Öğretmen adaylarının özel gereksinimli bireylere ilişkin tutumlarının metaforik algıları çerçevesinde incelenmesi: Bir karma desen incelemesi

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3, 770 - 787, 30.12.2021

Yunus Emre Baştuğ , Ceyhun Servi

https://doi.org/10.30900/kafkasegt.957732

Cited By: 3

Öz

Bu araştırmanın amacı öğretmen adaylarının özel gereksinimli bireylere yönelik tutumlarını ve metaforik algılarını belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda eğitim fakültesinde okuyan öğrenciler çalışma grubu olarak belirlenmiştir. Araştırmanın katılımcılarını Özel Eğitim Öğretmenliği, Matematik Öğretmenliği, Fen Bilgisi Öğretmenliği, Türkçe Öğretmenliği ve Sosyal Bilgiler Öğretmenliği programlarında okuyan öğrenciler oluşturmaktadır. Çalışmanın nicel verileri 212, nitel verileri ise 196 öğretmen adayından toplanmıştır. Araştırmanın nicel verileri Yaralı (2015) tarafından geliştirilen 13 maddelik tutum ölçeğiyle elde edilmiştir. Nitel verilerin toplanması için ise katılımcılardan “Özel gereksinimli birey ……..ya benzer çünkü……..” cümlesini tamamlamaları istenmiştir. Araştırmada karma araştırma yöntemlerinden yakınsayan paralel desen kullanılarak veriler toplanıp analiz edilmiştir. Yapılan analizler sonucunda elde edilen bulgular, alanyazın doğrultusunda tartışılmıştır. Nicel bulgular öğretmen adaylarının özel gereksinimli bireylere yönelik olumlu tutumlara sahip olduklarını göstermektedir. Öğretmen adaylarının metaforik algılarına bakıldığında ise yanıtların %33’ü ilgiye ya da bakıma muhtaç bireyler, %29’u üstün ya da kıymetli bireyler ve %20’si gelişmeye açık bireyler olmak üzere üç tema altında toplanmaktadır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar öğretmen adaylarının çoğunlukla özel gereksinimli bireylere yönelik olumlu tutum içerisinde olduğu bulgusu elde edilmiştir. Özel eğitim dersi alan öğretmen adaylarının özel eğitim dersi almayan öğretmen adaylarına göre daha yüksek tutum puanına sahip olduğu da yine araştırma bulgusu olarak elde edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özel gereksinimli bireyler, tutumlar, metaforlar, karma desen

An ınvestigation of pre-service teachers' attitudes towards ındividuals with special needs in the framework of their metaphoric perceptions: A mixed method analysis

Öz

The aim of this study is to determine the attitudes and metaphorical perceptions of teacher candidate towards individuals with special needs. For this purpose, students at the faculty of education were determined as the study group. The participants of the research are students studying in Special Education Teaching, Mathematics Teaching, Science Teaching, Turkish Language Teaching and Social Studies Teaching programs. The quantitative data of the study were collected from 212 and qualitative data from 196 teacher candidates. The quantitative data of the study were obtained with the 13-item attitude scale developed by Yaralı (2015). In order to collect qualitative data, the participants were asked to complete the sentence "Individual with special needs is similar to …….. because ……..". In the study, the data were collected and analyzed using the convergent parallel pattern, one of the mixed research methods. The findings obtained as a result of the analyzes were discussed in line with the literature. Quantitative findings show that prospective teachers have positive attitudes towards individuals with special needs. Considering the metaphorical perceptions of the teacher candidates, 33% of the responses are gathered under three themes as individuals in need of attention or care, 29% superior or valuable individuals, and 20% open to development. The results obtained from the study found that teacher candidates mostly have positive attitudes towards individuals with special needs. It was also found as a research finding that teacher candidates who took special education courses had higher attitude scores than those who did not take special education courses.

Anahtar Kelimeler

Individuals with special needs, attitudes, metaphors, mixed design

Kaynakça

• Açar, D., Kaya, G. ve Güneş, G. (2017). Özel gereksinimli bireyler hakkındaki görüşlere ilişkin metafor çalışması. Electronic Journal of Social Sciences, 16(62),935-944.
• Aksoy, V. ve Şafak, P. (2020). 573 sayılı KHK’dan günümüze özel eğitimde eğitsel tanılama ve değerlendirme: neredeyiz, nereye gitmeliyiz? Turkish Journal of Special Education Research and Practice, 2(1), 47-67.
• Akyıldız, S. (2017). Öğretmen adaylarının engelli bireylere yönelik tutumlarının incelenmesi Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 17(39), 141-169.
• Ardıç, A. (2012). Tutuma ilişkin temel kavramlar ve kuramlar. Diken, İ.H. (ed.) Engellilere Yönelik Tutumlar, (ss.1-21). Ankara: Vize yayıncılık.
• Atalay, T. D. ve Atalay, Ö. (2017). Edebiyat Öğretmen Adaylarının Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Tutumları ve Bazı Değişkenlerle İlişkisi. E-Kafkas Journal of Educational Research, 4(3), 20-29.
• Aubusson, P. (2002). Using metaphor to make sense and build theory in qualitative analysis. The Qualitative Report, 7(4), 1-14.
• Avramidis, E. ve Norwich, B. (2002). Teachers’ attitudes towards integration/inclusion: A review of the literature. European Journal of Special Education, 17, 129–147.
• Aydın, A. R. (2009). Öğretmen–öğrenci ilişkilerinde empati ve öğretmenlerin rol modelliği üzerine. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(1), 75-83.
• Barnes, C. (2000). A working social model? Disability, work and disability politics in the 21st Century. Critical Social Policy, 20(4), 441– 457.
• Batu, S.E. (2000). Kaynaştırma, destek hizmetler ve kaynaştırmaya hazırlık etkinlikleri. Özel Eğitim Dergisi, 2(4), 35-45.
• Batu,S., Kırcaali-İftar, G. ve Uzuner, Y. (2000). Özel gereksinimli öğrencilerin kaynaştırıldığı bir kız meslek lisesindeki öğretmenlerin kaynaştırmaya ilişkin görüş ve önerileri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2),33-50.
• Bender, W. N., Vail, C. O. ve Scott, K. (1995). Teachers attitudes toward increased mainstreaming: Implementing effective instruction for students with learning disabilities. Journal of learning disabilities, 28(2), 87-94.
• Bildiren, A. (2017). Examination of the skill areas of gifted children using wısc-r ıntelligence scale scores. European Journal of Education Studies, 3(9), 378-391.
• Bildiren, A. (2018). Üstün yetenekli çocuklar. Ankara: Pegem Akademi.
• Buell, M. J., Hallam, R., Gamel-McCormick, M. ve Scheer, S. (1999). A survey of general and special education teachers' perceptions and inservice needs concerning inclusion. International journal of disability, development and education, 46(2), 143-156.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Atıf İndeksi.
• Chhabra, S., Bose, K. ve Chadha, N. (2018). Early childhood educators’ perspectives and practices about inclusion of children with special needs in Botswana. Journal of Research in Childhood Education, 32(2), 234-249.
• Creswell, J. W. ve Plano Clark, V. L. (2011). Designing and conducting mixed methods research (2nd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage
• Creswell, J.W. ve Plano Clark, V. L. (2015) Karma yöntem araştırmaları tasarımı ve yürütülmesi. (çev. Y. Dede ve S. B. Demir) Ankara: Anı yayıncılık.
• Çetin, Ç. (2004). Özel eğitim alanında çalışmakta olan farklı meslek grubundaki eğitimcilerin yaşadığı güçlüklerin belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(1), 35-46.
• Çolak, M. ve Çetin, C. (2014). Öğretmenlerin engelliliğe yönelik tutumları üzerine bir araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(1), 191-211.
• Dayı, E., Açıkgöz, G. ve Elçi, A. N. (2020). Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Öğretmen Adaylarının Özel Gereksinimli Öğrencilere Yönelik Metaforik Algıları (Gazi Üniversitesi Örneği). Özel Eğitim Dergisi, 21(1), 95-122.
• Diken, İ. H. ve Sucuoğlu, B. (1998). Sınıfında zihin engelli çocuk bulunan ve bulunmayan sınıf öğretmenlerinin zihin engelli çocukların kaynaştırılmasına yönelik tutumlarının karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 2(3), 25-39.
• Ekici, G. (2016). Öğretmen adaylarının "Bilgisayar" kavramına ilişkin metaforik algıları. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(3), 755-781.
• Eripek, S. (2003) Zeka geriliği olan çocuklar. Ataman, A. (Ed.) Özel Gereksinimli Çocuklar ve Özel Eğitime Giriş (ss.153-171). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Fakolade, O.A., Adenıyı, S.O. ve Tella, A. (2009). Attitude of teachers towards the inclusion of special needs children in general education classroom: the case of teachers in some selected schools in Nigeria. International Electronic Journal of Elementary Education, 1(3), 155-169.
• Fırat, T. (2014). Farklı eğitim kademelerinde görev yapacak öğretmen adaylarının kaynaştırmaya yönelik tutumlarının incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 18, 597-628.
• Gözüm, A. İ. C. (2020). Okul öncesi öğretmenlerin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna yönelik metaforlarının belirlenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(3),857-876.
• Gözün, Ö. ve Yıkmış, A. (2004). Öğretmen Adaylarının Kaynaştırma Konusunda Bilgilendirilmelerinin Kaynaştırmaya Yönelik Tutumlarının Değişimindeki Etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2),65-77.
• Gürsel, F. (2006). Engelliler için beden eğitimi ve spor dersinin öğrencilerin engellilere yönelik tutumlarına etkisi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(31), 67-73.
• Hacısalihoğlu Karadeniz, M., Akar, Ü., ve Şen, H. (2015). Kaynaştırma Eğitimi Süreci: Sınıf İçi Matematik Uygulamaları. Milli Eğitim, 44(207), 169-187.
• Hofman, R. H. ve Kilimo, J. S. (2014). Teachers’ attitudes and self-efficacy towards inclusion of pupils with disabilities in Tanzanian schools. Journal of Education and Training, 1(2), 177-198.
• Johnson, R. B., ve Onwuegbuzie, A. J. (2004). Mixed methods research: A research paradigm whose time has come. Educational researcher, 33(7), 14-26.
• Kargın, T. (2004). Kaynaştırma: Tanımı, gelişimi ve ilkeleri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2),1-13.
• Kaygılı, G., Koçyiğit, S., Yıldırım Doğru, S. S. ve Çiftçi, S. (2010). Kaynaştırma eğitimi dersinin okulöncesi öğretmeni adaylarının kaynaştırmaya ilişkin görüşlerine etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(20), 48-65.
• Kettles, A. M., Creswell, J. W. ve Zhang, W. (2011). Mixed methods research in mental health nursing. Journal of psychiatric and mental health nursing, 18(6), 535-542.
• Kırcaali-İftar, G. (1998) Özel gereksinimli bireyler ve özel eğitim. Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları.
• Kıyak, Ü. E. ve Diken, Ö. (2018). Zihinsel Yetersizliği Olan İlkokul Kaynaştırma Öğrencilerinin Pragmatik Dil Becerileri ile Sosyal Becerileri, Problem Davranışları ve Akademik Yeterlilikleri Arasındaki İlişki. İlköğretim Online, 17(1),239-254.
• McLeskey, J. ve Waldron, N. L. (2002). School change and inclusive schools: Lessons learned from practice. Phi Delta Kappan, 84(1), 65-73.
• Mertoğlu, H., Sarı, O. T., Pusmaz, A., ve Balçın, M. D. Fen Bilgisi Öğretmen Adaylarının Kaynaştırma Uygulamaları Yeterlikleri. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 51(51), 131-154.
• Metin, N. (2018). Okul öncesi kaynaştırma sınıfında öğretmen. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 2(2), 428-439.
• Miles, M. B., Huberman, A. M., Huberman, M. A. ve Huberman, M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Thousand Oaks, CA: Sage.
• Milli Eğitim Bakanlığı (2021). Özel eğitim hizmetleri yönetmeliği. http://orgm.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=608 adresinden 01.02.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Orel, A., Töret, G. ve Zerey, Z. (2004). Sınıf öğretmeni adaylarının kaynaştırmaya yönelik tutumlarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi eğitim fakültesi özel eğitim dergisi, 5(1), 23-33.
• Oxford, R. L., Tomlinson, S., Barcelos, A., Harrington, C., Lavine, R. Z., Saleh, A. ve Longhini, A. (1998). Clashing metaphors about classroom teachers: Toward a systematic typology for the language teaching field. System, 26, 3-50.
• Özdemir, S. (2013). Sosyal becerilerin ve sosyal uyumun desteklenmesi. Diken, İ. H. (Eds.), İlköğretimde Kaynaştırma (ss. 292-321). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Özkubat, U. (2010). Görme Engelli, Zihinsel Engelli ve Olağan Gelişim Gösteren Çocukların Sosyal Becerilerinin Karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Özyürek, M. (2013). Engellilere yönelik tutumların değiştirilmesi. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Pesen, A. ve Demirhan, M. Öğretmenlerin Özel Gereksinimli Bireylere Yönelik Tutumlarının İncelenmesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 141-158.
• Saban, A. (2004). Giriş düzeyindeki sınıf öğretmeni adaylarının “öğretmen” kavramına ilişkin ileri sürdükleri metaforlar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), 131-155.
• Sak, U. (2017). Üstün zekâlılar. Ankara: Vize Yayıncılık.
• Shippen, M. E., Crites, S. A., Houchins, D. E., Ramsey, M. L. ve Simon, M. (2005). Preservice teachers' perceptions of including students with disabilities. Teacher Education and Special Education, 28(2), 92- 99.
• Şahbaz, Ü. ve Kalay, G. (2010). Okulöncesi eğitimi öğretmen adaylarının kaynaştırmaya ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19, 116-135.
• Şahin, F. ve Güldenoğlu, B. (2013). Engelliler konusunda verilen eğitim programının engellilere yönelik tutumlar üzerindeki etkisi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 214-239.
• Şahin, H. ve Bekir, H. (2016). Üniversite öğrencilerinin engellilere yönelik tutumlarının Belirlenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20(3), 767-779.
• Şen Sönmez, A (2011). Zihin Engelli Çocukların Sosyal Becerileri ile Artikülasyon Düzeyleri Arasındaki İlişkinin Değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Tortop, H. S., Kandemir, B., Kaya, Ö. E., ve Demir, F. (2015). Öğretmen adaylarının zihin engelli birey kavramına yönelik algıları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(Özel Sayı), 307-322.
• Uzoğlu, M., ve Denizli, H. (2017). Fen bilimleri dersini alan kaynaştırma öğrencilerinin kaynaştırma uygulamaları sürecine ilişkin görüşleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(3), 1271-1283.
• Ven, L., Post, M., Witte, L. ve Heuvel, W. (2005), It takes two to tango: The ıntegration of persons with disabilities into society. disability and society, 20 (3), 311-329.
• Vural, M., Esentaş, M. ve Işıkgöz, E. (2018). Engellilerde Egzersiz ve Spor Eğitimi Bölümü öğrencilerinin engellilere yönelik tutumlarının incelenmesi. CBÜ Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 13(1), 1-11.
• Yaralı, D. (2015). Öğretmen adaylarının özel gereksinimli bireylere yönelik tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Journal of Education Faculty, 17(2), 431-455.
• Yaralı, D. (2016). Öğretmen adaylarının özel eğitim dersine yönelik tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 59-76.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yüksek Öğretim Kurulu (YÖK). (2018). Öğretmen yetiştirme lisans programları. Ankara. https://www.yok.gov.tr/kurumsal/idari-birimler/egitim-ogretim-dairesi/yeni-ogretmen-yetistirme-lisans-programlari adresinden 01.02.2021 tarihinde erişilmiştir.