STUDY ON THE CİSTERN STRUCTURES OF KALE ALTI AND KALE ÜSTÜ İN VAN FORTRESS AND THE ANCİENT CİTY OF VAN

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 3, 737 - 760, 16.05.2024

Şahabettin Öztürk

https://doi.org/10.35674/kent.1429738

Öz

The ancient city of Van, located south of Van Fortress, has been utilized by various civilizations from the Urartians to the present day. The city is surrounded by double-row walls on the east, south, and west, while the north is enclosed by Van Fortress. In 1915-18, it was occupied by Russian-Armenian forces. In 1917, after Russian forces withdrew following the Bolshevik Revolution, the city's architectural structures were systematically burned and destroyed by gangs. Life ceased in the city after 1918, and urban development began in present-day Van. From 1918 to 1995, the city was neglected, succumbing to the damage caused by nature and treasure hunters, gradually sinking into the ground. In 1995, various institutions initiated excavation, project, and restoration efforts in the city.
The Kale Alt Sarnıç, located in the northern central part of the ancient city of Van, has consistently been in the public eye due to various treasure legends circulating among all levels of society and treasure hunters. Many treasure hunters lost their lives in these cisterns due to exposure to harmful gases such as methane and carbon dioxide. The Kale Üst Sarnıçı, the second cistern in the Old City of Van and Van Fortress, consists of round-domed cisterns with a natural rock-embedded staircase and two-story flat-roofed cisterns. In 2000, the Kale Üst Sarnıcı was accidentally discovered as a result of treasure hunters' excavations. These cisterns, located in the historical Van Fortress and Old City of Van, are significant architectural water structures in terms of their location, architectural structure, and technical features. The conservation and restoration of Kale Üst Sarnıçı were carried out by the Van Governorship in 2011. Ensuring transportation between Van Fortress and the Old City allows local and foreign visitors to panoramic views of both the Old and New City of Van.

Anahtar Kelimeler

Old City of Van, Kale Üstü Sarnıcı, Kale Altı Sarnıcı, Ventilation Channel, Thousand Stairs

Van Kalesi ve Eski Van Şehri’ndeki Kale Altı Sarnıç ile Kale Üstü Sarnıç Yapıları Hakkında Bir Araştırma

Öz

Van Kalesi’nin güneyinde yer alan Eski Van Şehri, Urartulardan günümüze kadar birçok uygarlık tarafından kullanılmıştır. Şehrin doğu, güney ve batısı çift sıra surlarla kuzeyi ise Van Kalesi ile çevrelenmiştir. Eski Van Şehri, 1915-18 yıllarında Rus-Ermeniler tarafından işgal edilmiştir. 1917 yılında Rus birliklerinin Bolşevik Devrim’inden sonra bölgeden çekilmesi ile şehirdeki tüm mimari yapılar, çeteler tarafından yakılıp yıkılmıştır. 1918 den sonra şehirde yaşam sona ermiş, yapılaşma günümüz Van şehrinde başlamıştır. 1918-95 yılları arası kaderine terk edilen şehir doğanın ve definecilerin tahribatı altında kalarak her gün biraz daha zemine yaklaşmaktadır. 1995 yılında çeşitli kurumlar tarafından kentte kazı, proje ve onarım çalışmaları başlatılmıştır. Eski Van Şehri’nin kuzey orta bölümündeki Kale Alt Sarnıç, hemen her seviyedeki halk ve defineciler arasında çeşitli hazine söylenceleriyle hep gündemde kalmış, bu uğurda çok sayıdaki defineci sarnıç içerisindeki metan ve karbondioksit zararlı gazlarına maruz kalarak hayatlarını kaybetmişlerdir. Eski Van Şehri ve Van Kalesi’ndeki ikinci sarnıç olan Kale Üstü Sarnıcı, Doğal Kayaya Gömülü Yuvarlak Planlı Kubbe Örtülü Sarnıç ve Kale Altı Sarnıcı Doğal Kayaya Gömülü Merdivenli ve İki Katlı Düz Dam Örtülü sarnıç plan tiplerinden oluşmaktadır. Kale Üstü Sarnıcı, 2000 yılında definecilerin kazıları sonucunda tesadüfen ortaya çıkmıştır. Tarihi Van Kalesi ile Eski Van Şehri’nde yer alan Kale Altı ve Kale Üstü Sarnıçları konum, mimari yapısal ve teknik özellikleri bakımından oldukça önem arz eden mimari su yapılarıdır. Kale Üst Sarnıç’ın koruma onarım çalışmaları 2011 yılında Van Valiliği tarafından yapılmıştır. Van Kalesi ile Eski Van Şehri’ni yerli ve yabancı ziyaretçilerin kale ile eski kent arasındaki ulaşım sağlanarak, Eski ve Yeni Van Şehri’nin panoramik olarak görmeleri gerçekleştirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Eski Van Şehri, Kale Üstü Sarnıcı, Kale Altı Sarnıcı, Havalandırma Menfezi, Bin Merdiven

Kaynakça

• Akşener, H. (1996). Van’dan Vaniköy’e, Saygı Yayınları, İstanbul.
• Arseven, C. E. (1993). Sarnıç-Sahrınç, Sanat Ansiklopedisi, C. IV, s.1746. Milli Eğitim Yayınları, İstanbul.
• Bozkurt, N. (2009). Sarnıç, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1. baskı, C. 36, s. 158-159. TDV Yayınları, İstanbul.
• Çelebi, E. (1993). Seyahatname, C. III-IV, Üçdal Neşriyat, İstanbul.
• Duymaz, A. Ş. (2009). Teke Yöresi Sarnıçları, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 14-16 Ekim 2009, s. 225-234.
• Köker, O. (2005). 100 Yıl Önce Türkiye’de Ermeniler, Bir Zamanlar Yayıncılık, İstanbul.
• Önge, Y. (1967). Antalya Çevresinde Türklerin Yaptığı Eski Su Sarnıçları, Arkitekt Dergisi, 36(325), s. 24-26.
• Öztürk, Ş. (2001). Eski Van Şehri ve Kalesi’ndeki Tarihi Sarnıç, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), s. 87-113.
• Öztürk, Ş. (2002). Van Gölü Havzası Ortaçağ ve Sonrası Su Mimarisi, (Y.Y.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi (YÖK Tez Merkezi No: 113687), s. 148-158.
• Öztürk, Ş. ve Erzen, J. N. (2004). Mimarlık ve Kent, Turkuaz: Denizin Coğrafyasında Van Eski Van: Şehri, TMMOB Mimarlık Dergisi, S. 317, s. 52-55.
• Öztürk, Ş. (2018). Geleneksel Van Evleri, C. I, II, Ormat Matbaacılık. Kayseri.
• Öztürk, Ş. (2021). XVI. XVII. Yüzyıllarda Van Mimarisi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Van Özel Sayısı, s. 674-703.
• Öztürk, Ş. (2021). Van-Akdamar Manastırı Koruma ve Onarımına Bir Bakış, Online Journal of Art and Design, 9(4), s. 235-268.
• Öztürk, R. (2008). İstanbul Restorasyon ve Konservasyon Merkez ve Bölge Laboratuvar Bölge Müdürlüğü, Eski Van Şehri Yapıları Sıva ve Harç Analiz Raporu, s. 1-3.
• Paşa, S. S. (1960). Van Tarihi ve Kürtler Hakkında Tetebbulalar, Altınok Matbaası, Ankara.
• Tahran, M. T. (1988). Van Kalesi ve Eski Şehir Kazıları 1987, X. Kazı Sonuçları I, Ankara, s. 384, 385.
• Topkapı Saray Müzesi Arşivi, El Yazması Kataloğu, E. 9487 No’lu Defteri.