THE MEDIATING ROLE OF JOB STRESS IN THE EFFECT OF ORGANIZATIONAL OSTRACISM ON PRESENTEEISM: A RESEARCH ON PSYCHOLOGICAL COUNSELORS

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 46, 255 - 275, 30.06.2024

Hümeyra Öztürk , Bengü Hırlak

Öz

This research aims to examine the direct and indirect relationships between organizational ostracism, job stress, and presenteeism. In order to achieve this aim, an online questionnaire was applied to 267 psychological counselors working in public schools in Gaziantep. The data obtained as a result of the questionnaires were subjected to factor and reliability analyses using the SPSS program, and then hypotheses were tested with models created with the SPSS Process Macro plugin. According to the results of the research; it was determined that the effect of organizational ostracism on job stress was positive and statistically significant, but the effect on completing work and avoiding distraction (presenteeism sub-dimensions) was statistically insignificant, and the effect of job stress on completing work was statistically insignificant, but the effect on avoiding distraction was positive and statistically significant. The indirect effect of organizational ostracism on completing work through job stress was found to be statistically insignificant. However, while the direct effect of organizational ostracism on avoiding distraction is statistically insignificant, the indirect effect of organizational ostracism on avoiding distraction through job stress is statistically significant, thus it is determined that job stress has a full mediating role.

Anahtar Kelimeler

Organizational Ostracism, Job Stress, Presenteeism

ÖRGÜTSEL DIŞLANMANIN PRESENTEİZM ÜZERİNE ETKİSİNDE İŞ STRESİNİN ARACILIK ROLÜ: PSİKOLOJİK DANIŞMANLAR ÜZERİNDE BİR ARAŞTIRMA

Öz

Bu araştırmada örgütsel dışlanma, iş stresi ve presenteizm arasındaki doğrudan ve dolaylı ilişkilerin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu amaca ulaşmak için Gaziantep ilinde yer alan devlet okullarında çalışan 267 psikolojik danışmana online olarak bir anket uygulaması gerçekleştirilmiştir. Uygulanan anketler sonucunda elde edilen verilere, SPSS Programı aracılığıyla faktör ve güvenirlik analizleri yapılmış, daha sonra SPSS Process Macro eklentisi ile oluşturulan modellerle hipotezler test edilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre; örgütsel dışlanmanın iş stresi üzerindeki etkisinin pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı fakat işi tamamlama ve dikkat dağınıklığından kaçınma (presenteizm alt boyutları) üzerindeki etkisinin istatistiksel olarak anlamsız, iş stresinin işi tamamlama üzerindeki etkisinin ise istatistiksel olarak anlamsız ancak dikkat dağınıklığından kaçınma üzerindeki etkisinin pozitif ve istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir. Örgütsel dışlanmanın iş stresi üzerinden işi tamamlamaya olan dolaylı etkisinin istatistiksel olarak anlamsız olduğu tespit edilmiştir. Ancak örgütsel dışlanmanın dikkat dağınıklığından kaçınma üzerine doğrudan etkisi istatistiksel olarak anlamsız iken, iş stresi üzerinden dikkat dağınıklığından kaçınma üzerindeki dolaylı etkisi istatistiksel olarak anlamlı olduğundan iş stresinin tam aracılık rolünün olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Örgütsel Dışlanma, İş Stresi, Presenteizm

Etik Beyan

Çalışmanın verileri toplanmadan önce Kilis 7 Aralık Üniversitesi Etik Kurulundan 10/05/2022 tarih ve 2022/10 sayılı onay alınmıştır.

Kaynakça

• Albayrak, A. S. (2005). Çoklu Doğrusal Bağlantı Halinde En Küçük Kareler Tekniğinin Alternatifi Yanlı Tahmin Teknikleri ve Bir Uygulama. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 1(1), 105-126.
• Altan, S. (2018). Örgütsel Yapıya Bağlı Stres Kaynakları ve Örgütsel Stresin Neden Olduğu Başlıca Sorunlar. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(3), 137-158.
• Altın, Ş., Hırlak, B. ve Çiftçi, G. E. (2018). Çalışanların İş Güvencesizliği Algılarının Presenteizm Düzeylerine Etkilerinde İş Stresinin Aracılık Rolü. T. Tapur, S. Avşaroğlu, E. Arslan ve M. Kılınç (Ed.), Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları içinde (ss. 161-170), Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Anık Baysal, İ. (2012). Presenteeism (İşte Varolmama Sorunu) ile Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişki: Adnan Menderes Üniversitesi Akademik Personeli Üzerinde Bir Uygulama. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın.
• Arslaner, E. ve Boylu, Y. (2015). İş Hayatında Presenteeism: Otel İşletmeleri Açısından Bir Değerlendirme. İşletme Araştırmaları Dergisi, 7(4), 123-136.
• Aydın, Ş. N. ve Akın, A. (2020). Örgütsel Dışlanma ile Sosyal Kaytarma Arasındaki İlişki ve Demografik Değişkenlere göre Farklılıkların İncelenmesi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 423-448.
• Baron, R. A., Greenberg, J. ve Grover, R. A. (1993). Behavior in Organizations: Understanding and Managing the Human Side of Work. Allyn and Bacon.
• Baumeister, R. F., Twenge, J. M. ve Nuss, C. K. (2002). Effects of Social Exclusion on Cognitive Processes: Anticipated Aloneness Reduces Intelligent Thought. Journal of Personality and Social Psychology, 83(4), 817-827.
• Büyükbeşe, T. (2013). Stres ve Stres Yönetimi. İ. Bakan (Ed.), Çağdaş Yönetim Yaklaşımları: İlkeler, Kavramlar ve Yaklaşımlar içinde (3.baskı, ss. 35-58). İstanbul: Beta Yayınevi.
• Choi, Y. (2019). The Moderating Effect of Leader Member Exchange on the Relationship between Workplace Ostracism and Psychological Distress. Asia Pacific Journal of Business Administration, 11(2), 146-158.
• Chung, Y. W. ve Yang, J. Y. (2017). The Mediating Effects of Organization-Based Self-Esteem for the Relationship between Workplace Ostracism and Workplace Behaviors. Baltic Journal of Management, 12(2), 255-270.
• Chung, Y. W. (2015). The Mediating Effects of Organizational Conflict on the Relationships between Workplace Ostracism with in-role Behavior and Organizational Citizenship Behavior. International Journal of Conflict Management, 26(4), 366-385.
• Chung, Y. W. (2018). Workplace Ostracism and Workplace Behaviors: A Moderated Mediation Model of Perceived Stress and Psychological Empowerment. Anxiety, Stress, & Coping, 31(3), 304-317.
• Çakmak, F. ve Yılmaz, Ö. (2018). Turizmin İktisadi Sürdürülebilirliği Açısından Kış Turizmi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 267-286.
• Çalışkan, A. ve Pekkan, N. Ü. (2020). Örgütsel Dışlanma: Bir Ölçek Uyarlama Çalışması. Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 6(1), 51-60.
• Çelik, C. ve Koşar, A. (2015). Örgüt Kültürü ve İş Yerinde Dışlanma Arasındaki İlişkisi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(2), 47-62.
• Çiçek, E. U. (2014). Tanımlayıcı İstatistikler. Ş. Kalaycı (Ed.), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri içinde (6. Baskı, ss. 51-61). Ankara: Asil Yayın.
• Çiftçi, B. (2010). İşte Var Ol(ama)ma Sorunu ve İşletmelerin Uygulayabileceği Çözüm Önerileri. Çalışma ve Toplum, 1(24), 153-174.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik: SPSS ve Lisrel Uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Delice, S. (2018). İş Stresi ve İş Tatmini Arasındaki İlişkinin İncelenmesi: İstanbul’daki 4 ve 5 Yıldızlı Otel Çalışanlarına Yönelik Bir Araştırma. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Efeoğlu, İ. E. (2006). İş-aile Yaşam Çatışmasının İş Stresi, İş Doyumu ve Örgütsel Bağlılık Üzerindeki Etkileri: İlaç Sektöründe Bir Araştırma, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Ergun Özler, D. ve Bozkurt Yıldırım, H. (2018). Örgütlerde Dışlanma: Genel Çerçeve, Kritik Etkileri ve Gelecek Araştırmalar İçin Öneriler. K. K. Abdiraim (Ed.), UYSAD International Management and Social Science Symposium (ss. 54-64). 17-19 Kasım İstanbul.
• Ferris, D. L., Brown, D. J., Berry, J. W. ve Lian, H. (2008). The Development and Validation of the Workplace Ostracism Scale. Journal of Applied Psychology, 93(6), 1348-1366.
• Fiset, J., Al Hajj, R. ve Vongas, J. G. (2017). Workplace Ostracism Seen through the lens of Power. Frontiers in Psychology, 8, 1-19.
• Gazibey, Y., Türen, U. ve Gökmen, Y. (2012). Yerel Enerji Fiyatlarının Ülkelerin Doğrudan Yabancı Yatırım Çekebilme Gücü Üzerindeki Etkisi. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 181-194.
• George, D. ve Mallery, P. (2022). IBM SPSS Statistics 27 Step by Step: A Simple Guide and Reference (17th Edition). NY: Routledge.
• Güriş, S. ve Astar, M. (2014). Bilimsel Araştırmalarda SPSS ile İstatistik (CD'Lİ Basım). İstanbul: Der Yayınları.
• Halis, M. ve Demirel, Y. (2016). Sosyal Desteğin Örgütsel Soyutlama (Dışlanma) Üzerine Etkisi. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11, 318-335.
• Hansen, C. D. ve Andersen, J. H. (2008). Going Ill to Work- What Personal Circumstances, Attitudes and Work- Related Factors are Associated with Sickness Presenteeism. Social Science and Medicine, 67(6), 956- 964.
• Haq, I. U. (2014). Workplace Ostracism ve Job Outcomes: Moderating Effects of Psychological Capital. Management, Knowledge and Learning International Conference (pp. 1309-1323). 25-27 June, Slovenya.
• Hitlan, R. T., Cliffton, R. J. ve DeSoto, M. C. (2006). Perceived Exclusion in the Workplace: The Moderating Effects of Gender on Work-Related Attitudes and Psychological Health. North American Journal of Psychology, 8(2), 217-236.
• House, R. H. ve Rizzo, J. R. (1972). Role Conflict and Ambiguity as Critical Variables in a Model of Organizational Behavior. Organizational Behavior & Human Performance, 7(3), 467-505.
• Ivancevich, J. M., Konopaske, R. ve Matteson, M. T. (1996). Organization Behavior and Management (4th ed.). Canada: Irwn Book Team Inc.
• Johns, G. (2009). Presenteeism in the Workplace: A Review and Research Agenda. Journal of Organizational Behavior, 31(4), 519-542.
• Karatepe, B. (2021). Psikolojik Danışmanların Mesleki Doyumları ile Belirsizliğe Tahammülsüzlük, Bilişsel Esneklik Düzeyleri ve Stresle Başa Çıkma Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Kepçeoğlu, M. (1999). Psikolojik Danışma ve Rehberlik. İstanbul: Alkım Yayınevi.
• Kılıç, B. (2018). İşyerinde Yalnızlık ve İş Yerinde Dışlanma Sarmalında Presenteeism: Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Koç, Ş. R. (2009). Sağlık Çalışanlarında İş Stresi (Acil Servis Örneği). Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Koçoğlu, M. (2007). İşletmelerde Presenteeism Sorunu ve İnsan Kaynakları Yönetimi Çerçevesinde Mücadele Yöntemleri. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Koopman, C., Pelletier, K. R., Murray J. F., Sharda C. E., Berger M. L., Turpin R. S., Hackleman P., Gibson, P., Holmes, D. M. ve Bendel, T. (2002). Stanford Presenteeism Scale: Health Status and Employee Productivity. Joem, 44(1), 14-20.
• Küçüksille, E. (2014). Basit Doğrusal Regresyon; Çoklu Doğrusal Regresyon Modeli, Ş. Kalaycı (Ed.), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri içinde (6. Baskı), Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Lowe, G. (2002). Here in Body, Absent in Productivity. Canadian HR Reporter, 15(2), 5-5.
• MacGregor, J. N., Cunningham, J. B. ve Caverley, N. (2008). Factors in Absenteeism and Presenteeism: Life Events and Health Events. Management Research News, 31(8), 607-615.
• Mahfooz, Z., Arshad, A., Nisar, Q.A., Ikram, M. ve Azeem, M.U. (2017). Does Workplace Incivility & Workplace Ostracism influence the Employees’ Turnover Intentions? Mediating Role of Burnout and Job Stress & Moderating Role of psychological Capital. The International Journal of Academic Research in Business and Social Sciences, 7, 398-413.
• Manninen S. M., Koponen, S., Sinervo, T. ve Laulainen, S. (2024). Workplace Ostracism in Healthcare: Association with Job Satisfaction, Stress, and Perceived Health. The Journal of Advanced Nursing, 80(5),1813- 1825.
• Milli Eğitim Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği. (2020). T.C. Resmi Gazete. Sayı: 31213.
• Oberai, H. (2021). Exploring the Invisible Pain of Workplace Ostracism: Its Outcomes & Coping Mechanism. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education, 12(5), 791-796.
• Özcan, H. M. (2022). İşyerinde Dışlanmanın Psikolojik Performans Üzerindeki Etkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 17(1), 221-238.
• Özçelik Kaynak, K. ve Öztuna, B. (2020). Bir Üniversite Hastanesinde Sözleşmeli Çalışanların Psikolojik İyi Oluş ve İş Yerinde Dışlanma Durumları Arasındaki İlişki. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 55(4), 2499-2514.
• Paksoy, Z. (2003). Rehber ve Psikolojik Danışmanlarda Stres Kaynaklarının İncelenmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Rigaud, M., Martinsson, P. ve Staffiero, G. (2010). Ostracism and the Provision of a Public Good: Experimental Evidence. Journal of Economic Behavior & Organization, 73, 387-395.
• Sabuncuoğlu, Z. ve Tüz, M. (2008). Örgütsel Psikoloji (4. Baskı). Bursa: Alfa Aktüel Basım Yayıncılık.
• Sarfraz, M., Qun, W., Sarwar, A., Abdullah, M. I., Imran, M. K. ve Shafique, I. (2019). Mitigating Effect of Perceived Organizational Support on Stress in the Presence of Workplace Ostracism in the Pakistani Nursing Sector. Psychology Research and Behavior Management, 12, 839-849.
• Sarwar, A., Ibrahim Abdullah, M., Sarfraz, M. ve Kashif Imran, M. (2019). Collaborative Effect of Workplace Ostracism and Self-Efficacy Versus Job Stress. Journal of Entrepreneurship, Management and Innovation. https://doi.org/10.7341/20191544
• Tabachnick, B. G. ve Fidell, L. S. (2013). Using Multivariate Statistics (6th ed.). England: Pearson Education.
• Telli Danışmaz, A. (2019). Sosyal Bilimlerde Presenteeismi İnceleyen Araştırmaların Betimsel İçerik Analizi. Journal of International Social Research, 12(65), 1277-1283.
• Tutar, H., Ozturk Baspinar, N. ve Guler, S. (2021). Örgütsel Dışlanmanın Öncülleri ve Sonuçları Üzerine Fenomenolojik Bir İnceleme. Journal of Qualitative Research in Education, 28, 331-350.
• Ural, M. ve Adakale, T. (2009). Beklenen Kayıp Yöntemi ile Riske Maruz Değer Analizi. Akdeniz İ.İ.B.F. Dergisi, (17), 23-39.
• Ültanır, E. (2005). Türkiye’de Psikolojik Danışma ve Rehberlik (PDR) Mesleği ve Psikolojik Danışman Eğitimi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 102- 111.
• Wang, Y., Ma, J. Y., Yuan, M. ve Chen, C-C. (2022). More Pain, More Change? The Mediating Role of Presenteeism and the Moderating Role of Ostracism. Journal of Organizational Behavior, 1-18.
• Williams, K. D. (1997). Social Ostracism. R. M. Kowalski (Ed.), Aversive Interpersonal Behaviors In (pp. 133-170). New York: Plenum Press.
• Williams, K. D. (2007). Ostracism. Annual Review of Psychology, 58, 425-452.
• Wu, L., Yim, F. H., Kwan, H. K. ve Zhang, X. (2011). Coping with Workplace Ostracism: The Roles of Ingratiation and Political Skill in Employee Psychological Distress. Journal of Management Studies, 49(1), 178-199.
• Yakut, S. ve Yakut, İ. (2018). Öğretmenlerde Psikolojik İyi Oluş ve İş Yerinde Dışlanma İlişkisi. Turkish Studies, 13(18), 1357-1376.
• Yang, J. ve Treadway, D. C. (2018). A Social Influence Interpretation of Workplace Ostracism and Counter Productive Work Behavior. Journal of Business Ethics, 148(4), 879-891.
• Yang, T., Yina, G., Mingxu, M., Yaxin, L., Huılin, T. ve Jianwei, D. (2017). Job Stress and Presenteeism among Chinese Healthcare Workers: The Mediating Effects of Affective Commitment, Int. J. Environ. Res. Public Health, 14(9), 978.
• Yaşlıoğlu, M. M. (2017). Sosyal Bilimlerde Faktör Analizi ve Geçerlilik: Keşfedici ve Doğrulayıcı Faktör Analizlerinin Kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46(Özel Sayı), 74-85.
• Yeşiltaş, M. D. ve Ayaz, E. (2019). İş Stresi ve Rol Belirsizliğinin Presenteizm (İşte Var Olamama) Üzerindeki Etkisinin Belirlenmesi. OPUS Internatioal Journal of Society Researches, 12(18 UİK Özel Sayısı), 741-771.
• Yıldız, D. ve Uzunsakal, E. (2018). Alan Araştırmalarında Güvenilirlik Testlerinin Karşılaştırılması ve Tarımsal Veriler Üzerine Bir Uygulama. Uygulamalı Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 14-28.
• Zhang, S. ve Shi, Q. (2017). The Relationship between Subjective Well-Being and Workplace Ostracism: The Moderating Role of Emotional Intelligence. Journal of Organizational Change Management, 30(6), 978-988.
• Zhao, H., Peng, Z. ve Sheard, G. (2013). Workplace Ostracism and Hospitality Employees Counterproductive Work Behaviors: The Joint Moderating Effects of Proactive Personality and Political Skill. International Journal of Hospitality Management, 33, 219-227.