Resimli Bağdat hanedan silsilenâmelerinin karakteristik özellikleri

Yıl 2020, , 166 - 177, 31.12.2020

Abdurrahim Ayğan

https://doi.org/10.51177/kayusosder.816263

Öz

Silsilenâmeler, Osmanlı minyatür sanatında tarih konulu eserler grubuna giren bir türdür. Bu eserlerde Âdem'den başlanarak, peygamberler, krallar ve sultanlar, aralarındaki soy ilişkisi gözetilerek daireler içerisinde temsil edilir. En sonda ise Osmanlı hanedanı bir dizi halinde sıralanır. Osman Gazi'den başlayan bu dizi, el yazmasının hazırlandığı dönemde saltanatı süren sultana kadar devam eder. Silsilenâmeler iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde dünya tarihinin kısa bir özeti sunulur, ikinci bölümde ise ilk insan Âdem'den başlayan ve Osmanlı hanedanının son üyesiyle son bulan bir şematik dizi yer alır. Resimsiz silsilenâmelerde dairelerin içerisine hükümdarların adları yazılır, resimli örneklerde ise madalyonlar içerisine portreleri çizilir. Silsilenâmeler iki farklı edebî geleneğin birleşimi olarak ele alınabilir. Öncelikle bu eserler, bir hanedanın soyunu ele alan bir şeceredir. Bunun yanı sıra, ilk insandan başlamak üzere çeşitli dönemleri, yazıldığı tarihe kadar anlatan bir dünya tarihi niteliği taşır.
Silsilenâmeleri sanat tarihi açısından resimli ve resimsiz olmak üzere iki gruba ayırmak mümkündür. Farklı dönemlere ait birçok resimsiz Silsilenâme nüshası mevcuttur. Tespit edilen resimli nüshalar ise 13-14 civarındadır. Osmanlılarda resimli ilk örnekler Osmanlının Bağdat eyaletinde 16. yüzyıl sonlarında ortaya çıkmıştır. Çalışmamızda Bağdat’ta hazırlanmış resimli örnekleri, Topkapı Saray Müzesi Kütüphanesi’nde kayıtlı dört nüsha (TSMK H. 1324, TSMK H. 1591, TSMK A. 3110, TSMK H. 1624) ile Dublin Chester Beatty Library’de (CBL. T. 423) bulunan bir nüsha çerçevesinde inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı soyağacı, Osmanlı minyatür sanatı, soyağacı, soy, İslam resim sanatı

Characteristic features of illustrated Baghdad dynastic genealogies

Öz

Silsilenames are a type of historical manuscripts in Ottoman miniature art. In these works, starting from Adam, prophets, kings and sultans are represented in circles, considering the lineage relationship between them. At the end, the Ottoman dynasty is lined up in a series. This series, which starts with Osman Gazi, continues until the sultan, who continued his reign in the period when the manuscript was prepared. Silsilenâmes contain two main parts. In the first part, a brief summary of world history is presented, while in the second part, there is a schematic sequence starting from the first man, Adam, and ending with the last member of the Ottoman dynasty. The names of the rulers are written inside the circles in the unillustrated silsilenâmes. In the illustrated examples, portraits are drawn inside medallions. Silsilenâmes can be considered as a combination of two different literary traditions. First of all, these works are a genealogy that includes the ancestry of a dynasty. In addition, it has the characteristics of a world history which contains various periods starting from Adam until the date it was written.
It is possible categorise Silsilenames into two groups as illustrated and non-illustrated in terms of art history. There are many copies of unillustrated Silsilename belonging to different periods. The illustrated copies are around 13-14. The first illustrated examples in the Ottomans appeared in the Ottoman state of Baghdad in the late 16th century. In this study, we will examine illustrated examples prepared in Baghdad within the framework of four copies registered in the Topkapı Palace Museum Library (TSMK H. 1324, TSMK H. 1591, TSMK A. 3110, TSMK H. 1624) and one copy in the Chester Beatty Library, Dublin (CBL. T. 423).

Anahtar Kelimeler

Ottoman Genealogy, Ottoman miniature art, Lineage, Genealogic tree, Islamic painting

Kaynakça

• Ayğan, A. (2017). Osmanlılarda silsile geleneği ve resimli hanedan silsilenâmeleri (Tez No. 469387) [Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi’nden edinilmiştir.
• Bağcı, S. (2000). Adem’den III. Mehmed’e: Silsilenâme. İçinde, Padişahın portresi: Tesavir-i Al-i Osman (Çev. Jale Alguadiş & Serpil Bağcı), Türkiye İş Bankası Yayınları (188–201).
• Bağcı, S., Çağman, F., Renda, G., & Tanındı, Z. (2006). Osmanlı Resim Sanatı. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Bayram, S. (1994). Silsile-nameler ve İrlanda-Dublin, Chester Beatty Library'de Bulunan 1598 Tarihli Zübdetü't-Tevarih, Vakıflar Dergisi, 24, 51-116.
• Çağman, F. (1979). XVI. yüzyıl sonlarında mevlevi dergahlarında gelişen bir minyatür okulu. I. Milletlerarası Türkoloji Kongresi, (ss. 651-677), İstanbul.
• Değirmenci, T. (2017). Bir Osmanlı paşasının padişahlık rüyası: Sokulluzâde Hasan Paşa ve resimli dünya tarihi. Osmanlı Araştırmaları, 49(49), 171-202.
• Esin, E. (1970). “And”, the Cup Rites in Inner-Asian and Turkish Art. D.ed. 1970.
• Firdevsi, el-Firdevsî et-Tusî. (1994). Şahnâme (N. Lugal, Çev. C. 1). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Koca, F. (2000). İbnü’l-Mibred”. TDVİA (126-128).
• Mahir, B. (2005). Osmanlı minyatür sanatı. Kabalcı Yayınevi.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü: C. 3. Milli Eğitim.
• Taberi, Muhammed b. Cerir. (1991). Milletler ve hükümdarlar tarihi. (TDV İslâm Araştırmaları Merkezi; C. 1). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Taner, M. (2016). "Caught in a whirlwind:" Painting in Baghdad in the late sixteenth-early seventeenth Centuries, Harvard University, History of Art and Architecture.
• Tosun, N. (2009). Silsile. TDVİA, (206-207).
• Zübdetü târih (H. 1324). (1006a). TSMK.....................................
• Zübdetü târih (T. 423). (1006b). CBL......................