale: What shapes tax compliance attitudes? International Studies google scholar
• Program Working Paper 16- 08, Georgia State University Andrew Young School of Policy Studies. google scholar
• Mannheim, K. (1952). The sociological problems of generations. Essays on the Sociology of Knowledge, 163-195. google scholar
• McGee, R. W. (2007). Ethics and tax evasion: Empirical studies of Korea, Japan and China. Andreas School of Business Working Paper, Barry University. https://doi.org/10.2139/ssrn.971029 google scholar
• McGee, R. W. (2006). The ethics of tax evasion: A survey of Vietnamese opinion. Andreas School of Business Working Paper Series, Barry University. https://doi.org/10.1007/978-0-387-25712-9_36 google scholar
• Murphy, K. (2004). The Role of trust in nurturing compliance: A study of accused tax avoiders. Law and Human Behavior, 28(2), 187-209. https://doi.org/10.1023/B:LAHU.0000022322.94776.ca google scholar
• Oats, L., & Onu, D. (2016). Cozy deals, social media and tax morale. Tax Notes International, 1(84), 69-75. google scholar
• Oliver, T., & Bartley, S. (2005). Tax system complexity and compliance costs-some theoretical considerations. Economic Roundup, The Treasury, Australian Government, (3), 53-68. google scholar
• Özgün, Z. ve Yüksel, C. (2018). Mersin’de vergi mükelleflerinin vergi algısı, vergi bilinci ve vergi ahlakı düzeyinin ölçülmesi. Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Dergisi, 1(2), 33-48. google scholar
• Paco, D. L. J. A., & Quezon, M. S. (2022). Tax awareness and compliance of micro and small enterprises. Journal of Positive School Psychology, 6(4), 6264-6281. google scholar
• Parlaungan, G. (2017). The tax morale of individual taxpayers in Indonesia by demographic factors. Curtin University. google scholar
• Sa, C., Martins, A., & Gomes, C. (2015). Tax morale determinants in Portugal. European Scientific Journal, 11(10), 236-254. google scholar
• Sandalcı, U. (2015). Vergi ahlakını belirleyen faktörlerin analizine yönelik bir uygulama. (Yüksek Lisans Tezi). T. C. Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya. google scholar
• Serim, N. (2015). Gönüllü vergi uyumunu arttırmada kamu otoritesinin düzenleyici rolünün ve mükellef çevresinin önemi: Sıralı probit model yaklaşımı. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 141-156. google scholar
• Scholz, J. T., & Lubell, M. (1998). Trust and taxpaying: Testing the heuristic approach to collective action. American Journal of Political Science, 42(2), 398-417. https://doi.org/10.2307/2991764 google scholar
• Slemrod, J. (1985). An empirical test for tax evasion. The Review of Economics and Statistics, 2(67), 232-238. https://doi.org/10.2307/1924722 google scholar
• Song, Y.-d. & Yarbrough, T. E. (1978). Tax ethics and taxpayer attitudes: A survey. Public Administration Review, 38(5), 442-452. https://doi.org/10.2307/975503 google scholar
• Spicer, M. W. & Becker, L. A. (1980). Fiscal inequity and tax evasion: An experimental approach. National Tax Journal, 33(2), 171-175. google scholar
• Strauss, W., & Howe, N. (1991). Generations the history of America’s future, 1584 to 2069. New York: Perennial. google scholar
• Strauss, W., & Howe, N. (1997). The fourth turning: What the cycles of history tell us about America’s next rendezvous with destiny. New York: Broadway Books. google scholar
• Şahin, M. ve Hatırlı, S. A. (2016). Türkiye’de vergi uygulamaları ve vergi ahlâkı ilişkisi: Trabzon, Giresun ve Gümüşhane illeri örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 7(18), 253-272. http://dx.doi.org/10.17823/gusb.388 google scholar
• Şen, H. ve Sağbaş İ. (2016). Vergi teorisi ve politikası (2.bs). Ankara: Kalkan Matbaacılık. google scholar
• Topsakal, M. (2022). Z kuşağının vergi ahlakı ve vergi bilinci: Eskişehir ili örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. google scholar
• Torgler, B. (2007). Tax compliance and tax morale. Cheltenham: Edward Elgar Publishing. google scholar
• Torgler, B. (2003). Tax morale and institutions. Crema Working Papers, No: 2003-09. google scholar
• Torgler, B., Demir, I. C., Macintyre, A., & Schaffner, M. (2008). Causes and consequences of tax morale: An empirical investigation. Economic Analysis and Policy, 38(2), 313-339. https://doi.org/10.1016/S0313-5926(08)50023-3 google scholar
• Torgler, B., & Murphy, K. (2004). Tax morale in Australia: What shapes it and has it changed over time. Journal of Australian Taxation, 7(1-2), 298-335. google scholar
• Torgler, B., & Schaltegger, C. A. (2005). Tax morale and fiscal policy. CREMA Working Paper Series 2005-30, Center for Research in Economics, Management and the Arts. google scholar
• Torgler, B. & Valev, N. T. (2010). Gender and puclic attitudes toward corruption and tax evasion. Contemporary Economic Policy, 28(4), 554-568. https://doi.org/10.1111/j.1465-7287.2009.00188.x google scholar
• Tuay, E. ve Güvenç, İ. (2008). Türkiye’de mükelleflerin vergiye bakışı. Gelir İdaresi Başkanlığı, Mükellef Hizmetleri Daire Başkanlığı, Yayın No: 51. google scholar
• Uyanık, A. (2019). Vergi bilinci ve vergiye gönüllü uyumun vergi gelirlerine etkilerinin değerlendirilmesi. T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Maliye Dergisi, (177), 354-386. google scholar
• Vazquez, J. M., & Torgler, B. (2009). The evolution of tax morale in modern Spain. Journal of Economic Issues, 43(1), 01-28. https://doi.org/10.2753/JEI0021-3624430101 google scholar
• Vogel, J. (1974). Taxation and public opinion in Sweden, An interpratiton of recent survey data. National Tax Journal, 27(4), 449-513. https://doi.org/10.1086/NTJ41861983 google scholar
• Vythelingum, P., Soondram, H., & Jugurnath, B. (2017). An assessment of tax morale among Mauritian taxpayers. Journal of Accounting and Taxation, 9(1), 1-10. http://dx.doi.org/10.5897/JAT2016.0224 google scholar
• Yazıcıoğlu, Y. & Erdoğan, S. (2014). SPSS uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Detay Yayıncılık. google scholar
• Yurdakul, A. (2013). Vergi ahlakı ve vergi ahlakını belirleyen faktörlerin analizi: Bursa ili örneği. Bursa: Dora Basım. google scholar