REPAIR AND FORTIFICATION OF KARS CASTLE IN THE 18TH CENTURY

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 37, 63 - 112, 13.11.2024

Yunus Mercimek

https://doi.org/10.18220/kid.1584880

Öz

This study examines the administrative, social, and economic status of Giresun in the second half of the 18th century, based on the complaints forwarded to the Divan-ı Hümâyûn from Giresun, a sub-district center of the Trabzon Province. For this purpose, the provisions related to Giresun recorded in the Trabzon Ahkâm Registers numbered 1, 2 and 3 were identified and transcribed. Subsequently, the provisions were classified according to their topics and each topic was evaluated under separate headings. It was observed that among the complaints forwarded to the Divan-ı Hümâyûn from Giresun, complaints regarding state lands, inheritance, and banditry ranked in the top three. In addition to these, complaints related to debt and credit, taxation, interference with property and office, family, waqf, and neighborhood disputes were also reflected in the records. These complaints, reflecting the issues experienced in Giresun in the second half of the 18th century, provide significant information about the identities and socio-economic status of the complainants and the complained, the methods of reporting the complaints, and the decisions made by the Divan-ı Hümâyûn. The complaints also provide valuable insights into the administrative structure, economic situation, and social life of the city. Giresun, administratively a sub-district of the Trabzon Sanjak, was located within a zeamet granted to mid-level state officials. Giresun, known for its agricultural products suitable for its climate and as a port city, had an economy based on agriculture, trade, and maritime activities. In Giresun, where hazelnut production and trade were significant economic activities, a part of the population was also engaged in transportation, primarily of minerals and agricultural products. The most prominent aspect regarding social life was the public order incidents caused by the influential ayan families of Giresun. Especially, the incidents initiated by the sons of Dizdarzade Hüseyin after his assassination caused significant damage to the public order and economy of the city. The most affected by this situation were the inhabitants of Giresun and the zeamet mutasarrıfs.

TRABZON AHKÂM DEFTERLERİNE GÖRE 18. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA GİRESUN

Öz

Bu çalışmada, Trabzon eyaletine bağlı bir kaza merkezi olan Giresun’dan Divan-ı Hümâyûn’a iletilen şikâyetlerden hareketle, 18. yüzyılın ikinci yarısında Giresun’un idarî, sosyal ve ekonomik durumu incelenmiştir. Bunun için 1, 2 ve 3 numaralı Trabzon ahkâm defterlerinde kayıtlı Giresun ile ilgili hükümler tespit ve transkribe edilmiştir. Daha sonra bu hükümler konularına göre tasnif edilmiş ve her bir konu ayrı başlıklar altında değerlendirilmiştir. Giresun’dan Divan-ı Hümâyûn’a iletilen şikâyetler içinde ilk üç sırada mirî arazi, miras ve eşkıyalıkla ilgili şikâyetlerin yer aldığı görülmüştür. Bunların dışında alacak-verecek, vergi, mülke ve göreve müdahale, aile, vakıf ve komşulukla ilgili şikâyetler de kayıtlara yansımıştır. 18. yüzyılın ikinci yarısında Giresun’da yaşanan sorunları yansıtan bu şikâyetlerlerden şikâyet eden ve edilenlerin kimliği ve sosyo-ekonomik durumu, şikâyetlerin bildirilme şekilleri ve Divan-ı Hümâyûn’un verdiği kararlar hakkında önemli bilgilere ulaşılmaktadır. Şikâyetler aynı zamanda şehrin idarî yapısı, ekonomik durumu ve sosyal yaşamına dair önemli bilgiler vermektedir. İdarî açıdan Trabzon Sancağı’na bağlı bir kaza merkezi olan Giresun, orta dereceli devlet memurlarına verilen bir zeamet içinde yer almaktaydı. İklimine uygun ziraî ürünleriyle ve bir liman kenti olarak dikkat çeken Giresun’un ekonomisi tarım, ticaret ve denizciliğe dayanmaktaydı. Fındık üretimi ve ticaretinin önemli bir ekonomik faaliyet olduğu Giresun’da ahalinin bir kısmı da maden ve zahire başta olmak üzere taşımacılık yapıyordu. Sosyal yaşama dair öne çıkan en önemli husus ise Giresun’un nüfuzlu ayân ailelerinin neden olduğu asayiş olaylarıydı. Bilhassa Dizdarzâde Hüseyin’in öldürülmesinden sonra oğulları tarafından başlatılan olaylar, şehrin asayiş ve ekonomisine büyük zarar vermiştir. Bu durumdan en çok etkilenenler ise Giresun ahalisi ve zeamet mutasarrıfları olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Trabzon Ahkâm Defterleri, Şikâyet, Divan-ı Hümâyûn

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA),Trabzon Ahkâm Defterleri (A. DVNS.AHK.TZ.d), nr. 1, 2 ve 3.
• AKTAN, Hamza ,“Kefâet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 25, Ankara 2022, ss. 166-168. _______, “Miras”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 30, Ankara 2020, ss. 143-145.
• ARAL, Hamid, (Haz), Dışişleri Bakanlığı 1967 Yıllığı, Ankara 1968.
• AYBAKAN, Bilal, “Selem”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul 2009, ss. 402-405.
• AYDIN, M. Âkif-HAMÎDULLAH, Muhammed, “Köle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 26, Ankara 2002, ss.237-246.
• AYDIN, M. Âkif, İslâm-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul 1985. ______, “Mehir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 28, Ankara 2003, ss. 389-391.
• AYGÜN, Necmettin, Trabzon Gümrüğü (1750-1800), Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1997. _______, “Trabzon’da Tütün Tüccarı (1826-1827)” Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C. 14, S. 28, Trabzon 2020, ss. 317-340.
• BARDAKOĞLU, Ali, “Vesâyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Ankara 2013, C. 43, ss. 66-70.
• BAY, Abdullah, “XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Trabzon Eyaletinde Tımar ve Zeametlerin Durumu”, Karadeniz Araştırmaları, S. 18, 2008, ss. 39-55.
• BEYDİLLİ, Kemal, “Osmanlı Devleti’nde İmamlık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul 2000, ss. 181-186.
• BOSTAN, M. Hanefi, “XV-XIX. Yüzyıllarda Giresun Kazasının İdârî Taksimatı ve Nüfusu”, Giresun Tarihi Sempozyumu Bildirileri (24-25 Mayıs 1996), İstanbul 1997, ss. 119-136. ________, XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadî Hayat, Ankara 2002.
• ÇINAR, Hüseyin, “Osmanlı’nın Son Döneminde Giresun Merkezde Geliri Fındık Bahçesi Olan Vakıflar”, Uluslararası Giresun ve Doğu Karadeniz Sosyal Bilimler Sempozyumu (9-11 Ekim 2008), Ankara 2009, C. 1, ss. 308-327.
• EMECEN, Feridun M., “Doğu Karadeniz Kıyılarında İskân ve Şehirleşme: Espiye Kasabasının Ortaya Çıkışı”, Karadeniz Kıyı Kentleri Tarihi, İstanbul 2020, ss. 313-332. ________, “Doğu Karadeniz’de Âyanlık: Kethudazâde Mehmed Emin Ağa ve Tirebolu”, Karadeniz Kıyı Kentleri Tarihi, İstanbul 2020, ss. 269-300. ________, “Tarihî Bir Liman Kenti: Giresun”, Karadeniz Kıyı Kentleri Tarihi, İstanbul 2020, ss. 217-233. ________, “XV-XVI. Asırlarda Giresun ve Yöresine Dâir Bâzı Bilgiler”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi C. 4 S. 1, (1989) ss. 158-167. ________, “Giresun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 14, İstanbul 1996, ss. 78-84. __________, “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, S. 5, İstanbul 2005, ss.107-140.
• FATSA, Mehmet, Giresun Yöresinde Osmanlı Vakıfları ve Vakıf Eserleri, Giresun 2008. ______, Kurumları ve Yapılarıyla Giresun Şehri (Osmanlı Dönemi), İstanbul 2020.
• GENÇ, Mustafa, “İslâm Hukukunda Akrabalık Sebebi İle Evlendirme Velâyeti Hakkı”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 33, (2019), ss. 391-422.
• GÖK, İlhan, “2 Numaralı Trabzon Ahkâm Defterine Göre Kürtün İle İlgili Merkeze Yansıyan Konular (1759-1796)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C. 14, S. 28, Trabzon 2020, ss. 443-462.
• ____, “Eyalet Ahkâm Defterleri Çerçevesinde Akçaabat’ın Sosyal ve Hukuki Durumu (1742-1800)”, History Studies, C. 12, S. 6, (2020), ss. 2943-2968.
• GÖKÇEK, Mehmet Fatih, “1 Numaralı Trabzon Ahkâm Defteri’nde Kürtün Nahiyesi İle İlgili Kayıtlar (1742-1759)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C. 13, S. 25, Trabzon 2018, ss. 69-102.
• GÜLER, İbrahim, “XVIII. Yüzyılda Giresun’da Bazı Sosyal ve Ekonomik Meseleler” Giresun Kültür Sempozyumu (30-31 Mayıs 1998) Bildiriler, İstanbul 1998, ss. 45-58.
• GÜNAY, Ramazan,“Osmanlı Arşiv Kaynakları İçerisinde Ahkâm Defterleri: Gelişim Seyri, Muhtevası ve Önemi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 17, 2013/1, ss. 9-29.
• GÜNDOĞDU, İlker, Trabzon Ahkam Defterleri’ne Göre 19. Yüzyılda Giresun Kazası’nın İktisadi ve Sosyal Durumu, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2020.
• KALAYCI, Zeliha Buket, Osmanlı Sarayında İaşe ve Tüketim (1680-1730), Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2023.
• KARAMAN, Oktay, Giresun Kazası (1850-1900), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1999.
• KAZICI, Ziya, Osmanlı’da Vergi Sistemi, İstanbul 2014.
• KILIÇ, Rüya, Osmanlı’da Seyyidler ve Şerifler, İstanbul 2018.
• KIVRIM, İsmail, “Osmanlı Mahallesinde Gündelik Hayat (17. Yüzyılda Gaziantep Örneği)”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 8, S. 1, Gaziantep 2009, s. 231-255.
• KÖSE, Saffet, “İslâm Hukukuna Göre Evlenmede Velâyet”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 2 (2003), ss. 101-116.
• OFLAZ, Mustafa, “Osmanlı Dirlik Sistemi”, Türkler, C. 10, Ankara 2002, ss. 695-708.
• ORTAYLI, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul 2009.
• ŞİMŞİR, Nahide, “Ahkâm Defterinin Tarihî Kıymeti ve 107 No’lu Anadolu Ahkâm Defterindeki İzmir ile İlgili Hükümler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. 9, İzmir 1994, ss. 357-390.
• TABAKOĞLU, Ahmed, “İmdâdiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul 2000, ss. 221-222.
• TOPRAK, Muhammet Bedrettin, İstanbul Ahkâm Defterleri’ne Göre 18. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul ve Çevresinde Timar Sisteminin İşleyişi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2016.
• TUĞLUCA, Murat, XVII. Yüzyıl Sonu Şikâyet Defterlerine Göre Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi, Ankara 2020.
• TUNÇ, Muhammet Nuri, “Divân-ı Hümâyûn’a Yansıyan Kadınların Şikâyetleri ve Şikâyete Konu Olan Kadınlar”, Başlangıcından Günümüze Türk Tarihinde Kadın, Ankara 2021, ss. 59-90.
• TÜRE, İskender-KAYNAR, Salim, (Haz.), Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, İstanbul 2017.
• YÜRÜK, Emre, Trabzon-Giresun-Gümüşhane Eksenindeki Ayan Aileleri ve Faaliyetleri (1750-1800), Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon 2014.