Orta Çağ Avrupa’sında Hıristiyan Törenlerinde Kullanılan Taşınabilir Kutsal Su Kabı ve Serpme Üzerine Genel Bir Bakış

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 5, 67 - 84, 02.01.2024

Berna Yıldırım Ateş

https://doi.org/10.60051/medbel.1397271

Öz

Bu çalışmada, Hıristiyan liturjisinde büyük bir öneme sahip olan kutsal su kabı ve birlikte kullanılan serpme objesinin, tarihsel süreç içerisindeki uğradığı değişimler ve bu değişimin sonucunda edindiği yer üzerine kapsamlı bir araştırma yapılmıştır. Yapılan bu çalışmada özellikle eserlerin günümüze ulaşan örnekleri de dikkate alınarak, etimolojisi, formu, malzemesi, süsleme ve ikonografik değerlendirmesi alt başlıklar altında bir bütün olarak ele alınmıştır. Ayrıca liturji ile olan ilişkileri, politik çıkarımları, törenlerde ne şekilde ve hangi sembolik amaçlarla kullanıldıkları da belirtilmiştir. M.S. 9. yüzyıl ile birlikte toplu ayinlerde daha da yaygınlaşmaya başlayan bu objelerin, “kutsal su” ile bütünsel ilişkisi, Hıristiyan öğretisinde yeni bir boyut kazanır. Suyun yaşam veren doğası, Tanrı tarafından yönlendirilen bir güce evrilir. Bu bağlamın ortaya çıkarılabilmesi için bu türden eserlerin hem dönem liturjisi hem de Hıristiyan yaşamındaki rolü açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca bu tür kaplar, işlevleri farklı olan bazı su kapları ile aynı isimle adlandırıldıkları için hem yazılı kaynaklarda hem de kilise envanterlerinde bir karışıklığa neden olmuştur. Hangi kabın bu tür bir kullanımda olup olmadığının tespiti ve takibi oldukça zordur. Ayrıca günümüze ulaşan sınırlı örneklerin ve yazılı kaynakların çoğu Orta çağ ve Orta çağ sonrası Avrupa kaynaklı olduğu için çalışma, bu bölgeyi etkileyen sanat anlayışları dikkate alınarak değerlendirilmiş ve böylelikle konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacak çoklu bir bakış açısı sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hıristiyan Liturjisi, Kutsal Su Kabı, Serpme Objesi, Orta çağ Su Kapları, Kutsal Su, Orta çağ Avrupası.

Kaynakça

• Acara-Eser, Meryem. Bizans Maden Sanatı: Dini Törenlerde Kullanılan (Liturjik) Eşyalar. Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 2020. Audsley, William and Audsley, George Ashdown. Popular Dictionary of Architecture and the Allied Arts: A Work of Reference for the Architect, Builder, Sculptor, Decorative Artist, and
• General Student. With Numerous Illustrations from All Styles of Architecture, from the Egyptian to the Renaissance, Vol. II. New York: G. P. Putnam's Sons, 1881.
• Barraud, P. C. “De L'eau Benite Et Des Vases Destines Ä La Contenir”. Benitiers Mobiles Ou Portatifs Des Eglises, In: Bulletin Monumental 36 (1870): 437-451.
• Braun, Joseph. Das Christliche Altargerät, in Seinem Sein und in Seiner Entwicklung. Verlag-München: Max Hueber, 1932.
• Calkins, Robert. “Liturgical sequence and decorative crescendo in the Drogo Sacramentary”, In: Gesta, Vol. XXV/1, (1986): 17-23.
• Chaperon, Henri. Le benitier de chevet. Paris: Varia, 1985.
• Chevalier, Jean and Gheerbrant, Alain. Dictionnaire des symboles: mythes, rêves, coutumes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres. Paris: Robert Laffont/Jupiter, 1982.
• Cote, Wolfred Nelson. The Archeology of Baptism. London: Yates and Alexander, 1876.
• Dölger, Franz Joseph. “Zur Symbolik des altchristlichen Taufhauses”, Das Oktogon und die Symbolik der Achtzahl, In: Antike und Christentum IV. Munster: Aschendorff (1934): 153-187.
• Erbaş, Ali. “Muhtelif Dinlerde Su Motifi”, EKEV Akademi Dergisi, Yıl. 8, Sayı. 20, (2004): 241-258.
• Franz, Adolph. Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter, I. Band. Verlag: Freiburg, Herder, 1909.
• Gell, Alfred. Art and Agency, An Anthropological Theory. Oxford: Clarendon Press, 1998.
• Graf, Fritz. “Baptism and Graeco-Roman Mystery Cults”, in: Ablution, Initiation, and Baptism Late Antiquity, Early Judaism, and Early Christianity, ed. D. Hellholm, T.Vegge, Ø. Norderval, C. Hellholm, Band I. Berlin/Boston: Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, (2011): 101-110.
• Gosden, Chris. “What Do Objects Want?”, Journal of Archaeological Method and Theory, Vol. 12. No. 3 (2005): 193-211.
• Ivanıć, Suzanna. “Early Modern Religious Objects and Materialities of Belief”, in: The Routledge Handbook of Material Culture in Early Moder Europa, ed. C. Richardson, T. Hamling and D. Gaimster. Routledge: Taylor&Francis Group (2016): 322-337.
• Jehle, Hiltrud. “Elfenbein-Überlegungen zum Material und zu seiner Verarbeitung”, in: Zeitschrift für Kunsttechnologie und Restaurierung, Heft 2, (1995): 337-347.
• Kiss, Etele. “Byzantine Silversmiths’ Work around AD 1000 between China and the Ottonians: The Beszterec Holy Water Vessel (With six plates)”, Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, Band 49, (1999): 301-314.
• Kren, Thomas. İlluminated Manuscripts of Germany and Central Europe in The J. Paul Getty Museum. Los Angeles: Getty Publications, 2009. Liagre-De Sturler, Leóne. Les relations commerciales entre Genes, la Belqique et l'Outremont 1320-1400. Bruxelles/Rome: Academia Belgica, 1969.
• Norris, Michael. Medieval Art a Resource for Educators. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2005.
• Petersen, Anders Klostergaard. “Rituals of Purification, Rituals of Initiation: The Prevalence of Water as a Ritual Means in the Ancient Mediterranean World”, in: Ablution, Initiation, and Baptism Late Antiquity, Early Judaism, and Early Christianity, ed. D. Hellholm, T. Vegge, Ø. Norderval, C. Hellholm, Band I. Berlin/Boston: Walter de Gruyter GmbH & Co. KG, (2011): 6-11.
• Pitarakis, Brigitte. “The Ritual of the Blessing of the Waters and Copper Alloy Vessels”, İstanbul Araştırmaları Yıllığı, No. 7, (2018): 31-48.
• Pitarakis, Brigitte. “Bizans Konstantinopolis’inde Kilise, Ev ve Günlük Hayatta Din” Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Din, Cilt. V, (2015): 68-75.
• Presbyter Theophilus, Schedula diversarum artium, ed. A. Ilg. Osnabruck: O. Zeller, 1970/zuerst Wien 1874.
• Reinle, Adolf. Die Ausstattung deutscher Kirchen im Mittelalter. Darmstadt: WBG., 1988.
• Rohault De Fleury, Charles. La Messe, Études Archéologiques Sur Ses Monuments. Auteur Du Mémoire Sur Les Instruments De La Passion, Continuées Par Son Fils, V Volume. Paris: Librairie Des Imprimeries Reunies, Rue Bonaparte, 1887. Schulz-Rehberg, Rose Marie. Die Aachener Elfenbeinsitula, Ein liturgisches Gefäss im Spannungsfeld von Imperium und Sacerdotium, Eine kunst-historische Analyse. Münster: Monsenstein & Vannerdat, 2006.
• Schutz, Herbert. The Carolingians in Central Europe, their history, arts, and architecture: A cultural history of Central Europe, 750-900, Cultures, Beliefs and Traditions: Medieval and Early Modern Peoples, Vol. 18. Leiden: Brill, 2004.
• Uygun-Yazıcı, Selda. “Geç Antik Çağ ve Erken Hıristiyanlık Dünyasında Dinsel Su İnanışları”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 8. S.16, (2018), 21-31.
• Vierck, Hayo. “Cortina Tripodis, Zu Aufhängung und Gebrauch subrömischer Hängebecken aus Britannien und Irland (Taf. VIII, IX)”, Frühmittelalterlichen Studien, ed. K. Hauck. Walter de Gruyter: GmbH & Co KG, (1970): 8-53.
• Whitaker, Edward Charles. Documents of The Baptismal Liturgy. London: S.P.C.K., 1970.
• Wild, Robert Antony. Water in the Cultic Worship of Isis and Serapis. Leiden: Brill, 1994.