Verba Docent, Exempla Trahunt : I. Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Fransa Ulusal Konvansiyon Meclisi Arasındaki Zihinsel ve Kurumsal Uyum

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 41, 548 - 563, 31.12.2021

Rukiye Saygılı

Öz

23 Nisan 1920 tarihinde kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), yasama ve yürütme kuvvetlerini tek çatı altında toplayarak temelde Milli Mücadele’nin sevk ve idaresi için tesis edilmiştir. Ülkenin içinde bulunduğu kötü ahvale son verecek güç olarak kabul edilen bu kurucu meclis, öte yandan anayasal demokratik hükümet biçimi olarak Fransa’da Konvansiyon tarafından kurgulanan Meclis Hükümeti’nin (Gouvernement Conventionnel) Türkiye’deki yansımasıdır. Milli Mücadele’nin başarıyla tamamlanmasının ardından inşa edilecek Türkiye’nin siyasal yapısı hakkında önemli ipuçlarını barındıran TBMM, Fransız Devrimi sonucunda dünyaya yayılan genel irade, cumhuriyet ve halk egemenliği gibi kavramların geleceğin Türkiye’sinin temel prensipleri haline geleceğini muştalamaktadır. Bu sürecin mimarları olan Milli Mücadele’nin komuta kadrosunun pedagojik geçmişlerinin ve zihinsel şemalarının temelinde Fransız Devrimi ve onunla özdeşleşmiş değerlerin olduğu da gözden kaçırılmamalıdır. Söz konusu bakış açısından hareketle TBMM’nin örgütlenme şekli, TBMM’ye yüklenen misyon ve ona temel teşkil eden değerler Konvansiyon döneminde olduğu gibi derin bir kopuşu ifade etmekte ve arka planda düzeni kurmak için girişilen radikal uygulamaları içermektedir. Bu bağlamda bu çalışma, TBMM ve Ulusal Konvansiyon Hükümeti arasında zihinsel ve kurumsal bir uyum olup olmadığı sorusuna cevap aramaktadır. Karşılaştırmalı biçimde iki dönemin ve meclisin analizinin yapıldığı bu çalışmada söz konusu uyum, Jakobenizmin belli başlı unsurları ile Milli Mücadele’nin ilk ideolojik nüvesi olan halkçılık kavramı gibi düşünsel kaynaklar yanında kuvvetler birliğine dayalı meclis hükümeti sistemi, İstiklal Mahkemeleri, Kamu Selameti Komitesi gibi pratiğe dönük örneklere dayandırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Meclis Hükümeti Sistemi, Kuvvetler Birliği, İstiklal Mahkemeleri, Kamu Selameti Komitesi, Halkçılık

Kaynakça

• Referans1 Ağaoğlu, S. (1981). Kuvayi Milliye Ruhu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Referans2 Ağaoğulları, M. A. (2015). Sokrates'ten Jakobenlere Batı'da Siyasal Düşünceler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans3 Ağaoğulları, M. A. (2010). Ulus-Devlet ya da Halkın Egemenliği. İkinci Baskı. Ankara: İmge Yayınları.
• Referans4 Ağaoğulları, M. A. (1989). Fransız Devriminde Birey-Devlet İlişkisi (1789-1794). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 44 (03), DOI: 10.1501/SBFder_0000001521
• Referans5 Ahmad, F. (2012). Modern Türkiye’nin Oluşumu. 11. Baskı. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Referans6 Akyol, T. (2008). Ama Hangi Atatürk. 3. Baskı. İstanbul: Doğan Kitap.
• Referans7 Atatürk, M. K. (2019a). Nutuk-Söylev I. Cilt 1919-1920. 10.Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans8 Atatürk, M. K. (2019b). Nutuk-Söylev II. Cilt 1919-1920. 10.Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Referans9 Aybars, E. (1975). İstiklal Mahkemeleri, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Referans10 Barrington, M. Jr. (1989). Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri Çağdaş Dünyanın Yaratılmasında Soylunun ve Köylünün Rolü, Ş. Tekeli ve A. Şenel (Çev.). İstanbul: Verso Yayıncılık.
• Referans11 Başgil, A. F. (1960). Esas Teşkilat Hukuku C.I. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını.
• Referans12 Bookcin, M. (2011). Devrimci Halk Hareketleri Tarihi Köylü İsyanlarından Fransız Devrimine. İstanbul: Dipnot Yayınları.
• Referans13 Çevik, Z. (2012). Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Rejiminin İlk Anayasası: Teşkilat-ı Esasiye Kanunu. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 0 (26),. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusiyasal/issue/615/6222
• Referans14 Demirel, A. (2003). Birinci Mecliste Muhalefet İkinci Grup. 3. Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans15 Gaxotte, P. (1969). Fransız İhtilali Tarihi. S. Tiryakioğlu (Çev.). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Referans16 Gülsunar, E. (2015). Jakobenizm ve Kemalizm Eleştirel Bir Karşılaştırma. İstanbul: Yordam Kitap.
• Referans17 https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1921-anayasasi/ (Erişim Tarihi: 28.09.2021).
• Referans18 https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/icra-vekilleri-heyeti/ (Erişim Tarihi: 28.09.2021).
• Referans19 İrem, N. (2004). Jakobenizm - Cumhuriyetçilik Açmazında Kemalist Radikalizm. Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 5(2),. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ifede/issue/4604/62881
• Referans20 Karaömerlioğlu, M. A. (2009). Tek Parti Döneminde Halkçılık. T. Bora ve M. Gültekin (ed.) Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-2 Kemalizm içinde (ss. 272-284). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans21 Lefebvre, G. (2015). Fransız Devrimi. İstanbul: Hil Yayıncılık.
• Referans22 McPhee, P. (2015). Robespierre Devrimci Bir Yaşam. Sertabiboğlu, S. (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Referans23 Nedim, A. (1993). Belgelerle İstiklal Mahkemeleri 1, Ankara İstiklal Mahkemesi Zabıtları. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Referans24 Ortaylı, İ. (2018). Gazi Mustafa Kemal Atatürk. İstanbul: Kronik Kitap.
• Referans25 Özbudun, E. (1985). Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin Hukukî Niteliği. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 1 (2), 475-504. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aamd/issue/54887/751926
• Referans26 Rude, G. (2020). Fransız Devrimi. A.İ. Dalgıç (Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Referans27 Ruhi, M. E. (2017). 1789 Fransız Devrimi İkinci Kitap Fransa’da 1793 Jakoben Devrimi Robespierre Jakobenizm ve Terör Rejimi. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık.
• Referans28 Salman Bolat, B. (2005). Fransız İnkılabının Türk Modernleşme Sürecine Etkileri. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 6(1), 149-167.
• Referans29 Sander, O. (2003). Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e. 12. Baskı. İstanbul: İmge Yayınları.
• Referans30 Selek, S. (1987). Anadolu İhtilali İkinci Cilt. İstanbul: Kastaş A.Ş. Yayınları.
• Referans31 Skocpol, T. (2004). Devletler ve Toplumsal Devrimler Fransa, Rusya ve Çin'in Karşılaştırmalı Bir Çözümlemesi. S. E. Türközü (Çev.) Ankara: İmge Yayınları.
• Referans32 Soboul, A. (1969). 1789 Fransız İnkılabı Tarihi. Ş. Hulusi (Çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Referans33 Soysal, M. (1979). 100 Soruda Anayasanın Anlamı. 5. Baskı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Referans34 TBMM (2015). İstiklal Mahkemeleri Kanun Gerekçe ve Genel Kurul Tutanakları Cilt-1. Ankara: TBMM Basın, Yayın ve Halkla İlişkiler Başkanlığı Basımevi https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/istiklal_mahkemesi/cilt1.pdf (Erişim Tarihi: 28.09.2021).
• Referans35 Tekeli, İ. ve Şaylan, G. (1978). Türkiye’de Halkçılık İdeolojisinin Evrimi. Toplum ve Bilim, Sayı:6-7, 44-110.
• Referans36 Timur, T. (2016). Mutlak Monarşi ve Fransız Devrimi. İstanbul: Yordam Kitap.
• Referans37 Toynbee, A. J. (2000). Türkiye Bir Devletin Yeniden Doğuşu II. K. Yargıcı (Çev.). İstanbul: Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
• Referans38 Tunaya, T. Z. (1958). Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kuruluşu ve Siyasî Karakteri. Journal of Istanbul University Law Faculty, 23 (3-4), 227-247. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuhfm/issue/9095/113643
• Referans39 Tuncay, M. (1981). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). İstanbul: Yurt Yayınları.
• Referans40 Turhan, M . (1991). Meclis Hükümeti (Konvansiyon Kuramı). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 46 (1) . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/ausbf/issue/3225/44916
• Referans41 Tüfekçi, G. D. (1983). Atatürk’ün Okuduğu Kitaplar. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Referans42 Ülker, İ. (2015). İstiklal Mahkemelerinin Kuruluşu ve Çalışmaları. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 23 (1), 178-200 . DOI: 10.15337/SUH.2017.24
• Referans43 Yıldızdoğan, A. (2015). Cumhuriyetin İlanından Önce Kurulmuş ve İlanından Sonra Faaliyetlerine Devam Eden İstiklal Mahkemeleri ile Günümüz Hukuk Sisteminde Yer Alan Özel Görevli Mahkemelerin Hukuki Bakış Açısı İle Karşılaştırılması. İstiklal Mahkemeleri Sempozyumu, Tam metni içinde (ss.13-47) Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.