Türk Kültüründe Dağ Kültü ve Bir Yüce Dağ: Halbaba

Yıl 2013, Cilt: 5 Sayı: 9, 1 - 15, 01.09.2013

Mehmet Özdemir

Öz

İnsanoğlunun yaşamıyla birlikte ortaya çıkan inanç sistemleri, ilkel toplumlardan günümüzün modern toplumlarına değin çeşitli değişim ve dönüşümlerle birlikte varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Sözü edilen bu inanç sitemleri, bir takım kültler, din hüviyeti kazanamamış bir takım pratikler ve çeşitli dinler bünyesinde yer alan ritüellerden oluşmaktadır. Bu çalışma kapsamında incelenen dağ kültünün ya da dağların kutsallığına olan inancın, ilk olarak kabile hayatı yaşayan ilkel toplumlarda ortaya çıktığı, sosyal yaşamdaki değişim…

Anahtar Kelimeler

-

Türk Kültüründe Dağ Kültü ve Bir Yüce Dağ: Halbaba

Öz

Bu makalede, Türk kültüründe dağ kültü kapsamında büyük bölümü Giresun il sınırları içerisinde yer alan Halbaba
dağı ve bu dağda yaşadığı düşünülen Halbaba isimli derviş hakkında anlatılan memoratlar, ismini taşıyan dağdaki inanışlar,
törensel uygulamalar, vb. incelenmiştir. Buna yönelik olarak ilkel toplumlardan itibaren dağların kutsallığına olan inanç
hakkında bilgiler verilerek dağ ve evliya kültü hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışmada dağ kavramının
mitolojideki ve eski Türk inançlarındaki önemi hakkında açıklayıcı bilgiler verilerek Halbaba dağının önemi ortaya
konulmaya çalışılmıştır. Ayrıca son yıllarda yazılmaya başlanan Halbaba anılarından hareketle Halbaba’nın kültürel ve dinsel
yönü değerlendirilmiştir. Halk arasında ulu, yüce, mukaddes bir dağ olarak görülen Halbaba, Giresun halkının yayla yaşayışı
sırasındaki en sık uğrak yerlerinden bir tanesidir. Yaylaya çıkıp köylere/şehirlere geri dönenlere sorulan ilk soru
“Halbaba’ya çıktın mı?” şeklindedir. Sözü edilen bu dağ, adeta bir kültür volkanıdır. Bu kapsamda ilk olma özelliği taşıyan
çalışma Halbaba’nın akademik ortama taşınmasını sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Giresun, Akılbaba/Halbaba, evliya, memorat, halk inançları, dilek tepesi, adak

Kaynakça

• Bayat, F. (2006). Türk Mitolojisinde Dağ Kültü. Folklor/Edebiyat, Cilt: 12, Sayı: 46, 47-60.
• Boratav, P. N. (2003). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: K. Kitaplığı.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Halk Kültürü’nde Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Duymaz, A. ve Şahin, H. İ. (2008). Kaz Dağlarında Dağ, Ağaç ve Ocak Kültü Üzerine İnanış ve Uygulamalar.
• Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 19, 116-126. Ecer, A.V. (2011). Hira Dağından Erciyes Dağına Dağların Kutsallığı. Kayseri Ticaret Odası Dergisi, Sayı:8,
• Elçin, Ş. (2010). Kerem ile Aslı Hikâyesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Harman, Ö. F. (1993). Dağ. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:8, 400-401.
• İnan, A. (1998). Türk Boylarında Dağ, Ağaç (Orman) ve Pınar Kültü. Makaleler ve İncelemeler.Ankara: Türk Tarih
• Kurumu Yayınları,Cilt:2, 253-259. Kalafat, Y. (2010). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Ocak, A. Y. (1993) Dağ: Eski Türkler’de Dağ Kültü. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:8, 401
• Ocak, A. Y. (2010). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnameler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi. Cilt:2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Önal, M. N. (2003). Dağ Kültü, Eren Kültü ve Şenliklerinin Muğla’daki Yansımaları. Bilig, Bahar, Sayı: 25, 99
• Selçuk, A. (2010). Horasanda Eren Anadolu’da Evliya: Acısu Sıraç Köyü Örneğinde Kahraman Atalar Kültü. Millî Folklor, Yıl: 22, Sayı: 87, 136-147.
• Tan, A. O. (1946). Yaylâmın Dağları. Aksu, Sayı: 41-42, 6.
• Kırca, Süleyman, (2013). Giresun/Espiye Cibril Mahallesi doğumlu ve 59 yaşında. Kardeşi (Musa Kırca) jeoloji mühendisidir. Mehmet Özdemir tarafından 20.09.2013 tarihinde Halbaba ile ilgili sohbet esnasında tutulan notlar.
• Memiş, Döner, (2013). Giresun/Espiye Şahinyuva doğumlu ve 46 yaşında. Mehmet Özdemir tarafından 09.2013 tarihinde Halbaba araştırmasında tutulan notlar.
• Memiş, Hacer, (2013). Giresun/Espiye Tikence Köyü doğumlu ve 60 yaşında. Mehmet Özdemir tarafından 09.2013 tarihinde Halbaba araştırmasında tutulan notlar.
• Memiş, Temel, (2013). Giresun/Espiye Tikence doğumlu ve 48 yaşında. Mehmet Özdemir tarafından 10.09.2013 tarihinde Halbaba araştırmasında tutulan notlar.
• Özdemir, Süriye, (2013). Giresun/Espiye Gebelli Köyü doğumlu ve 48 yaşında. Mehmet Özdemir tarafından 05.2013 tarihinde tutulan notlar.
• Tös, İsmail, (2013). Giresun/Espiye Çepni Köyü doğumlu ve 58 yaşında. Notlar Mehmet Özdemir tarafından 04.2013 tarihinde çocukluk anılarını anlatırken tutulmuştur.
• Anı Defterindeki Yazılara Ait Abanoz, Tuğçe, (2013). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Atbaş, Elem, (2011). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Ayaz, Ramazan, (2011). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Aydın, Celal, (2013). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Aydın, Ramazan, (2013). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Bektaş, Ahmet, (2013). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Bektaş, Önder, (2013). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Kılıç, Seher, (2013). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Ok, Mehmet, (2013). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Takır, Nurdane, (2011). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Yıldırım, İsmail, (2011). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.
• Yıldırım, N. (T.Y.). Halbaba Anı Defterindeki Notlar. Yılmaz, Hidayet ve Diğerleri, (2012). Halbaba Anı Defterindeki Notlar.